Pastoral power and techniques of the self: Foucault and the asceticism of the Desert Fathers This article argues that Foucault would probably have wanted to discuss a number of subjects and texts which are now almost completely lacking: the novelistic texts known as the Apocryphal Acts of the Apostles and some hagiographical sources. The Christian views on sexuality were sometimes less ‘orthodox’ and more extreme than what Foucault presented, probably under the influence of Paul Veyne. The Life of Anthony by (...) Athanasius contains a passage which is not analyzed thoroughly in the volume as it was published but which is a key text for the development of Christian hermeneutics and pastoral power. (shrink)

Amsterdam University Press is a leading publisher of academic books, journals and textbooks in the Humanities and Social Sciences. Our aim is to make current research available to scholars, students, innovators, and the general public. AUP stands for scholarly excellence, global presence, and engagement with the international academic community.

Amsterdam University Press is a leading publisher of academic books, journals and textbooks in the Humanities and Social Sciences. Our aim is to make current research available to scholars, students, innovators, and the general public. AUP stands for scholarly excellence, global presence, and engagement with the international academic community.

In de vroege jaren tachtig van de vorige eeuw publiceerde Benjamin Libet de resultaten van experimenten waarmee hij volgens velen de illusie van een vrije wil aantoonde. Wat Libet liet zien, was dat hersenactiviteit te meten is die indicatief is voor een aankomende handeling kort voordat iemand de bewuste intentie vormt die handeling uit te voeren. Op het moment dat we bewust de ‘beslissing’ nemen een handeling uit te voeren, zijn onze hersenen al bezig geweest die handeling voor te bereiden; (...) de bewuste beslissing komt als mosterd na de maaltijd. (shrink)

This study is an analysis and interpretation of § 377, with which Hegel opens, in the second and the third edition of his Encyclopedia, his philosophy of spirit. By comparing this text with earlier fragments of an introduction to the philosophy of spirit, which are also analysed and interpreted, this article is at the same time a contribution to the genetic study of Hegel's system. Although the interpretation presented here tries to explain every detail of § 377, particular stress is (...) put upon 1) the radical unity of true selfknowledge and the knowledge of the Absolute, and 2) the logical structure of Hegel's thought as expressed in the analysed texts. (shrink)

Amsterdam University Press is a leading publisher of academic books, journals and textbooks in the Humanities and Social Sciences. Our aim is to make current research available to scholars, students, innovators, and the general public. AUP stands for scholarly excellence, global presence, and engagement with the international academic community.

Emancipatie en integratie, nationalisme, machtsonderdrukking en privileges, (super)diversiteit en erkenning. Het zijn slechts een paar van de beladen termen waar we tegenwoordig veel mee geconfronteerd worden, en dat in de context van persoonlijke identiteitsvorming als in debatten omtrent groepsidentiteit, de vraag naar minderheidsrechten en de gepercipieerde conflicten met de zogenaamde democratische Westerse Verlichtingsidealen die daar vervolgens uit voortkomen. Heel veel van deze politieke discussies die momenteel gevoerd worden binnen de politiek en de media draaien om ‘identiteit’, waardoor dit concept helaas (...) tot een gepolitiseerd en polariserend begrip verworden is. (shrink)

Is het niet vreemd om te zeggen dat een verhaal uit de achtste eeuw voor Christus ons iets kan vertellen over onze hedendaagse westerse cultuur? Hoe kan de beschrijving van een wereld die geregeerd wordt door goden, heksen, nimfen en allerlei mythische gedrochten bijdragen aan ons zelfbegrip? Dat is minder vreemd dan het lijkt. Juist omdat Homeros helemaal aan het begin van onze beschaving stond, kunnen wij in retrospectief herkennen wat de nieuwe wereld scheidde van de oude. De homerische epen (...) vormen een eerste definitie van de westerse cultuur, zij geven de contouren aan van een manier van denken en handelen die de wereld tot op de dag van vandaag beheerst. (shrink)

In de jaren vijftig raakte Michel Foucault gefascineerd door de fenomenologische psychologie. Vanaf de jaren zestig echter presenteert hij zichzelf als een ‘structuralist’ die slechts anonieme talige en architectonische structuren wil analyseren en die met nadruk wil afzien van elke interesse in de mens als individu of als subject. De psycholoog in hemzelf wordt als het ware hartstochtelijk verdrongen. Toch is er ook in het geval van Foucault sprake van een onvermijdelijke terugkeer van het verdrongene. Een belangrijk symptoom hiervan vormt (...) zijn opvallend ambivalente houding jegens de psychoanalyse. In zijn werk tekent zich een levenslange polemiek af met Freud, soms expliciet, doorgaans impliciet. Ondanks onmiskenbare sporen van latente bewondering en fascinatie blijft wantrouwen domineren. Steen des aanstoots vormen Freuds Drei Abhandlungen zur Sexualtheorie uit 1905. Volgens Foucault spreekt hieruit een medicalisering van de seksualiteit, die zich uit in medicaliserende technieken zoals het oprakelen en uitspreken van verlangens en de classificatie van ‘normale’ en ‘perverse’ vormen van seksualiteit. (shrink)

Stel dat een inbreker bij jou thuis alleen de lijsten van de kunstwerken zou wegnemen, en niet de werken zelf. Wat zou er veranderen in je omgang met de kunst? Met dat gedachte-experiment opent de Franse filosoof Jacques Derrida het essay Parergon. Parergon betekent bijzaak in het Grieks. Zoals bijvoorbeeld de lijst van het schilderij, of het kader van een opgehangen foto. Ze behoren niet tot het kunstwerk. En toch zijn ze van groot belang voor hoe het werk bekeken (...) wordt. De belangwekkende tekst van Derrida uit 1974 geeft een centrale rol aan de bijzaak van het kader. Met filosofische acrobatie maneuvreert de denker tussen de grote klassiekers van de kunstfilosofie: Plato, Kant, Hegel en Heidegger. Hij gaat op een speelse manier met hun erfenis om. Woorden worden omgedraaid. Passages die op het eerste gezicht bijzaak lijken, maakt hij tot hoofdrolspelers van zijn betoog. Dit boek presenteert Derridas belangrijkste tekst over beeldende kunst voor de eerste keer in Nederlandse vertaling. Het boek is vormgegeven door de spraakmakende ontwerpster Ines Cox. Vertaler Ben Overlaet schreef een nawoord dat de tekst van de nodige filosofische en historische context voorziet. (shrink)

Vrije wil is een raadselachtig fenomeen. Wij mensen hebben de indruk dat we zelf keuzes maken, maar de wetenschap vertelt een heel ander verhaal: onze handelingen zijn slechts het resultaat van onze persoonlijke eigenschappen, onbewuste associaties en hersenprocessen. Ons bewuste zelf is niets meer dan een passieve toeschouwer. Het is dan ook niet verrassend dat wetenschappelijk onderzoek vaak uitmondt in determinisme of ‘willusionisme’. -/- Maar wat is vrije wil eigenlijk? En wat betekent het om zelf te kiezen? (...) In Mijn intenties en ik verkent Lieke Asma vrije wil en legt ze nauwgezet uit hoe we over de vrijheid van onze eigen keuzes en handelingen moeten nadenken. Wat blijkt? Filosofisch onderzoek en het in ogenschouw nemen van het perspectief van de handelende persoon zijn essentieel voor een goed begrip van vrije wil. (shrink)

Else Margarete Barth (1928-2015) was een Noors-Nederlandse filosoof.0Else Barth vond dat filosofie in dienst zou moeten staan van de combinatie van medemenselijkheid en helder, geïnformeerd denken en discussiëren. Barth was ervan overtuigd dat zorgvuldig redeneren en debatteren noodzakelijk is voor het verbeteren van menselijke relaties. Met logica als wapen bestreed ze vaagheid en vooroordelen. Om logica van betekenis te maken voor het praktische leven, verbond ze het met analytisch onderzoek naar ideeën die rondwaren in wetenschap en politieke cultuur. Haar bijzondere (...) belangstelling ging daarbij uit naar anti-argumentatieve en anti-parlementaire houdingen en denksystemen die, vaak ten faveure van een hoger doel, minachting voor (groepen) individuen legitimeren of zelfs aanmoedigen. Met haar pleidooi voor een 'empirische logica' leverde Barth een originele bijdrage aan de Europese wijsbegeerte, die ook voor de huidige tijd relevant is.0'Empirische logica' is een selectie uit Barths werk. De bundel bevat voorbeelden van toegepast empirisch-logisch onderzoek, naar de logische grondslagen van het Duitse idealisme bijvoorbeeld, die volgens Barth dezelfde zijn als die van de klassieke homeopathie, naar het denken van de Noorse nazi Quisling, maar ook naar de onevenredige aandacht voor 'gemiddelden' in de sociale wetenschappen, die tot stigmatisering leidt. In beschouwende stukken reflecteert de auteur onder meer op het belang van cultuur-georiënteerd logica-onderwijs en zoekt ze een verklaring voor de kloof tussen logica en politiek. Ten slotte zijn essays0opgenomen die Barth schreef over filosofen die haar inspireerden: Bertrand Russell, Evert Willem Beth en Arne Naess. (shrink)

De theoloog Herman Bavinck (1854-1921) was van 1883-1902 aan de Theologische School te Kampen niet alleen verantwoordelijk voor het onderwijs in de dogmatiek, maar ook in dat van de ethiek. In deze uitgave worden drie niet eerder gepubliceerde manuscripten van Bavinck uitgegeven, die geheel of gedeeltelijk aan de filosofische ethiek zijn gewijd. In combinatie met Bavincks in 2019 verschenen Gereformeerde Ethiek biedt dit boek een representatief (en wellicht zelfs compleet) overzicht van de wijze waarop theologiestudenten in de laatste twee decennia (...) van de negentiende eeuw in Kampen wegwijs werden gemaakt in de ethiek. (shrink)

In het huidige Israël lijkt zelfs hoop op een oplossing van het conflict met Palestina een onderdeel van dat conflict. Maar wat vermag de poëzie?

Heeft een miljonair recht op zijn rijkdom? Moeten we zelfs een moordenaar vergeven? En kan een mens ooit zijn lot veranderen? Het hangt allemaal af van ons antwoord op een fundamentele vraag: hebben we een vrije wil? 0Filosofen twijfelen al eeuwen over het antwoord hierop, en sinds decennia roepen biologen en neurologen dat de vrije wil niet bestaat. Ieder jaar stapelt het bewijs tegen de vrije wil zich verder op: we zijn een product van onze genen, van onze geschiedenis en (...) van onze omstandigheden.0Toch laat de vrije wil ons niet los. Deze mythe heeft meer invloed dan ooit? in ons strafrecht, onze economie en onze zoektocht naar geluk. 0Jurriën Hamer denkt verder waar anderen terugdeinzen en stelt de rol van de vrije wil ter discussie. 'Waarom schurken pech hebben en helden geluk' is een confronterend debuut met radicale implicaties voor onze manier van leven - van onze politiek tot onze meest intieme relaties. (shrink)

Moraal was sinds mensenheugenis het exclusieve domein van filosofie en theologie, totdat bioloog Charles Darwin in The Descent of Man (1871) als eerste opperde: ‘Elk dier dat met uitgesproken sociale instincten is toegerust (…) zou onvermijdelijk een moraal of geweten verwerven zodra zijn intellectuele vermogens even goed of bijna even goed ontwikkeld zouden zijn als die van de mens.’ Pas een eeuw later kwam het onderzoek naar moraal goed op gang in empirische wetenschapsdisciplines als biologie, ethologie, culturele antropologie, psychologie en (...) neurowetenschappen. De getemde mens laat zien hoe ver de fascinerende inzichten die dat onderzoek al heeft opgeleverd, zijn doorgedrongen in Vlaanderen en Nederland. Meer dan 140 bekende en onbekende personen met uiteenlopende culturele en levensbeschouwelijke achtergronden laten in dit boek hun gedachten gaan over de vraag waar onze moraal vandaan komt. Primatoloog Frans de Waal wijdt aan deze centrale vraag een uitvoerig essay, terwijl schooldirecteur en expert radicalisering Karin Heremans een stem laat horen uit de multiculturele onderwijspraktijk. Filosoof Guido Vanheeswijck en moraalwetenschapper Dirk Verhofstadt geven niet alleen zelf antwoord op de vraag waar onze moraal vandaan komt, maar lazen alle bijdragen en schreven naar aanleiding daarvan een slotessay. (shrink)

Een bezoek aan Sint-Petersburg vlak na het einde van de Sovjetunie doet filosoof Allan Janik inzien hoezeer het postmodernisme, met zijn credo van 'alles is toegestaan', leidt tot nihilisme en tot een marginalisering van de filosofie zelf. De Russische filosofen die hij er ontmoet, bewegen zich in een werkelijk postmoderne maatschappij, een chaotisch machtsvacuüm waar niets vanzelfsprekend is. Juist daar blijkt dat een relativistisch-postmoderne houding weliswaar terecht de 'Grote Verhalen' ondermijnt, maar dat ze wegkijkt van de werkelijke problemen. Zo (...) plaatst de filosofie zichzelf in de marge, op een moment waarop ze juist een rol van betekenis kan en moet spelen. (shrink)

Zuiver geluk is voor geen mens weggelegd. Zelfs wie op enig moment even ontsnapt aan zijn eigen lijden of meent dat zíjn leven de volmaakte belichaming van het geluk is, is ertoe veroordeeld deel te hebben aan andermans leed en kan de bange verwachting van de dood en alle smarten van het leven niet van zich af zetten. Het ware geluk kan alleen worden verbeeld en is door niemand ooit ervaren.

Wat dacht Nietzsche, die niet bepaald positief stond ten opzichte van het christendom, eigenlijk over Jezus? Er wordt immers wel beweerd dat je, wat je verder ook van het christendom denkt, onmogelijk tegen Jezus kunt zijn. In zijn vroege werk noemt Nietzsche hem inderdaad 'de edelste mens'. Maar later heeft hij het over 'een grote egoïst' en in 'Der Antichrist' zegt hij zelfs dat Jezus 'een idioot' was. Wat betekent dat allemaal precies binnen het denken van een filosoof die vaak (...) niet rechtstreeks zegt wat hij eigenlijk bedoelt? Kunnen deze gedachten voor ons vandaag nog iets betekenen? Lepers heeft het volledige oeuvre van Nietzsche onderzocht op uitspraken en beschouwingen over en rond de figuur van Jezus. Dat voert hem tot genuanceerde, soms (schijnbaar?) tegenstrijdige, maar altijd uitdagende antwoorden op de vraag wie en wat Jezus in Nietzsches ogen was en wat hij vanuit dat perspectief voor ons zou kunnen zijn. (shrink)

‘Hoe dat ook moge zijn, één ding is duidelijk: welke kenmerken van de Europese cultuur worden benadrukt, hangt af van datgene waarmee Europa wordt gecontrasteerd. Dus mijn eerste punt is: probeer niet Europa te definiëren met behulp van positieve begrippen, maar met behulp van cultuurvijandige begrippen, door het te contrasteren met de vijand.Ik heb weinig toe te voegen ter verduidelijking van het begrip ‘‘cultuur’’, maar ik zou wel iets willen toevoegen dat ontbreekt in de gangbare beschrijvingen van cultuurkenmerken, een kenmerk (...) dat ik uiterst relevant acht voor de omschrijving van de Europese cultuur. In de Europese cultuur hebben gemeenschappelijke herinneringen, met name aan de twee wereldoorlogen, een grote rol gespeeld in de totstandkoming van de cultuur. Ik zou zelfs willen beweren dat Europa als culturele eenheid meer blijk geeft van collectieve herinneringen dan van collectieve normen en waarden.’. (shrink)

Dit essay van Alexander Nehamas is een waarschuwing aan hen, die de teloorgang van onze cultuur aantonen door de culturele uitingen die ons vandaag omringen te vergelijken met de meesterwerken uit het verleden. Dat is een scheve en oneerlijke vergelijking. Zo ontmoedigend is onze wereld niet, aldus de auteur. Jammerklachten over de teloorgang van de beschaving zijn al zo oud als de Griekse dichter Hesiodus en er is geen reden om aan te nemen dat de dingen in het algemeen nog (...) slechter worden dan ze al waren en nog altijd zijn. Op onderdelen gaat het met de hedendaagse cultuur zelfs helemaal niet zo slecht, aldus Nehamas. Hij vervolgt met een verdediging van de populaire cultuur en in het bijzonder de televisie, die door veel intellectuelen wordt veroordeeld zonder dat ze haar werkelijk kennen. Een scherp en gefundeerd oordeel blijft echter nodig bij onze inspanning om ‘de kunst te verfijnen en uit te dragen’; alleen kunst kan ons enige hoop en troost bieden tegenover de verschrikkingen van het verleden. (shrink)

Volgens hoorn (d) van Philipse’s dilemma is de uitspraak dat God bestaat een feitelijke bewering en kan men die feitelijke bewering rationeel geloven zelfs als men er geen argumenten voor heeft. In deze korte reactie betoog ik dat de argumenten die Philipse tegen de keuze voor deze hoorn inbrengt niet kunnen overtuigen.

Morele perceptie is het vermogen om de bijzonderheid van een morele ontmoeting en de implicaties daarvan voor te stellen en te interpreteren. Met behulp van de ecologische benadering van perceptie die is ontwikkeld door de psychologen James Gibson en Ulric Neisser wordt in dit artikel beargumenteerd dat de ervaring van dansers een ecologisch model biedt om morele situaties en de handelingsopties daarin waar te nemen en te verbeelden. Dit model biedt een visie op morele actoren als zelfbewuste, belichaamde actoren die (...) hun handelingen als onderdeel van sociale praktijken waarnemen. Ook kan dit ecologische begrip van het zelf dat door dans tot leven wordt gewekt helpen om het vermogen tot morele waarneming en verbeelding verder te ontwikkelen. (shrink)

In een tweetal artikelen in dit tijdschrift heeft Henk Geertsema aandacht besteed aan de Utrechtse wijsgerige theologie. In het eerste artikel concentreerde hij zich op de bundel Hoe is Uw Naam?, terwijl hij in het tweede vooral ingaat op het werk van Vincent Brümmer. De scheiding is echter niet zo strikt; ook in het artikel over Brümmer komt Geertsema veelvuldig over Hoe is Uw Naam? te spreken. In deze reactie wil ik ingaan op Geertsema’s kritiek op de wijze waarop Gijsbert (...) van den Brink en ondergetekende in Hoe is Uw Naam? twee criteria voor de wijsgerige theologie bespreken, en deze reactie concretiseren door de meer theoretische opmerkingen toe te passen op een voorbeeld dat Geertsema zelf ter sprake brengt, dat van het berouw van God. Daarbij zal ik uitgaan van enkele passages die Geertsema in zijn artikel over Brümmer aan Hoe is Uw Naam? wijdt. (shrink)

‘Het Goede als het Oneindige heeft geen ander ; niet omdat het zelf alles zou zijn, maar omdat het het Goede is en omdat niets aan zijn goedheid ontsnapt’ .In dit artikel wordt nagegaan hoe zich bij Levinas ethiek tot mystiek verhoudt. Anders dan de apert antimystieke uitspraken van Levinas suggereren, is deze verhouding complexer dan op het eerste gezicht lijkt.

Terug naar het begin: Een onderzoek naar het principe van constituerende macht In dit artikel argumenteer ik dat er twee mogelijke invullingen zijn voor het principe van constituerende macht. De eerste mogelijkheid is deze van de klassieke basisveronderstelling van de constitutionele democratie, namelijk dat de gemeenschap zelf vorm kan en moet geven aan de fundamentele regels die die gemeenschap beheersen. Hans Lindahl maakt een interessante analyse van deze traditionele invulling, die ik kritisch zal benaderen. Lindahl heeft immers zelf (...) scherpe kritiek op de invulling die Antonio Negri aan het concept constituerende macht geeft. Mijn interpretatie gaat er echter van uit dat Negri een fundamenteel andere inhoud geeft aan het principe van constituerende macht, waarbij constituerende macht niet alleen wordt losgemaakt van het constitutionalisme, maar meer algemeen van elk rechtssysteem en zelfs van elke vorm van finaliteit. Deze argumentatie werpt een nieuw licht op het debat rond Negri’s theorie van constituerende macht, waarin diens meest fundamentele uitgangspunt vaak over het hoofd wordt gezien. (shrink)

'Aldus sprak Zarathoestra' is misschien het meest gelezen, maar waarschijnlijk ook het minst begrepen boek uit Nietzsches oeuvre. Zelf beschouwde hij het als zijn hoogtepunt. Nietzsche noemde het een symfonie, een heilig boek, een vijfde evangelie en zelfs het grootste geschenk aan de mensheid tot nu toe. Het boek tart de grenzen tussen genres, disciplines en stijlen. Alleen al om die reden is het een onuitputtelijk rijke, maar ook een ondoorgrondelijke, moeilijke tekst. 'Een boek voor iedereen en niemand' biedt (...) een inleiding tot en een leeswijzer bij de lectuur van Nietzsches 'Zarathoestra'. De auteurs proberen de complexe en enigmatische teksten toegankelijk te maken, en daarbij recht te doen aan de veelzijdigheid, gelaagdheid en misschien wel de onleesbaarheid van de tekst. Een onmisbaar boek voor wie 'Aldus sprak Zarathoestra' heeft gelezen maar nog niet goed begrepen, of wie het wil gaan lezen, maar daarbij hulp vraagt."--Page 4 of cover. (shrink)

Is er een verschil tussen theologie en filosofie, en zo ja, waarin ligt dat verschil? Dat lijkt me de kern te zijn van de punten die Johan van der Hoeven als commentaar naar voren brengt in zijn zeer sympathieke bespreking van mijn bijdrage aan het cursusboek van de Open Universiteit. Ik zal proberen duidelijk te maken waarom ik denk dat dit de kern is, hoewel hij zelf een andere “hoofdvraag” lijkt te formuleren. Maar eerst twee opmerkingen vooraf.

Het hyperrealistische denken waaraan natuurkundigen zich vaak schuldig maken als zij deterministische wetten extrapoleren naar de menswetenschappen, houdt volgens de auteur geen rekening met het metafysische dat niet enkel onze maatschappij maar ook het natuurwetenschappelijke denken zélf beheerst. In dit boek onderzoekt hij hoe dit natuurwetenschappelijke denken, en dan vooral de technologie die het begeleidt, als paradigma fungeert voor ons denken over de maatschappij en onze persoonlijke levenshouding. De zoektocht van de auteur naar een ethische houding die wél rekening houdt (...) met de technologie als maatschappelijke randvoorwaarde maar er geen allesoverheersende werkelijkheidswaarde aan toekent, resulteerde in een kritische inleiding tot het denken over de maatschappij. (shrink)

In de filosofische traditie is de materiële aarde als thema altijd onderbelicht gebleven. Van Aristoteles en Descartes tot Nietzsche en Heidegger blijkt de aarde altijd te zijn gedacht vanuit de vorm, vanuit het denken of vanuit de wereld. Hierdoor is de aarde als passief, inert of zelfs niet-bestaand beschouwd, maar niet vanuit zichzelf. In tijden van ecologische crisis en klimaatverandering is deze manier van denken niet langer toereikend. We moeten toe naar een nieuwe omgang met de aarde. Van wereld naar (...) aarde biedt hiertoe een eerste aanzet. -/- Ecologische ontologie Vincent Blok ontwikkelt een ecologische ontologie van de aarde in tijden van klimaatverandering. Hij gaat in tegen de filosofische traditie door zijn ontologie niet antropocentrisch, maar eco-centrisch te oriënteren. Vervolgens presenteert hij een speculatieve ecologie van de aarde als mogelijkheidsvoorwaarde voor de menselijke bewoning van de wereld. Zijn nieuwe perspectief op onze zorg voor de aarde biedt relevante inzichten voor de milieu- en techniekfilosofie. (shrink)

Wat zou er veranderen in de wijze waarop het onderwijs gewend is professionals op te leiden als docenten erkennen dat de toekomst onkenbaar en onzeker is? In plaats van de onzekerheid te problematiseren – onzekerheid is een probleem waarmee de professional heeft te dealen – vraag ik mij af of het ook mogelijk is om onzekerheid als een rijke bron van mogelijkheden te zien. Ik maak hierbij gebruik van het onderscheid dat de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche maakt tussen het streven (...) naar orde en harmonie – het apollinische – en de kracht die de orde en harmonie juist teniet probeert te doen – het dionysische. Wanneer docenten in het beroepsonderwijs Nietzsches pleidooi om meer ruimte aan het dionysische te geven ter harte nemen en zelf bereid zijn om hun zekerheden op het spel te zetten, kunnen zij de professionals-in-wording beter voorbereiden op een onzekere (beroeps)wereld. Ze kunnen hen leren dat onzekerheid juist mogelijkheden biedt om tot nieuwe vormen van handelen en denken te komen. (shrink)