Rok 2021 został w Polsce ogłoszony rokiem Stanisława Lema z powodu przypadającej setnej rocznicy jego urodzin. Jest to dobra okazja do pewnych podsumowań. Artykuł jest próbą zarysowania niektórych aspektów filozoficznych występujących w prozie fantastycznonaukowej Lema. Przede wszystkim problematyka epistemologiczna odnajduje w twórczości autoraNiezwyciężonego swoje interesujące rozwinięcie. Ujęcie tematyki międzycywilizacyjnego kontaktu w takich książkach jak Eden czy Solaris uznawane jest za oryginalny wkład Lema w ideowy dorobek światowej literatury science fiction. Z kolei problematyka ontologiczna łączy się u Lema ze specyficznie pojmowaną (...) „filozofią przypadku”, której genealogii można poszukiwać w meandrach życiorysu pisarza. Świat w jego powieściach (Śledztwo, Katar) działa według zasad indeterminizmu, które odnajdują swoje potwierdzenie we współczesnych koncepcjach filozoficznych i socjologicznych. (shrink)

Naszym dążeniem nie jest osiągnięcie ostatecznych rozwiązań w kwestii Cóż jest prawda? , obraliśmy skromniejszy cel. Podtytuł O prawdzie nie sugeruje, iż praca stanowi kompendium wiedzy o problemie prawdy w całej filozofii współczesnej. Rezygnujemy bowiem z ujęć syntetycznych i systematycznych, w zamian chcemy skupić się na obiektywnych i rzetelnych prezentacjach i interpretacjach wybranych koncepcji prawdy w poglądach Martina Heideggera, Johna Graya, Xaviera Zubiriego, Jacques'a Derridy, Johna Rawlsa i Stefana Swieżawskiego. Zdaniem autorów tekstów, poglądy tych właśnie filozofów wskazały nowe drogi myślenia (...) o prawdzie bądź twórczo nawiązywały do ujęć tradycyjnych. My ufamy, iż pozwolą one dostrzec panoramę filozoficznych dyscyplin debatujących o prawdzie (ontologia, epistemologia, filozofia polityki, historiozofia) oraz dylematy związane z prawdą, które są ważne dla innych dziedzin wiedzy i życia codziennego, w różnych jego aspektach (prywatnym, społecznym, politycznym). (shrink)

Fantastyka naukowa (ang. science fiction, w skrócie - SF) jest często przedstawianajako gatunek literacki dobrze przystosowany do spekulacji filozoficznej. SF i filozofia dzielą zainteresowanie kwestią nieśmiertelności, a ich ujęcia tego tematu można zestawić i porównać. Proponujemy tutaj zarys taksonomii różnych modeli czy wizji nieśmiertelności oferowanych przez filozofów i autorów fantastyki naukowej. Po wskazaniu istotnych rozbieżności między tymi modelami przedstawiamy sugestię, że pewne problemy oraz wątpliwości wysuwane przez pisarzy SF i filozofów wynikają z pomieszania różnych modeli. Mamy nadzieję, że (...) te porównania pokażą wstępnie, w jakim sensie można powiedzieć, że fantastyka naukowa funkcjonuje jako dyskurs filozoficzny. (shrink)

Artykuł przestawia dydaktykę KEN, koncentrując się na ukazaniu reform oświatowych charakterystycznych dla epoki oświecenia. W szczególności ukazuje specyfikę styku ówczesnej filozofii i nowożytnej nauki, stopniowo wyzwalającej się z hegemonii filozofii. Wskazuje na dominujący podówczas duch utylitaryzmu, a w warstwie metodologicznej - programowy eklektyzm. Postawa ta ujawniła się w całym szkolnictwie europejskim, a więc nie tylko we Francji, przodującej przynajmniej w zakresie deklaracji programowych, ale zwłaszcza w centralistycznie reformowanej oświacie w monarchii habsburskiej. Jest ona także właściwa tak reprezentacyjnemu świadectwu ówczesnej kultury (...) naukowej, jakim była Wielka Encyklopedia Francuska, do której nawiąże wprost KEN. W szkole europejskiej wzbogacano studium językowo-humanistyczne o kształcenie matematyczno-przyrodnicze, zachowując kurs filozofii w duchuphilosophia recen- tiorum, przynajmniej na poziomie uniwersyteckim. Filozofia ta krytycznie asymilowała elementy nowożytnej epistemologii, a zwłaszcza osiągnięcia nowożytnego przyrodoznawstwa. Podejście to było typowe dla szkolnictwa reformowanego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez środowiska wyznaniowe, zwłaszcza zakon pijarów i jezuitów. Z czasem coraz bardziej upowszechni się empirystyczna epistemologia, owocująca fenomenalizmem kwestionującym możliwość uprawiania maksymalistycznie pojętej filozofii w formie nowożytnego arystotelizmu chrześcijańskiego funkcjonującego w szkole tradycyjnej. Mimo krytyki tego modelu kształcenia, presja tzw. długiego trwania tłumaczy zachowanie w szkole oświeceniowej elementów filozoficznych nawet w przyrodoznawstwie, w formie interpretacji korzystającej z kategorii substancji i jej właściwości, a nawet koncepcji duszy zwierzęcej. (shrink)

Fantastyka naukowa (ang. science fiction, w skrócie - SF) jest często przedstawianajako gatunek literacki dobrze przystosowany do spekulacji filozoficznej. SF i filozofia dzielą zainteresowanie kwestią nieśmiertelności, a ich ujęcia tego tematu można zestawić i porównać. Proponujemy tutaj zarys taksonomii różnych modeli czy wizji nieśmiertelności oferowanych przez filozofów i autorów fantastyki naukowej. Po wskazaniu istotnych rozbieżności między tymi modelami przedstawiamy sugestię, że pewne problemy oraz wątpliwości wysuwane przez pisarzy SF i filozofów wynikają z pomieszania różnych modeli. Mamy nadzieję, że (...) te porównania pokażą wstępnie, w jakim sensie można powiedzieć, że fantastyka naukowa funkcjonuje jako dyskurs filozoficzny. (shrink)

I contend that the history of the development of 20th-century analytic philosophy is characterized by three main phases: (a) the turn towards analysis, (b) the linguistic turn, and (c) the naturalistic turn. In this article, I examine whether the recent interest in sub-disciplines such as (1) social epistemology, (2) social ontology, and the methods of "conceptual engineering" applied in fields like (3) philosophy of language, indicates that the current phase of development in analytic philosophy could be termed (d) the social (...) turn. (shrink)

Artykuł składa się z dwóch części. W części pierwszej rekonstruuję filozoficzne poglądy polskiego filozofującego fizyka Czesława Białobrzeskiego, a w drugiej części przedstawiam jego biografię oraz wkład w rozwój fizyki. Filozoficzne rozważania Białobrzeskiego kształtowały się na bazie wiodących problemów w fizyce końca XIX i przede wszystkim XX wieku; Białobrzeski prowadził te rozważania w ścisłym związku ze swoją praktyką naukową. Działalność polskiego uczonego przypada na okres powstawania i rozwoju mechaniki kwantowej. Białobrzeski – jak wielu innych ówczesnych fizyków – był świadomy konieczności spójnego (...) wyjaśniania fundamentalnie nowych zjawisk świata atomowego. Jego wyjaśnienie jest oryginalne – odwołał się mianowicie w nim do klasycznej, filozoficznej teorii kategorii i zaproponował jej własną ontologiczną interpretację. (shrink)

Artykuł zawiera szkic ontologicznych podstaw coachingu filozoficznego – nowej dyscypliny praktycznej, która od roku 2016 stanowi składnik oferty edukacyjnej Uniwersytetu Opolskiego. Jest rozwinięciem idei zawartych w moim tekście „Filozofia jako ćwiczenie duchowe – coachingowy model uprawiania filozofii”. W drugim paragrafie przedstawiono ontologię Platona z perspektywy filozofii procesu. Widziana z tej perspektywy ontologia Platona jest rodzajem metafizyki doświadczenia – byt nazywany przez Platona „prawdziwym” nie jest rzeczywistością abstraktów, lecz tym, czego doświadczamy w chwilach, gdy rozpoznajemy znaczenie konkretnych sytuacji życiowych w (...) perspektywie Dobra. Filozofia Platona okazuje się rodzajem filozoficznej logoterapii – praktyki duchowej polegającej na uwalnianiu umysłu przez odwracanie go od pato-logicznych pseudoznaczeń w stronę Sensu. Przyjęcie tej perspektywy oznacza uznanie doświadczenia medytacyjnego za punkt odniesienia refleksji filozoficznej. Oznacza też skierowanie uwagi w stronę doświadczenia wewnętrznego, również w stronę odczuć płynących z ciała jako istotnego składnika tego doświadczenia. Jako konkretny przykład starożytnego coachingu filozoficznego opisano w tekście stoicką praktykę „wytyczania teraźniejszości”. Dla zilustrowania idei współczesnego coachingu filozoficznego opisano ćwiczenie „Moje tu i teraz” – jedno z narzędzi opracowanych na potrzeby indywidualnej praktyki coachingowej. Opiera się ono na założeniach zarysowanej wcześniej ontologii doświadczenia. Tekst kończy opis kompetencji uzyskiwanych przez absolwenta kierunku Coaching filozoficzny. (shrink)

Dentro del marco de la teoría de los ensamblajes formulada por Manuel De Landa, en este artículo se desarrollan los siguientes puntos: el esclarecimiento del concepto de ensamblaje, la explicación de su carácter histórico y la problematización de esta teoría a partir de su relación con la epistemología, la ética y la ontología. En la conclusión, se clarifica el concepto de materia presupuesto en esta filosofía. Además, se muestra brevemente cómo esta ontología plana se vincula con la filosofía política y, (...) de nuevo, con la epistemología. Problematizar la teoría de los ensamblajes, cuya fuente filosófica se encuentra en la obra de Gilles Deleuze y Félix Guattari, permite reconocer los alcances de una ontología que postula la existencia de un mundo compuesto de multiplicidades históricas y heterogéneas. (shrink)

This paper deals with the relationships between theoretical and clinic instances deriving from Lacan’s conception of the real and of reality . It’s main argument is that the disparity between the latter notions is the spring of the insurmountable tensions between ethics and epistemology , one that a philosophical regard shows to be constitutive of the psychoanalytical practice. Lacan’s program of a negative ontology allows us to establish connections between different trends in psychoanalytical thought and practice as well as in (...) general between psychoanalysis and philosophy. (shrink)

Zagadnienie prawa do interwencji zbrojnej ma naturę zagadnienia trudnego, często kontrowersyjnego, zwłaszcza jeśli chodzi o wykazanie, że w wielu przypadkach – jeśli nie całkowicie, to przynajmniej w zasadniczej mierze – prawo to powinno być zarzucone. W prawie międzynarodowym sytuacja taka w pewnym sensie ma miejsce, co więcej, niekiedy wręcz uznaje się, iż w jego obrębie jest uzasadnione mówienie już o obowiązywalności ius contra bellum. Praktyka wciąż daleka jest jednak od takiego ideału. Zasadniczym celem niniejszego artykułu jest analiza w aspekcie normatywnym (...) zagadnienia prawa do interwencji zbrojnej jako jednego z ważniejszych wątków filozofii pokoju globalnego. W artykule zostały sproblematyzowane argumenty stosowane na rzecz prawa do interwencji zbrojnej. Dwa uznane za kluczowe to, po pierwsze, argument z tzw. domniemanego barbarzyństwa i po drugie argument ze złożoności i niepowtarzalności każdego przypadku. Artykuł napisany jest głównie z perspektywy filozoficznej i etycznej, jednakże autorka stara się odwoływać w nim również do materiału empirycznego, głównie z zakresu nauk o polityce, ale też do wątków z zakresu prawa międzynarodowego, starając się stworzyć tym samym perspektywę interdyscyplinarną. Wybrane zagadnienie kluczowe stanowi zarazem okazję do tego, by przybliżać i rozwijać na gruncie polskim filozofię pokoju globalnego, co jest również ważnym celem artykułu. Tekst ten pisany jest bowiem w duchu głębokiego przekonania, że pokój globalny jest bodaj najwyższym, tzn. fundamentalnym ideałem dla ludzkości, swoistym Summum Bonum. (shrink)

Artykuł traktuje komiksy Chmielewskiego jako realizację fantastyki groteskowej. Autora artykułu interesuje przede wszystkim groteska językowa. Nieco mniejszą, lecz także istotną rolę pełnią w analizowanym komiksie motywy związane z antyutopią. Dzięki temu komiksy wydane po 1990 roku stają się odbiciem swoich czasów. Związek komiksów z fantastyką naukową polega na tym, że rzeczywistość komiksów jest obficie wypełniona motywami zaczerpniętymi ze współczesnych i dawnych utopii i utworów SF oraz aluzjami do tej lektury.

Within the framework of the assemblage theory formulated by Manuel De Landa, in this article, we develop the following points: the definition of the concept of assemblage, the explanation of its historical character and the problematization of this theory from its relation with epistemology, ethics, and ontology. In addition, we show briefly how this flat ontology is linked to political philosophy and, again, to epistemol-ogy. Problematizing the assemblage theory, whose philosophical source is in Deleuze and Guattari’s work, allows us to (...) recognize the scope of an ontology that postulates the existence of a world composed of historical and heterogeneous multiplicities. To conclude, we clarify the concept of matter underlying this philosophy. (shrink)

O objetivo deste artigo é diluir o excesso de obscuridade presente nas análises filosóficas contemporâneas da música, e o faremos com base em uma abordagem linguísticoanalítica, a qual, como será defendido, promove uma explicação do fenômeno musical, isto é, da sua constituição, valor à sociedade e prazer sensível/mental, de uma maneira clara e objetiva enquanto um fenômeno já muito conhecido e difundido, que é o da comunicação.

The aim of the paper is to provide information on the evolution of three correlated notions listed above. Only constructive standpoints, assuming possibility of the relevant sciences are taken into account, no criticism of metaphysics as such, etc. is mentioned. Included are some opinions on the methodology of these disciplines. As Polish reader still cannot find information concerning many basic issues in this field of study, some elements of doxography are also included to fill the most nagging gaps. This provisional (...) survey is intended to serve as a complementary source of information in the field of ontology for students of philosophy. (shrink)

El objetivo del presente trabajo es ofrecer una aproximación al modelo ontológico de Markus Gabriel y Graham Harman, adheridos al movimiento del nuevo realismo o realismo especulativo, destacando los aciertos e insuficiencias que presentan los modelos. La tesis del trabajo defiende que los aportes de Markus Gabriel y Graham Harman sobre ontología suponen un cambio de perspectiva que aporta elementos para la reflexión y crítica que permiten superar algunos de los elementos en los que se había anclado la filosofía continental, (...) pero que muestran sus carencias en otros momentos, puesto que partir de la perspectiva del realismo supone dejar de lado explicaciones que contemplen la importancia del ser humano en la comprensión de la realidad. (shrink)

Lorraine Daston ha señalado la influencia que The emergence of probability de Ian Hacking ha tenido en su trayectoria intelectual y en su elección de la etiqueta epistemología histórica para describir su trabajo. Hacking, por su parte, ha respondido a estos señalamientos que, en primer lugar, Daston y sus colegas no hacen epistemología, sino que más bien estudian conceptos epistemológicos como objetos que evolucionan y mutan; en segundo lugar, que su trabajo sobre la probabilidad no es epistemología histórica sino, en (...) todo caso, lo que él llama metaepistemología histórica o, mejor aún, ontología histórica. En el presente trabajo, analizo en qué forma entienden Daston y Hacking el tipo de investigación que denominan respectivamente epistemología y metaepistemología histórica, y exploro sus convergencias y divergencias con el fin de establecer posibles relaciones, intereses y antecedentes compartidos. Por último, sostengo que la obra de Hacking puede ser visualizada como resultado de investigaciones que caracterizan a la epistemología histórica, como consecuencia de su interés, estimulado por la lectura de Michel Foucault, en el análisis de las condiciones históricas de posibilidad para la emergencia de conceptos y objetos científicos. (shrink)

[ES] Los trabajos recientes de Stephen Schiffer en el desarrollo de una explicación pleonástica de proposiciones producen resultados importantes que cambian el significado tanto de la ontología de primer orden como de la meta-ontología. El objetivo del presente trabajo es dejar en claro cuáles son estas consecuencias y por qué son tan importantes. Según mi punto de vista, la mayor amenaza para los partidarios de la metafísica proviene de un punto de vista que yo he llamado en otro trabajo el (...) acercamiento «fácil» a la ontología: los argumentos de Schiffer a favor de proposiciones «pleonásticas», propiedades, estados, eventos y personajes ficticios; los argumentos neo-fregeanos a favor de la existencia de números; y mis propios argumentos a favor de objetos sociales, culturales, y personajes ficticios, y objetos ordinarios como mesas y sillas. El trabajo expande estas tres diferentes formas de ontología fácil, mostrando sus interrelaciones y argumenta que estos acercamientos nos dan un realismo ciento por ciento directo, sobre las entidades en cuestión. A un nivel meta-ontológico, sin embargo, el trabajo sugiere que el debate ontológico serio es confundido porque sus preguntas ontológicas tienen respuestas tan directas. Este acercamiento podría ser la amenaza más importante para la metafísica seria, pero también es extremadamente prometedor como una manera de disolver misterios y clarificar la epistemología de la metafísica. [EN] Stephen Schiffer’s recent work in developing a pleonastic account of propositions leads to major, game-changing results in both first-order ontology and meta-ontology. This paper aims to clarify what these consequences are and why they are so important. In my view, the biggest threat to the metaphysical party comes from a view I have elsewhere called the «easy» approach to ontology: Schiffer’s arguments for «pleonastic» propositions, properties, fictional characters, states and events; the neo-Fregean’s arguments for the existence of numbers; and my own arguments for fictional characters, social and cultural objects, and ordinary objects such as tables and chairs. The paper draws out these three different forms of easy ontology, showing their interrelations, and argues that these approaches really give us a straightforward, out and out realism about the entities in question. On the meta-ontological level however, it suggests that serious ontological debate in metaphysics is confused because its ontological questions have so straightforward answers. This approach may be the most important threat to serious metaphysics but it is also extremely promising as a way of dissolving mysteries and clarifying the epistemology of metaphysics. (shrink)

Este texto procura apontar na ontologia das leis naturais de George Berkeley elementos teóricos afeitos à Semiótica e ao Pragmatismo clássico de Charles S. Peirce, tendo por base a possível identidade de propósitos entre os idealismos subjetivo berkeleyano e o de teor objetivo peirciano, ambos comungando a refutação de um dualismo mente-matéria de extração cartesiana. Por outro lado, reflete-se, também, sobre o papel da experiência nestes autores, em que a percepção em Berkeley, fundamental para sua epistemologia encontraria sua condição homóloga (...) em Peirce, a saber, a necessária cognoscibilidade de todo objeto fenomênico. (shrink)

El artículo consiste en el estudio comparado de la ontología de Georg Simmel y de José Ortega y Gasset, con dos objetivos: demostrar la influencia de Simmel en la filosofía de Ortega, y exponer su ontología «comparada» como una crítica a la tradición parmenídea del ser. Para ello planteamos dos tesis de partida. La primera tiene que ver con el carácter vitalista de la filosofía de nuestros dos autores. En segundo lugar, la tesis de la «intradición de la tradición» como (...) mecanismo para estudiar la forma en que Simmel y Ortega recogen la tradición críticamente, a efecto de ajustarla a la «altura de su tiempo», según la terminología orteguiana. Finalmente, concluiremos con la idea de que la ontología de Simmel y Ortega es una crítica a la epistemología o a las implicaciones ontológicas de la epistemología moderna. (shrink)

The central concern given to the object of study in the research process, instead of paradigmatic a priori, has taken us to an epistemology that gives support this complementary view of methodological trends. However, this epistemological standpoint requires thinking about the nature of social reali..

W ciągu 30 lat dokonała się głęboka przemiana w relacji między Internetem a aktywnością naukową. Nastąpiło przesunięcie funkcji Internetu, który przestał być jedynie instrumentem współpracy akademickiej, a stał się również narzędziem używanym przez media społecznościowe, zezwalające na maksymalną dyfuzję irracjonalizmu i starego faktualizmu. Aby zrozumieć tę przemianę, należy ponownie zbadać mechanizmy zbieżności opinii. Wynika ona z istnienia wspólnego świata, który ukazuje nam te same fakty i determinuje nieustanną rewizję przekonań każdej osoby. W tym procesie asymptotycznej zbieżności opinii nie wymaga się (...) żadnej komunikacji między jednostkami. Oczywiście, jeśli fakty znane przez jednych są komunikowane innym, konwergencja znacznie przyspiesza, i to tak bardzo, że wiedzę musimy ująć jako rezultat zbiorowej aktywności, w której wymiana informacji jest jednym z jej istotnych źródeł. Z jednej strony takie poznawcze współdziałanie wydaje się naturalne i łatwe do implementacji. Biorąc pod uwagę właściwości informacji, które przechowujemy, nawet jeśli je udostępniamy, to dzielenie się informacją przestaje być przedmiotem zwykłych trudności związanych ze współpracą. Z drugiej strony takie współdziałanie jest produktywne z samej natury: współpraca między kimś, kto zna φ, i kimś, kto wie, że φ implikuje ψ u obydwu jako mających wiedzę ψ, której żaden z nich nie posiadał przed wymianą informacji. Wczesny Internet pozwolił na ekstremalną intensywność tej informacyjnej współpracy. Obecnie mamy do czynienia z odmienną sytuacją. Poszczególne wyznaczniki rosnącej porowatości między naukowcami a opinią publiczną wzmocniły rolę wymiany. Nie jest to już wymiana informacji, lecz wymiana opinii. Stronniczość tkwiąca w naturze ludzkiej, a szczególnie potwierdzenie tej stronniczości, prowadzi do odwrócenia relacji między faktami a opiniami. Szukamy faktów potwierdzających podzielane przez nas opinie, wątpiąc w te, które ich nie określają, i tworzymy fakty do potwierdzenia tego, o czym jesteśmy przekonani. Dlatego przechodzimy od współdziałania do przynależności, dzieląc Internet na homogeniczne grupy wyznawców. (shrink)

Desde el enfoque del pensamiento ambiental estético-complejo, el artículo presenta un esbozo de lo que podría llamarse una ontología de la agricultura. Su objetivo es aportar con algunas reflexiones para la construcción de una epistemología de los estudios agroecológicos.

En este artículo se comparan las teorías ontológicas de Georg Simmel y José Ortega y Gasset, con dos objetivos: demostrar la influencia del vitalismo simmeliano en el «raciovitalismo» de Ortega, y exponer sus planteamientos como críticas a la tradición parmenídea del Ser. El estudio comparado se realiza a partir de la tesis de la «intradición de la tradición», sobre la que diremos algunas palabras. Finalmente, concluiremos con la idea de que la ontología de Simmel y Ortega es una crítica a (...) la epistemología o a las implicaciones ontológicas de la epistemología moderna. (shrink)