This article examines the influence of the Hanafī philosophy of the Mamlūk period on the early Ottoman fiqh studies. Since the Egyptian and Damascus regions, which were under the rule of the Mamlūks, became the most important centres of knowledge in the Islamic world, it is understood that the Mamlūks’ scientific knowledge was superior to the Ottomans. On this occasion, many scholars who were considered the leading figures of the Ottoman scientific community turned to Egypt and Damascus regions and benefited (...) from the scientific accumulation there. In fact, these scholars who played an active role in the formation of the Ottoman scientific environment completed their education in Damascus and Egypt under the rule of the Mamlūks and graduated from the Mamlūk education system and assumed important roles in the formation of the Ottoman science understanding. During this period, the Hanafī judges (fuqahāʾ), who were active in the Mamlūk community, contributed to the development of the leading names of the Ottoman scientific community and this thought had an impact on their understanding of science. In this context, it is possible to say that the fiqh studies of the Ottomans in the first period were influenced by the Mamlūk Hanafī who had their characteristics. The two main characteristics of Hanafī thought in the Mamlūk period, the hadīth-centred juristic (fiqh) idea and the method of mamzûc (mixed) fiqh style are also seen in Ottoman fiqh works.Summary: In this article, the effect of Hanafī fiqh thought on the early Ottoman fiqh studies in Mamlūk period is discussed. While the Ottomans did not yet establish a scientific tradition in the period of foundation and ascension, many Mamlūk cities replaced Baghdad as the centre of knowledge of the Islamic world. Because the Mongol invasion, the crusades and the destruction of Andalusia due to reasons such as many scholars displaced by the Mamlūks settled there. Especially during this period, Egypt and Damascus, which were under the rule of the Mamlūks, became the most important centres of science in the Islamic world. In this respect, 14th-16th It is accepted that the science level of the Mamlūks was quite superior to the Ottomans in the 16th century. On this occasion, many scholars who are considered as the leading names of the Ottoman scientific community turned to Egypt and Damascus regions and benefited from the scientific accumulation there. Osman Ghāzī’s teacher and father-in-law, Sheikh Edebālī, Davud-i Kayserī, Sheikh Bedreddin, Molla Fanārī, Molla Gürānī are some of these scholars. In addition to these, scholars such as Muhsin-i Kayserī, Germiyanlı Poet Ahmedī, Hacı Paşa, Celāleddin Hızır, İbnü’l-Cezerī and İbn Arabşāh have also studied science in Egypt and Damascus. These scholars, who played an active role in the formation of the Ottoman scientific environment, completed their education in Damascus and Egypt under the rule of the Mamlūk and after graduating from the Mamlūk education system, they played an important role in the formation of the Ottoman science understanding. Sheikh Edebālī was accepted as one of the scientific and spiritual leaders of the Ottoman Empire. Davud-ı Kayserī was the first chief professor of İznik madrasah, the first Ottoman madrasah. Molla Fanārī had the privilege of being the first Ottoman shaykh al-Islām. Molla Gürānī became the teacher of Fatih Sultan Mehmed. During this period, the Hanafi faculties, which were active in the Mamlūk science community, contributed to the growth of the leading names in the Ottoman science community. Molla Fanārī, Seyyid Şerif Cürcānī, Shaykh Bedreddin and Poet Ahmadī have learned lessons from Bābertī, who important Hanafī scholars in Egypt. The idea of Hanafī fiqh in the Mamlūk period influenced the studies of the Ottoman fiqh in the first period. In this context, Molla Khüsrev refers to Zeyla‛ī and Bābertī, the leading Hanafī scholars of Mamlūk in many parts of his work, although he did not go to the regions dominated by the Mamlūks. The two main characteristics of the Hanafī thought in the Mamlūk period were the hadith-centred fiqh thought and mamzûc (mixed) method of fiqh. In the Mamlūk period, hadith studies which were not seen before in Hanafī sect were done. During this period, Hanafī jurists spent time in the field of hadith such as Ibn Balabān, Ibn Turkmānī, Zeylaʻī, Kuraşī, Mogoltay b. Kılıç, Bedruddīn Aynī, Ibn Kutluboğa, Serūcī, Bābertī, İbnü’l-Humām, İbnü’l-‛Adīm. They tried to eliminate the lack of studies in the field of hadith in the Hanafī circles while their studies certainly require hadith expertise. As a result of the works of these jurists in the field of hadith, the basic sources were frequently included in the fiqh studies in the Mamlūk period and, the hadiths were started to be made. The influence of this understanding, which had an important place in the thought of the fiqh of Hanafī during the Mamlūk period, can be seen in the Ottoman fiqh works in the first period. In this context, Molla Khüsrev, in his work with the influence of the early Ottoman jurists who had been educated in Egypt before him, gave some basic sources of hadith and sometimes gave information about the reliability of hadiths. On the other hand, it is possible to say that this issue is quite insufficient in Ottoman fiqh works when compared with Hanafi jurists of the Mamlūks. A comparison of Ibnü’l-Humām’s Fethü’l-kadīr and Netāicu’l-efkār, which was performed by Kādızāde order to complete it, can be compared. Apart from that, there are different attitudes between Şürünbülālī and Şeykhi-zāde known as Damad Efendi, they lived in the same period. Şürünbülālī, one of the Egyptian scholars of the Ottoman period generally gave the hadiths from the basic hadith sources in his work Merāki’l-felāh, while Şeyhīzāde did not obey this issue and rarely included basic hadith sources in his work Mecma‛ü’l-enhur. These differences can be explained by the necessity of the scientific environment. Because the Hanafīs were accused of not using hadith in Egypt and its environs, the Hanafī jurists living in this region should have directed them to be more rigorous about the hadith. However, since the Hanafī jurists living in other Ottoman regions did not have such a problem, they probably did not feel the need to refer to the main sources of hadith in the power of hadiths. Therefore, it can be said that the scientific environment and the need arising in this direction lead to different attitudes of the jurists living in the same period. The mamzûc (mixed) method starting with Ibnu’s-Sāātī, In the 8th-century, it was especially effective on the idea of ​​the fiqh style of Hanafī jurists. Although the first name of the mamzûc (mixed) method, Ibnu’s-Sāātī, was not one of the scholars of the Mamlūk period, the influence he initiated was more common in the Mamlūk period and became one of the characteristic features of the Hanafī fiqh thought in this period. Therefore, it is understood that the majority of Hanafī jurists had a gratified method. In addition to this, it is seen that Ottoman jurists who were educated in and around Egypt write procedural works in grammatical style. Molla Fanārī's work Fusūlü’l-Bedāyi is the most important example of this genre. Moreover, even Molla Khüsrev, who had not gone to Egypt and his surroundings, wrote a memoir-like work called Mir’ātü’l-Usûl. The works of these two authors show that the Ottoman jurists were influenced by the Mamlūks. As a result, it is possible to say that the fiqh studies in the early period of the Ottomans were influenced by the Mamlūk Hanafīs who had their characteristics. The hadith-centred fiqh thought and mamzûc (mixed) fiqh style understanding had an impact on the early Ottoman fiqh studies. (shrink)

1942 yılında Hindistan’da dünyaya gelen merhum Saîd Ahmed el-Bâlenbûrî, çağımızın önemli bilginlerindendir. Uzun yıllar Diyobend medreselerinde fıkıh ve hadis müderrisliği yapmıştır. Bu medreselerde okutulmak üzere birtakım ders kitapları kaleme almıştır. Onun yazdığı ders kitaplarından birisi de Hanefi mezhebi usulüne dair telif ettiği Mebâdiü’l-Usûl adlı eserdir. Bu çalışmayla ilgili eser tanıtılarak eksik görülen yönlerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

Mezheplerin teşekkül etmeye başladığı ilk dönemlerden itibaren istihsanın bir istidlal yöntemi olup olmadığı tartışılagelmiştir. Bu tartışmaların temelinde kavramsallaşma sürecini henüz tamamlamamış olan istihsan teriminin çağrıştırdığı keyfiliğin/sübjektivitenin etkisi çok fazladır. Bu yüzden istihsanı bir yöntem olarak benimseyenler, ağır ithamlara maruz kalmışlardır. İstihsanı benimseyenlerin başında Hanefî hukukçular gelmektedir. Öyle ki istihsan yöntemi Hanefî mezhebiyle anılır hale gelmiştir. Bununla birlikte mezhebin önde gelen temsilcilerinden biri olan ve kıyas metodunu kullanmasıyla ön plana çıkan Züfer b. Hüzeyl’in istihsana yaklaşımıyla ilgili iki farklı yaklaşım tespitedilmiştir. Yaptığımız (...) araştırma ve inceleme neticesinde her iki tespitinde isabetli olmadığını; Züfer b. Hüzeyl’inkıyas yapmadaki becerisinin yanı sıra istihsana müracaatta sonuna kadar kıyas taraftarı olduğunu; ancak kıyasın meselelere çözüm üretmede yetersiz kaldığı ya da doğru sonuç vermediği durumlarda ise ızdırârın da bir gereği olarak meseleyi hükümsüz bırakmama adına istihsana müracaat ettiği görülmektedir. Sonuç olarak Züfer b. Hüzeyl’in genel hatlarıyla Hanefî usulüne bağlı kalmakla birlikte istihsanı bir istidlâl yöntemi olarak kullanma hususunda çerçeveyi oldukça daralttığını; kıyasa başvurma konusunda ise sınırları mümkün olduğunca geniş tuttuğunu söylemek mümkündür. İctihad hürriyeti ve hukûkî zenginlik açısından oldukça önemli olan Hanefi mezhebindeki mezhep içi ihtilaflar, hukûkî istikrar ve emniyeti tehdit etme potansiyeli taşımakta ve ayrıca ihtilaflı meselelerde hüküm veya fetva verecek fakihlerin işini zorlaştırmaktadır. Bu nedenle mezhep içerisindeki ihtilaflı meselelerde râcih görüşü tespit etmek, diğer bir ifadeyle mezhep içi tercih, zorunlu bir ihtiyaçtır. Mezhep içi tercih, “muayyen bir mesele ile ilgili mezhepteki muhtelif kavil veya rivayetlerden daha ağır basanı, üstün olanı belirlemek” şeklinde tarif edilebilir. Tarihi süreçte bu ihtiyacı karşılamak için muhtasar ve fetva kitapları gibi farklı telif türleri; esahh-ı akvâl ve maʻrûzât gibi farklı uygulamalar ortaya çıkmıştır. Bu ihtiyacı gidermeyi hedefleyen uygulamalardan biri de Osmanlı Devleti’nin son dönemindeki kanunlaştırmalardır. Fıkha dayalı kanunlaştırmanın ilk örneği olan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye ile mezhep içi tercih arasındaki ilişki ve bu bağlamda Mecelle hazırlanırken, mezhep içi tercihte nasıl bir usûl izlendiği; râcih görüşe ne oranda uyulduğu; Mecelleʼde yer alan râcih görüşe aykırı kanun maddeleri ve bunların gerekçeleri; ihtilaflı bütün konularda düzenleneme yapılıp yapılmadığı ve râcih görüşleri belirleme ihtiyacının ne kadar giderildiği, incelenmesi gereken konulardır. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye gibi bir kanun metnine ihtiyaç duyulmasının temel nedenlerinden birisi, Hanefî mezhebinde mezhep içi ihtilafların çokluğudur. Buna bağlı olarak Mecelleʼnin hedefi râcih görüşler içeren oluşan bir kanun hazırlamaktır. Mecelle’nin esbâb-ı mûcibeleri mezhep içi tercih açısından incelendiğinde, esbâb-ı mûcibelerin iki temel işlevi olduğu görülür. Bunlardan ilki, kanunun büyük oranda mezhepteki râcih görüşlere uygun olarak hazırlandığını vurgulamaktır. Öyle ki, Mecelle’nin ilk on kitabının esbâb-ı mûcibelerinde bu husus mutlaka ifade edilmektedir. Esbâb-ı mûcibelerin diğer işlevi ise niçin bazı maddelerde râcih görüşe riayet edilmediğini gerekçelendirmektir. Esbâb-ı mûcibelerde on iki maddenin râcih olmayan görüş doğrultusunda hazırlandığı belirtilmektedir. Mecelleʼnin 1851 maddeden oluştuğu göz önünde tutulduğunda Mecelleʼnin muhtevasında râcih görüşlerin ne kadar etkili olduğu daha iyi anlaşılacaktır. Esasen devrin özelliği de bunu zorunlu kılmaktadır. Zira Kitâbüʼl-Havâlenin 692. maddesinde Züferʼin râcih olmayan görüşünün tercih edilmesi, başta Şeyhülislam Hasan Fehmi Efendi olmak üzere bazı çevrelerin tepkisine neden olmuş ve bu sebeple Ahmet Cevdet Paşa Divân-ı Ahkâm-ı Adliyye nâzırlığından ve Mecelle Komisyonu başkanlığından azledilmiştir. Râcih görüşe aykırı maddelerin esbâb-ı mûcibeleri incelendiğinde, bu yöndeki tercihlerde maslahat ve örfün belirleyici olduğu görülmektedir. Ayrıca bazı fakihlerin tercihlerinin de bir tercih sebebi olarak zikredildiği görülmektedir. Hanefi kaynaklarda en sık karşılaşılan tercih sebebi naslara uygunluktur. Buna karşın Mecelleʼde sefîhin hacri konusu dışında, naslara uygunluğun bir tercih sebebi olarak işletilmemesi dikkat çekicidir. Mecelle Komisyonunun bazı tercihlerine diğer kurumlarca müdahale edilmiştir. Komisyonca hazırlanan kitaplar hem Meclis-i Vükelâ hem de Meşîhat tarafından incelenmiş ve bu esnada bazı tashihlere konu olmuştur. İşte râcih olmayan görüş esas alınarak hazırlanan iki maddeye Meclis-i Vükelâ tarafından müdahale edilmiştir. Bunların birincisi hakk-ı mürur ve hakk-ı şirbin müstakil olarak satımının cevazını savunan Belh Meşâyihinin görüşü doğrultusunda yazılan 216. madde, ikincisi ise ecîr-i müşterekin tazmin sorumluluğunu düzenleyen 611. maddedir. Mecelle’nin ilk ve en hacimli kitabı olan Kitâbüʼl-Büyûʻun muhtevası mezhep içi tercih açısından incelendiğinde, ihtilaflı konularda genelde mezhepteki râcih görüşün esas alındığı görülmektedir. Kitâbüʼl-Büyûʻun esbâb-ı mûcibesinde, dört meselenin râcih olmayan görüş esas alınarak hazırlandığı ifade edilmekte ve bu tercihler örf ve maslahatla gerekçelendirilmektedir. Ancak Kitâbüʼl-Büyûʻdaki râcih görüşe aykırı maddeler bunlarla sınırlı değildir. Bizim araştırmamıza göre bunlara ilaveten üç madde daha râcih olmayan görüş tercih edilerek hazırlanmıştır. Bunlar beyʻ biʼl-vefânın menkullerde cevazına dair 118. madde, gabn-i fâhişin tanımı hakkındaki 165. madde ve şart muhayyerliğinin hükmü ile ilgili 309. maddedir. Bu üç madde, Mecelleʼdeki râcih görüşe aykırı düzenlemelerin sadece esbâb-ı mûcibelerde açıklananlardan ibaret olmadığını göstermektedir ve bu durum Mecelle hazırlanırken izlenen usûle aykırıdır. Hanefi mezhebindeki bazı ihtilaflı meselelerde hangi görüşün râcih olduğu konusunda tercih ehli fakihler ihtilaf etmişlerdir. Bu meselelerde Mecelleʼde düzenleme yapılırken nasıl bir yol izlendiği açıklanmamıştır. Bu meseleler incelendiğinde çoğunluk tarafından tercih edilme, kolaylığı temin etme ve bazı fakihler tarafından tercih edilme gibi hususların etkili olduğu söylenebilir. Mecelleʼdeki tercihler sadece şerʻî hükümler arasında gerçekleşmemiştir. Buna ilaveten tanımlar ve tanımlarda yer alan kayıtlar da tercihe konu olmuştur. Bu kapsamda Kitâbüʼl-Büyûʻdaki beyʻ akdi, mevkûf akid ve gabn-i fâhişin tanımına ilişkin tercihler örnek olarak zikredilebilir. Hanefi mezhebin içerisindeki ihtilaflı bazı meseleler Mecelleʼde düzenlenmemiştir. İhtilaflı meselelerin çokluğu ve dolayısıyla bütün bunları kapsayan bir kanun hazırlamanın zorluğu dikkate alındığında bu durum doğaldır. Ayrıca bu meselelerden bazıları sık gerçekleşmediği ve lüzumlu görülmediği için Mecelleʼde düzenlenmemiş olabilir. Ancak düzenleme yapılmayan ihtilaflı meselelerin tamamını bu sebeplerle izah etmek mümkün değildir. Zira yasal düzenleme yapılmayan ihtilaflı meselelerin bazıları temel, görece önemli meselelerdir ve muhtasarlarda yer almaktadır. Bu durum Mecelle hazırlanırken, ihtilaflı bazı meselelerde tercih yapmak yerine bu meselelere ilişkin düzenleme yapmama metodunun benimsendiğini göstermektedir. İhtilaftan ârî bir kanun metni oluşturmanın bir yolu olarak da bu usûlün benimsendiği söylenebilir. Böylece bu meselelerde râcih görüşü tespit etme işi hâkimlere bırakılmıştır. Bu durum Mecelleʼnin hedefi olan râcih görüşleri tespit etme ihtiyacını gidermeye uygunluk arz etmemektedir. Ancak bu durum bütün meseleleri kuşatan bir kanun yapmanın güçlüğünün bir sonucudur. (shrink)

Tahâvî (v. 321/ 933), hicrî üçüncü asrın sonları ile dördüncü asrın başlarında yaşamış Hanefî fakihidir. Tahâvî’nin daha çok muhaddis olarak tanınmasına rağmen hadis ve fıkha derin vukufiyeti, her iki alana da temas eden hadis-sahâbî kavlî münasebetini onun üzerinden incelemeyi daha anlamlı kılmaktadır. Müctehid fakihlerin hüküm istinbâtında başvurduğu sahâbî kavlî, Hz. Peygamber’e dayanması bakımından semâ/tevkif ihtimali bulunan bir delildir. Bu sebeple sahâbî kavlini sünnet birlikte değerlendirmenin lüzumu ortaya çıkmaktadır. Ayrıca Tahâvî’nin sahâbî kavli ile sünnet arasında net bir ayırım yapmaması, Hanefî usûlünün (...) teşekkül süreci açısından önemlidir. Tahâvî, ictihad usûlü anlayışında sahâbî kavline deliller hiyerarşisinde Kur’an, sünnet ve icmâdan sonra yer vermektedir. Eserlerindeki tercihleri dikkate alındığında Tahâvî, sahâbî kavlini tevkife hamlettiği yerlerde sünnet olarak değerlendirmektedir. Hatta sahâbî kavli ve uygulamasının icmâa dönüştüğü durumda sünneti neshedebilecek mertebede gördüğü anlaşılmaktadır. Tahâvî ictihadî olan, re’y ve te’vil ifade eden sahâbî kavlini ise mutlak delil almayıp bu durumdaki sahâbî kavli karşısında kıyasa gitmektedir. Tahâvî’nin sünnete ve sahâbî kavline bakışı birlikte değerlendirildiğinde dönemin hadis anlayışı gereği, sünnetin çerçevesini sahâbe ve tâbiûn kavillerini dahil ederek geniş kapsamda ele aldığı anlaşılmaktadır. Erken dönem Hanefî usûlünde sahâbî kavli hakkında Tahâvî’nin görüşlerinin incelendiği araştırmada metin incelemesi ve analizi yöntemi kullanılmış; Tahâvî’ye ait eserler ile erken dönem Hanefî usûl-i fıkıh eserleri mukâyeseli olarak ele alınmıştır. (shrink)

İslâm tarihinde kadınların ilmî hayatta etkin rol üstlendikleri devirlerin başında Memlükler dönemi gelmektedir. Söz konusu dönemde toplumda seçkin kadınlardan bazıları vakıflar kurarak eğitim kurumlarını desteklemişler ve bazıları da ilmî faaliyetler içerisinde yer almışlardır. Eğitim kurumu yaptıran kadınların genellikle yönetici sınıftan, ilmî faaliyetlerde bulunanların ise genellikle ilmiye sınıfına mensup ailelerden olduğu görülmektedir. Özellikle IX. (XV.) yüzyıl Memlük tarihçilerinin ilimle ilgilenen kadınları kayıt altına aldıklarını söylemek gerekmektedir. Şüphesiz bu durumun ortaya çıkmasında onların hocaları arasında kadınların çok sayıda olması da etkili olmuştur. Bu (...) dönemde ilmî faaliyetleriyle öne çıkan ve aynı zamanda tarihçi öğrencileri sayesinde hakkında bilgi sahibi olunan kadınlardan biri, Meryem el-Ezraiyye’dir. VIII. (XIV.) yüzyılda yaşayan ve Hanefî mezhebine mensup Meryem’in, ilmiye sınıfına mensup ailelerde genellikle görüldüğü gibi çok küçük yaşlardan itibaren ilim meclislerine katılımı sağlanmıştır. Dönemin meşhur hocalarından muhtelif alanlara dair dersler alsa da hadis ilmine yoğunlaşmıştır. Makalede, öncelikle Meryem’in aile çevresi ele alınacaktır. Daha sonra tahsil hayatı ve öğrencileri incelenecektir. (shrink)

İslâm ilim geleneğinde Hz. Peygamber’e ait olanla olmayan bilginin sahih bir şekilde tespit edilmesi büyük önem arz etmektedir. Bu bağlamda haberlerin doğruluğunu ve güvenilirliğini belirlemek için çeşitli metodolojiler geliştirilmiştir. Hanefî fukahâsı, bu metodolojiler arasında kendine özgü bir yaklaşım benimsemiş ve haber-i vâhidlerin kabul edilebilirliğini dört temel ölçüt üzerinden değerlendirmiştir. Bu dört asıldan birisi de sahâbe ihticâcına arz prensibidir. Hanefî usulcüler, sahâbe arasında bir konuda ihtilaf çıktığında o konuyla alakalı rivâyetin ihtilaf anında delil olarak sunulmamasını o haberin makbul olmadığının alameti olarak (...) değerlendirmişlerdir. Hanefîlerin benimsemiş olduğu bu prensip oryantalistlerin e silentio/sessizlik delilini çağrıştırttığı ifade edilmektedir. e Silentio delili “Bir hadisin belirli bir zaman diliminde bulunmadığını ispatlamanın en iyi yolu, eğer hadis gerçekten o dönemde mevcut olsaydı, o dönemdeki fıkhî tartışmalarda delil olarak kullanılması gerektiği halde kullanılmadığını ortaya koymaktır” şeklinde açıklanmıştır. Bu sebeple Hanefî usûlcülerin bu haber-i vâhid tenkit kriterinden neyi kastettiklerinin, bunun nasıl anlaşılması ve uygulandığının doğru bir şekilde tespit edilmesi gerekmektedir. Çalışmanın en önemli amacı ise bu prensibin e silentio deliliyle ilişkisi ve karşıtlıklarının ortaya çıkarılmasıdır. Bu sebeple araştırmada hem literatür taraması hem de mukayeseli bir yöntem takip edilmiştir. Hanefî usûl eserleri ve e silentio delilini daha çok kullanan Schacht (1902-1969) ve Juynboll’un (1935-2010) eserleri çalışmanın ana kaynaklarını oluşturmaktadır. Cessâs'tan (ö. 370/981) itibaren bu asla atıfta bulunan Hanefî usûlcülerin bakış açıları incelendiğinde, her iki delilin görünüşte benzer yaklaşımlar sergilediği düşünülse de ayrıntılarda farklı amaçlara sahip oldukları sonucuna ulaşılmıştır. (shrink)

Fıkıh usulü alimlerinin genel kanaatine göre kıyas, bilgi üretmede kullanılan temel yöntemler arasında yer alır. Sünni mezhepler içerisinde kıyas karşıtlığı fikri ile temayüz eden Zâhirîliğin en önemli temsilcilerinden olan Endülüslü âlim İbn Hazm (öl. 456/1064), usûl ve fürû-i fıkha dair yazdığı eserlerle Zâhirî düşüncenin gelişimine ciddi katkılar sunmuştur. Bu çalışmada, İbn Hazm’ın fıkıh usulü açısından geçerliliğine şiddetle karşı çıktığı kıyasa, Hanefîlerin uygulamaları özelinde pratikte ne tür eleştiriler getirdiği hususuna odaklanılmıştır. Bu çerçevede Hanefîlere izafe ettiği temsil gücü yüksek bazı kıyas uygulamaları (...) seçilerek onun bu uygulamalar hakkındaki itiraz ve tenkitleri ortaya koyulmuş, ayrıca söz konusu meselelerde Hanefîlerin görüşleri kendi kaynakları üzerinden araştırılmıştır. İbn Hazm, Hanefîler başta olmak üzere kıyası benimseyen mezhepleri, kendi belirledikleri kaide ve şartlara riayet etmemekle, dolayısıyla kıyas yapmayı bilmemekle itham etmiştir. Çalışmada, İbn Hazm’ın bu hususta büyük ölçüde hasmı ilzam amaçlı cedelci bir yöntemi takip ettiği tespit edilmiştir. (shrink)

Haber-i vâhidin delil değeri problemi, 2. (8.) yüzyıldan itibaren kelamcılar (:Mutezile), fıkıhçılar ve hadisçiler arasında tartışılan ve hakkında kayda değer bir literatür ortaya çıkan usûlî konuların başında gelmektedir. Şeybânî (ö. 189/805), Şâfiî (ö. 204/820), İsâ b. Ebân (ö. 221/836) ve Buhârî (ö. 256/870) gibi sünnî ekolün tanınmış fıkıh ve hadis alimlerinin haber-i vâhid lehine ortaya koydukları çalışmalar bu noktada oldukça etkili olmuştur. Bu etkinin bir sonucu olarak başlangıçta haber-i vâhidi toptancı bir yaklaşımla reddeden Mutezili isimler, yerini zamanla Ebû Ali el-Cübbâî (...) (ö. 303/916) gibi başka bir delille desteklenmesi şartıyla kabul eden alimlere bırakmıştır. Cübbâî, muhtemelen Kitâbü’l-ahbâr isimli günümüze ulaşmayan çalışmasında, hem tek kişinin haberi anlamındaki haber-i vâhidin hücciyet delillerini tenkit etmiş hem de çeşitli delillerle kendi kişisel görüşünü temellendirmeye çalışmıştır. Onun bu tenkit ve görüşleri, 4. (10.) yüzyılın önemli Hanefi fakih ve usulcüsü Cessâs (ö. 370/981) tarafından usul ilminin kurucu metinlerinden el Fusûl’de üstü kapalı bir şekilde nakledilmiş ve eleştirel bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Araştırmamızda Cübbâî’nin, haber-i vâhidin delil değeri, kabul şartları konusundaki eleştiri ve görüşleri ile Cessâs’ın ona verdiği cevaplar ve karşı eleştirileri ele alınmıştır. (shrink)

The sources show that two different groups of sheikhs were followed in the Hanafi usūl al-fiqh: ‘Iraqi and Samarqandi sheikhs. However, the perception of followers of ‘Iraqi sheikhs formed the dominant Hanafī tradition. This situation has caused different approaches of the theologian methodologists who followed the Samarqandi sheikhs to become in shadow. Considering this separation within this denomination, when the sunnah sections of usūl al-fiqh literature are compared it is possible to see the different points raised within the Hanafi usūl (...) al-fiqh. In this study, “the definition of sunnah”, “the acts of the Prophet”, “the imitating companions”, “the criteria of ard (submission) to the Qur’an” and “the problem of faqīh (jurist) narrator” are determined as differentiated notions. Considering these issues, since the concepts which differentiate theologian methodologists, whose perception have been taken into account in this paper, from the dominant Hanafi usūl tradition have been generally related to theological concerns, it is possible to argue that this distinction can be explained by their approach of usūl in which theological premises considered as important as other concerns. Eventually, this paper aims to show that like any denomination Hanafi sect also does not have a uniform approach about sunnah.Summary: In this study, the marks of differentiations in sunnah topics were followed based on the works of Ḥanafī usūl al-fiqh written in the Transoxanian region between 5th-8th centuries A.H. The reason for the limitation of this issue is that there have been some changes and developments in the sect in this region and period. It is because Ḥanafī usūl al-fiqh, which is in two different lines, namely ʿIrāqī sheikhs and Samarqandī sheikhs, has improved in favor of one side in this period. It is thought that this dual disintegration occurs due to the effect of different theological tendencies. This situation has caused the different approaches of the theologian methodologists who mostly followed the Samarqandī sheikhs to be overshadowed. Because Ḥanafī tradition, which became a permanent establishment, mostly followed the line of ʿIrāqī sheikhs in terms of both the topics that are discussed and the approaches in these issues. The aim of this study is to determine the different approaches of the line of Samarqandī sheikhs to sunnah. In the study which is based on comparative method, sunnah topics of Dabūsī, Pazdawī, Sarakhsī and those who followed them and the theologian methodologists Abū l-Yusr, Samarqandī, Lamishī and Usmendī’s sunnah topics were compared and the differentiation points of the second group were determined.In this context, it is seen that there are two different approaches in the Ḥanafī usūl al-fiqh regarding the definition and scope of sunnah. Because the Ḥanafī principals who followed the ʿIrāqī sheikhs, while describing the sunnah, they included the companions in the scope of sunnah. However, Abū l-Yusr, Samarqandī and Lamishī did not mention the companions in the sunnah description and stated that the only person to be subjected was the Prophet. In addition, the Ḥanafīs in the second group, unlike others, do not accept the opinion that the meaning of absolute sunnah word is only sunnah of the Prophet. At this point they have shared the same conviction with the ahl al-ḥadīth (the traditionists) and cumhūr al-ulemā (majority of ulema).There are two different approaches, which are based on ʿIrāqī and Samarqandī sheikhs in the show of the judgments of the acts of the Prophet. According to the ʿIrāqī Ḥanafīs, the Prophet's act is attributed to mubāh (permissible) when there is no evidence about its feature. According to the Samarqandī sheiks, such an act is attributed to vucūb (obligation) in terms of practice and stopped in terms of faith. Most of the later Ḥanafī scholars have adopted the idea of ​​ibāha (permissibility) of the ʿIrāqī Ḥanafīs. On the other hand, Samarqandī, Lamishī and Itkanī have tended to the opinion of the Samarqandī sheikhs.It is seen that two different approaches were adopted by Ḥanafī scholars in the field of imitation of companions. Most of the Ḥanafīs adopted the view of Bardaī. According to this view, it is necessary to imitate companions and their expression takes precedence over the qiyās (legal analogy). On the other hand Samarqandī and Lamishī adopted the opinion of Māturīdī. According to this opinion, a companion who has reached the rank of fatwā (legal opinion), it is necessary to imitate that person if one of his peers did not oppose his opinion on a subject that is not likely to be hidden because the general public needs it.There is also a dispute between the Ḥanafī scholars on the type of information expressed by the famous report. Dabūsī, Pazdawī and Sarakhsī and later Ḥanafīs believe that the famous report does not refer to certain knowledge but to assured knowledge. However, it is understood that, Abū l-Yusr, Samarqandī and Lamishī believe that the famous report refers to certain knowledge. But this conflict between the Ḥanafīs only affects the issue of the takfīr who denies the famous report. It does not cause any dispute on judgments.There are two different approaches in the sect about the issue of opposition to the Qur'an covered by internal interruption. In this matter, the issue of opposition to the Qur'an, especially through ziyāda alā al-nās, has been evaluated in different ways. According to the ʿIrāqī sheikhs and majority of the Ḥanafīs, which followed them, ziyada ala al-nas is naskh (abrogation). But according to Māturīdī and Ḥanafīs which followed him, it is also possible that ziyāda alā al-nās is naskh and statement. One of them cannot be preferred without any evidence. In addition, according to the ʿIrāqī sheikhs general and apparent words of the Qur'an express certain knowledge. However, according to the Samarqandī sheikhs the general words of the Qur'an don not express certain knowledge. So, these words can be specialized by isolated tradition. But it was observed that this conflict between the Ḥanafīs was related to the fact that the first opinion caused some problems related to the faith.In the issue of the faqīh narrator, it was determined that three different approaches were exhibited by Ḥanafī scholars. Firstly, the attitude towards not accepting the report of the non-faqih narrator, expressed by the ‘Īsā b. Abān in Abū Hurayra, is gradually being softened along with Dabūsī and adopted by the later Ḥanafī principals. However, despite the same scientific environment and period, Abū l-Yusr does not follow this approach. At the same time, it is possible to say that Samarqandī, Lamishī and Usmendī don not adopt the faqīh narrator criterion. While ‘Abd al-‘Azīz Bukhārī and Kakī did not adopt this approach but criticized it openly. As a result, it is seen that Ḥanafī sect which contains different orientations in itself does not have a uniform approach about sunnah. The points which differentiate theologian methodologists, whose perception have been taken into account in this paper, from the dominant Ḥanafī usūl tradition have been generally related to theological concerns. So, it is possible to say that this distinction can be explained by their approach of usūl in which theological premises considered as important as other concerns. In addition, it is seen that some of the opinions theologian methodologists present as an alternative to dominant Ḥanafī usūl al-fiqh tradition are close to the ahl al-ḥadīth and cumhūr al-ulemā. (shrink)

al-Zarkashī, an ethnic Turk, is an important hadith, fiqh and commentary scholar who lived during the Mamlūks period. He was taught by some of the leading scholars of his era, such as Alā al-Dīn Mughultay (d. 762/1360), Imād al-Dīn Ibn Kashīr (d. 774/1372) ve Jamal al-Dīn al-Asnawī (d. 772/1370), and he grew up under their mentorship. Nevertheless, his only well-known student is Birmāvī (d. 831/1428). Almost half of his works have been related to fiqh and methodology of fiqh, and he (...) has also written some important works in the field of hadith. Among these, especially al-Tadhkira, al-Nukat alā Ibn al-Salāh, al-Nukat alā al-Umda fī al-Ahkām ve al-Icāba are worthy of mention. The work named al-Tadhkira, which we built our work upon, is the first known work to have been preserved in the field. Due to his being a first in his field, he was vastly studied as to how he evaluated the narrations and what kind of procedure he followed. In this work of his, not only the criticism but also the application of the text criticism adds to the importance of the work. Then, on the basis of this work, scholars such as al-Sakhāwī and al-Aclūnī made complementary works on the same subject. Summary: It is inevitable for a person to be shaped by the society he lives in. During the time when al-Zarkashī lived, Egypt was under the rule of the Mamlūks. The history of Mamlūks is examined under two periods: 1. Bahrī or Turkish Mamlūks (745 / 1344 - 794-1391) 2. Burjī or Circassian Mamlūks (784 / 1382 - 923 / 1517) period. Our author lives in both periods. About forty years of his life was in the period of Bahrī and the rest was in the period of Burjī. In both periods, the state did not have a full political authority in the country, but this was not the case in education and training. In fact, on the contrary to the political situation, scientific activities have accelerated by the arrival of many scholars to the land of Mamlūk because of the Mongol invasions coming from the east and the Crusades from the west. The increase of scientific activity was caused not only by the coming of the scholars but also by the support given by the Mamlūk sultans. In fact, they built many new madrasas in addition to the resurrection of the old ones. In addition to madrasas during the Mamlūks period, mosque, hāngāh, ribat and zāwiya are also among the educational places.Hadith, fiqh and Tafsir scholar al-Zarkashī is originally Turkish. He was born in Cairo at 745 under the conditions mentioned above. His family learned of gold and silverworking because of their subsequent settlement to Egypt, and they made their living with this craft. A person who performs this is called Zarkash in Arabic. Muhammad ibn Bahādır, who learned and did this job, was known as al-Zarkashī. al-Zarkashī, known for his love of science since childhood, was trained hadith by Alā al-Dīn Mughultay (d. 762/1360) and Imād al-Dīn Ibn Kashīr (d. 774/1372) in Damascus, and fiqh by al-Asnawī (d. 772/1370). Among his beneficiaries are distinguished personalities such as al-Subkī (d. 756/1355), al-Azraī (d. 783/1381) and al-Bulqīnī (d. 824/1421). The most remarkable of his student is al-Birmāvī (d. 831/1428).It is known that he wrote about fifty works in hadith, tafsir, fiqh, methodology of fiqh and other fields. Especially among these works al-Burhān fī ʻUlūm al-Qur’ān, al-Tadhkira, al-Ijāba, al-Bahr al-Muhīt fî Usūl al-Fiqh ve al-Mansūr fī al-Qawāid is worth mentioning. Studies on al-Burhān and al-Bahr were carried out at the level of Master and PhD.al-Zarkashī did not hesitate to criticize any person for whom he had found his mistake. For example, even though he has a great love for him, and even because of this love, he has been given the name of al-Minhāj, the criticism of al-Nawawī is the clearest indication of the value given to science. Not just him, critics of scholars such as al-Hākim al-Naysābūrī and Ibn ʻAbd al-Barr who are recognized as authority in hadith can also be considered in this framework.The work named al-Tadhkira which we have studied in our work is of importance in that it shows the accumulation of knowledge in the field of hadith. In order to compose this work, it is necessary to have enough information in this field since the riwāyas must be criticized in terms of isnād and text. To compose his work, al-Zarkashī has benefited from about a hundred and forty works related to hadith, tafsir, al-siyar, history, tabakāt, commentary, jarh - taʻdīl, ilal and maghāzī. The use of such works is an effort to reach all sources and right information as much as possible. Some of these sources are basic hadith books such as al-Bukhārī (d. 256/870) al-Sahīh, Muslim (d. 261/875) al- Sahīh, Abū Dāʾūd (d. 275/889) al-Sunan, al-Tirmidhī (d. 279/892) al-Sunan, al-Nasā’ī (d. 303/915) al-Sunan, Ibn Mādja (d. 273/887) al-Sunan, Mālik ibn Anas (d. 179/795) al-Muwatta, Ahmad ibn Hanbal (d. 241/855) al-Musnad, al-Dārimī (d. 255/869) al-Sunan, ʻAbd al-Razzāq al-Sanʻānī (d. 211/826-27) al-Musannaf, Ibn Abī Shayba (d. 235/849) al-Musannaf, Ibn Rāhwayh (d. 238/853) al-Musnad, al- Bazzār (d. 292/905) al-Musnad, Abu Yaʻlā el-Mawsilī (d. 307/919) al-Musnad, Ibn Hibbān (d. 354/965) al-Sahīh, al-Tabarānī (d. 360/971) al-Muʻjam al-Awsat and al-Muʻjam al-Kabīr, al-Hākim al-Naysābūrī (d. 405/1014) al-Mustadrak.al-Zarkashī divided the riwāyas he had studied into eight subjects. These are judgments, wisdom, zuhd, medicine, virtue, prayer, story, words and riwāyas circulating in language. He shares the information he obtains from sources about him after mentioning the riwāyas he will examine. For example, it is mentioned that there is not a hadith which is transmitted as a hadith, it is a word of a sahāba, tābiun or a person. He transferred on the riwāyas the sources mentioned in the sources, but also stated that he did not participate in some information as the place came.The author has evaluated the narrators of the riwāyas from the point of jarh and taʻdīl. He did not only evaluate riwāyas in terms of isnād, but also text criticism. This activity is a distinctive feature of his work.al-Zarkashī gave information about the misrepresentation of the name of the narrators. He also explained the strange words that are difficult to understand in the text. It is a manifestation of his knowledge in the fiqh area that some of the riwāyas that are considered weak are expressed in some sects. The author described some errors about the riwāyas. For example, he stated that a riwāya that is said to be marfūʻ is a mavkūf. al-Zarkashī also included verses, hadiths and poems about the riwāya that he had studied while writing his work or he defended it by saying that it is not the case of a riwāya that is said to be fictitious.Perhaps it is the weakest point of al-Zarkashī’s work not to give any information about some riwāya, only to mention their isnāds. He also found some riwāyas that did not have a reliable isnāds and stated that their meanings are correct. This knowledge has become an enlightening characteristic for later generations.This work has a great significance in showing that the majority of the riwāyas that spread among the people are not hadiths. As a matter of fact, 73% of the riwāyas examined in the work are weak or irrelevant riwāyas. This work of al-Zarkashī is unique. The existence of such a work has not been determined before him. This work constituted the basis of the works written by scholars such as al-Sakhāwī and al-Aclūnī in the same subject after him. (shrink)

Erken dönemlerden itibaren fıkhî meseleler üzerindeki tartışmalar, bir yönteme bağlı kalınarak icra edilmiştir. Tartışmalarda belirli soru ve cevap türlerine başvurulmuş, soruların tertibine özen gösterilmiştir. Bu sayede taraflar kendi görüşlerinin doğruluğunu, karşıt görüşün yanlışlığını çelişkiye düşmeden ortaya koymaya çalışmıştır. Bu çalışmada ilk olarak cedelden ve cedelin fıkha tatbikinden bahsedilmiş, sonrasında münâzaracı kimlikleriyle meşhur olan Hanefî fakihi Kudûrî ile Şâfiî fakihi Ebu’t-Tayyib et-Taberî arasında geçtiği rivayet edilen talâka dair bir münâzara inceleme konusu edilmiştir. Bu münâzarada, muhâlea ile boşanılan kadına, kadının iddeti esnasında (...) tekrardan ricî talâk yapılabileceğini savunan Kudûrî ile bu durumda talâkın geçersiz olacağını söyleyen Taberî’nin karşılıklı istidlal ve itirazları yer almaktadır. Bu tartışmanın temelini Kudûrî’nin muhâlea yapılan kadını ricî talâkla boşanan kadına kıyas etmesi oluşturmaktadır. Taberî bu kıyasın illetine yönelik mutâlebe, itirâz ve muâraza türü sorulara başvurmuş, Kudûrî ise kendi illetinin sıhhatini savunmaya çalışmıştır. Yer yer tartışma kurallarına atıfların yapılması yönüyle de önemli olan bu münâzara incelenirken, cedelin fıkha tatbikine dair kısımda zikredilen bilgilerin pratikte nasıl uygulandığına işaret edilmiştir. (shrink)

Günahın, imanı ve diğer salih amelleri boşa çıkarmayacağı hususunda birleşen Ehl-i sünnet âlimleri, irtidadından sonra yeniden İslâm’a dönen kişinin ilk Müslümanlık devresinde işlemiş olduğu amellerin durumu hakkında görüş ayrılığına düşmüşlerdir. Genel anlamda Hanefî/Mâtürîdîler doğrudan irtidad ile o amellerin boşa çıkacağını savunurken, Şâfiî/Eş’arîler ise bunun için ayrıca riddet üzere ölümü şart koşmuşlar, tek başına irtidad ile kişinin önceki amellerinin zayi olmayacağını ileri sürmüşlerdir. Kelâm, fıkıh ve usûl gibi ilimlerle ilişkisi bulunan bu meselede kapsamlı yorumlar daha çok tefsirlerde kendisine yer bulmuştur. Burada (...) Hanefî/Mâtürîdîler, sadece irtidad üzerinden amellerin boşa gideceğinden bahseden Mâide suresi 5/5. ayetini; Şâfiî/Eş’arîler ise bu boşa gitmeyi riddet üzere ölüm haline bağlayan Bakara suresi 2/217. ayetini esas almıştır. Taraflar, birbirlerine karşı ilgili ayetler üzerinden farklı istidlallerde bulunmuş, muhtelif cevaplar vermişlerdir. Bunların içerisinde en esaslı ihtilaf noktasını ise usul tabiriyle mutlak olan ilk ayetin mukayyed konumda bulunan ikinci ayete haml edilip edilmeyeceği meselesi teşkil etmiştir. Hanefî/Mâtürîdîler ilgili ayetler özelinde mutlakın mukayyede hamil şartlarının oluşmadığı düşüncesiyle bu işleme karşı çıkarken, bu konuda daha esnek tavır alan Şâfiî/Eş’arîler ise oluşan şartlar çerçevesinde bu hamil işlemine onay vermiş, buna bağlı olarak da ilgili görüşlerine ulaşmışlardır. Taraflar, ilgili ayetleri değerlendirirken, açıklamalarını, daha çok tertip itibariyle önce gelen ve mukayyed konumda bulunan Bakara suresi 2/217. ayetinin izahında getirmişlerdir. Şâfiî/Eş’arî ilim ehli zaten ilgili ayeti temel aldıkları için onların konuyu inceledikleri yerin bu ilahi kelamın tefsiri olması gayet anlaşılabilir bir husustur. Hanefî/Mâtürîdî zevat ise, daha çok Şâfiî/Eş’arîlerin ayete yükledikleri manaya cevap vermek amacıyla konuyu burada işlemişlerdir. Şâfiî/Eş’arîler, mutlakı mukayyede haml etmelerinin bir gereği olarak konuyla ilgili iki ayetten, Bakara suresi 2/217’yi esas alarak hükümlerini bunun üzerine bina etmişler ve aslında tek ayeti kıstas kabul etmişlerdir. Buna karşılık Hanefî/Mâtürîdîler ise, ilgili iki ayet özelinde mutlakın mukayyede hamil şartlarının gerçekleşmediği iddiasıyla onların her ikisinden ayrı ayrı hüküm çıkarmışlardır. Bu çerçevede ilk ayetten, irtidad üzere ölümün, ebedi hüsranı gerektirmesi, ikinci ayetten ise irtidadın mutlak şekilde amelleri zayi etmesi sonucuna ulaşmışlardır. Burada iki mezhep arasındaki ayrılığın en tipik semeresi, kişinin Müslüman iken yerine getirdiği örneğin hac ibadetini, irtidad sonrası İslâm’a döndüğünde yeniden yapıp yapmayacağı konusunda ortaya çıkmaktadır. Amellerin ancak irtidad üzere ölümle zayi olacağını düşünen Şâfiî/Eş’arîler yeniden hacca gitmeyi gerekli görmezken, ölüm gerçekleşmese de irtidad ile amellerin doğrudan zayi olacağını düşünen Hanefî/Mâtürîdîler ise ilgili kişiyi hac ile sorumlu tutmaktadır. İşte bu çalışmada tarafların savundukları görüşün temel fikri çerçevesi ile muhaliflerine ne tür eleştiriler getirdikleri arka planın izah edilmesine gayret edilecektir. (shrink)

Mâzerî et-Temimî (ö. 536/1141) Endülüs’ün düşmesinden önce Kuzey Afrika’da yaşamış son fakihlerdendir. Malikî fıkhının usûl-i fıkıh yapısının oluşumunda önemli dönüm noktası olarak kabul edilen Îzâhu’l-Mahsûl min Burhâni’l-usûl isimli eserin müellifidir. Hadis, fıkıh, kelam, tıp ve fetvâ alanlarında kayda değer bilgi sahibi Mâzerî’nin usûlcülüğüne dair bir çalışmanın yapılmamış olması bu çalışmayı gerekli kılmıştır. Çalışmada Mâzerî’nin usûl anlayışı usûl-i fıkıh alanında yazdığı Îzâhu’l-Mahsûl isimli eser üzerinden incelenmektedir. Îzâhu’l-Mahsûl, Mâzerî’nin Şâfiî âlim İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî’nin (ö. 478/1085) el-Burhan fî usûli’l-fıkh isimli usûl-i fıkıh eseri üzerine (...) yapılan bir şerhtir. Şerhedilen Cüveynî’nin el-Burhân isimli eseri, Şâfiî usûl-i fıkhının temel metinlerinden birisidir. Mâzerî bu önemli eser üzerine yaptığı şerhte, hocası Cüveynî’nin konu tasnifi ve sistematiğini takip etmiş, usûl-i fıkıh yazımında mütekellimin yöntemini uygulamıştır. Hocasının eseri ile benzerlikler taşımasına rağmen söz konusu şerh, tamamlanmamış hâliyle dahi yer verdiği görüşler ve değerlendirmeler ile müstakil bir eser mahiyetindedir. Mâzerî eserde hocasına muhalefet etmekten çekinmemiş, kendi ictihad usûlünü ortaya koymuştur. Araştırmaya inceleme konusu edilen Îzâhu’l-Mahsûl isimli eser, Şâfiî usûl-i fıkhının Malikî usûl-i fıkhını yöntem ve içerik açısından etkilemesi açısından önemli bir örnektir. Bu eser ile birlikte Mâlikî usûl-i fıkıh literatürü ve metinleri Îzâhu’l-Mahsûl’den örnek alınarak oluşturulmuştur. Mâzerî sonrası Malikî usûlcülere kaynak olan bu eser, aynı zamanda Şâfiî-Malikî usûl-i fıkıh etkileşiminin izlerini barındırdığı için inceleme konusu edilmiştir. Çalışma kapsamında Îzâhu’l-Mahsûl eserinde Mâzerî’nin usûl anlayışında öne çıkan ilkeler tespit edilmeye çalışılmıştır. Böylece Mâlikî usûl-i fıkhının hangi hususlar üzerine inşa edildiğinin net olarak ortaya konulması hedeflenmiştir. Mâzerî’nin usûl anlayışının içinde yetiştiği fikri ve siyasi ortamdan etkilenmemesi mümkün değildir. Bu durum göz önünde bulundurularak Mâzerî’nin hayatına, hocalarına, eserlerine ve yaşadığı dönemde Mağrib bölgesinin düşünsel ve siyasi atmosferine kısaca temas edilmeye çalışılmıştır. Yaşamına dair tüm detayların, Mâzerî’nin ilmî hayatına ve özelde usûlcülüğüne etkisi anlaşılmaya çalışılmıştır. Ayrıca Mazerî’nin usûl anlayışının öne çıkan unsurlarının tespiti, Mağrip bölgesindeki fıkhî yapının anlaşılması ve İslâm hukuk tarihi açısından bölgenin aydınlatılması açısından da önemlidir. Söz konusu saiklerle yapılan çalışma, Mâzerî’nin usûl anlayışını temel özellikleri açısından ortaya koymayı amaçlamaktadır. Böylece Mâzerî’nin Mâlikî usûl-i fıkıh anlayışına ve literatürüne yaptığı katkıya ışık tutmak amaçlanmıştır. Araştırmada nitel araştırma metotlarından doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Bu bağlamda Mâzerî’nin görüşleri, kendisinden etkilendiği hocası Cüveynî’nin görüşleri ile mukayese edilmek suretiyle metin analizi uygulanmaya çalışılmıştır. (shrink)

Bir Moğol devleti olan İlhanlılar, siyasi olarak Cengiz Han’dan itibaren belirlenen hedefleri gerçekleştirmek için çalışmışladır. Moğolların İslam’ı seçmeleri siyasi hamlelerinde Müslümanlar lehine bir değişiklik getirmemiştir. Moğolların Müslüman olmasında Türk sûfîlerin önemli katkıları olmuştur. Özellikle Moğollar Suriye ve civarına karşılaştıkları Rifâî dervişlerinden ve onların ritüellerinden etkilenmişlerdir. Moğollar, Müslüman olduktan sonra, geleneklerinde önemli yeri olan büyücü ve kâhinlerin yerine, sûfîleri koymuşlardır. Ahmed Teküder’in Gazân Hân ve Olcaytu’nun İslam’ı seçmeleri Memlükler tarafından ihtiyatla karşılanmıştır. Bu nedenle İslam, iki devlet arasında bir ortak payda olamamıştır. (...) Aksine bu iki devlet hep rekabet halinde olmuştur. Moğollar, başta Suriye olmak üzere siyasi hedeflerine yönelik saldırılar düzenlemekten vazgeçmemişlerdir. Bu makale, Moğolların İslamlaşma sürecinde sûfîlerin katkısını, dinî ve mezhebî kabullerin İlhanlıların sosyal ve siyasi ilişkilerdeki rolünü incelemektedir. (shrink)

Along with Sahîh-i Bukhari, many commentaries and memoirs have been made on Sahîh-i Muslim, which is accepted as the most reliable source of hadith and consists of sound narrations. Among the commentaries written today, the comprehensive commentary, which is a product of labor that cannot be ignored and stands out whit some features, is Ethiopian scholar Mohammed b. The commentary of Ali al-İtyubî’s Sahîh-i Muslim commentary on al-Bahru’l-muhît and his holy book is Kurratü ayni’l-muhtâc. This article aims to briefly introduce (...) İtyûbî with his educational life and Works, the method he followed in his annotations, the sources he used, his reports that do not require many works, his criticisms and evaluations, his perspective, his world of thought, and to reveal and evaluate his different approaches and ideas on certain subjects. Reaching 47 volumes together with the Commentary on the Muqaddima, the work has the feature of being the widest commentary of Sahîh-I Muslim. By transmitting the information in the previous works in a compact and collective manner, he did not leave the need to apply to them, and he made the hadiths easier to understand whit the memzuc method that explains word by word. The extensive interpretation of hadiths, the mention of different narrations, and the fact that the judgments derived from hadiths are regarded as material are some of the issues that make commentary important. This article aims to briefly introduce İtyûbî with his educational life and works, the method he followed in his commentaries, the resources he used, his transmissions that do not reguire many works, his criticisms and evalua-tions, his perspective, his world of thought, and to reveal and evaluate his different approaches and ideas on certain subjects. (shrink)

Klasik eserlerin yazmalarında yer alan ve temellük, vakıf, kıraat, rivayet, icazet, minhüvât, mütalaa, fevâid, mukabele, tashih, ferağ vb. isimlerle anılan metin dışı kayıtlar/kuyûdât eser ve müellifi hakkında başka hiçbir kaynakta bulunmayan değerli bilgiler içerebilmektedir. Geçmişte klasik eserler üzerine kısıtlı imkanlarla yapılan akademik çalışma, tercüme ve tahkikli neşir faaliyetlerinde kapsamlı bir nüsha taraması yapmak çok mümkün olmadığı için yazmalarda yer alan kuyûdâtı görüp bunları bir kaynak olarak kullanmak pek rastlanan bir durum değildi. Yazma eserlerin onlarca dijital nüshasını aynı anda inceleme imkanını (...) bulduğumuz son on, on beş yıl zarfında yazmalardaki kuyûdât araştırmacılar için yeni bir çalışma alanı olarak karşımıza çıktı. Bu kayıtlardan elde edilen bilgiler sayesinde eserler ve müellifleri hakkındaki bazı boşluklar doldurulmaya, hatalar tashih edilmeye başlandı. Sağladı faydalar neticesinde günümüzde kuyûdât üzerine yapılan ve ilimler tarihine önemli katkılar sağlayan çalışmalar giderek artmakta olup kuyûdâtın kaynak değeri daha belirgin hale gelmektedir. Kuyûdât üzerine yapılmış çalışmalardan biri olan bu makalede geç dönem (9-11. / 15-17.) Hanefî fıkıh ve usûl-i fıkhına dair Osmanlı coğrafyasında telif edilmiş bazı önemli eserlerin ve onlara ait yazma nüshaların bilgi ve kaynak değerini öne çıkaran kayıt türleri üzerine yapılmış bir araştırmanın neticeleri sunulmuştur. (shrink)

Bu çalışma, Rükneddin Ubeydullah b. Muhammed es-Semerkandî'nin (öl. 701/1301) "Risâle fî ḥaḳîḳati’l-‘âlemi’l-kebîr ve’s-ṣağîr/Büyük ve Küçük Âlemin Hakikati Hakkında Bir Risâle" adlı eserini tahkîk etmeyi, müellifin hayatı ve eserin içeriğini incelemeyi amaçlamaktadır. Rükneddin es-Semerkandî'nin müteahhir/geç dönem Mâtürîdî ve Hanefî âlimlerinden biri olduğu; kelâm, tasavvuf, tefsir, fıkıh usulü, hadis ve diğer alanlardaki eserleriyle İslâm medeniyeti tarihinde belirgin izler bıraktığı belirtilmelidir. Semerkandî'nin eserlerinde de görüldüğü gibi o, sûfî kelâmcılardan veya kelâmcı sûfîlerinden biridir. Üslubu, kelâm, tasavvuf ve - zaman zaman geniş anlamıyla - felsefe (...) ile karışık olan bir sentezdir. Bu da şaşırtıcı bir şey değildir. Zira Semerkandî, ilimlerin iç içe geçtiği ve kelâm ile tasavvufun felsefe boyasıyla boyandığı (Gazâlî (öl. 505/1111) ve Fahreddin er-Râzî (öl. 606/1210) sonrası) bir dönemde yaşamıştır. Elimizdeki risâlesi aracılığıyla, Rükneddin es-Semerkandî'nin kelâmcı ve mutasavvıf olmasının yanı sıra felsefeden de etkilendiğini görüyoruz. Zira insan ile büyük âlem arasındaki benzetme veya insan ve âlem arasında bir bağ kurma meselesi, kökleri eski felsefelere dayanan eski bir bakış açısıdır; daha sonra İslâm felsefesi ve İslâm düşüncesi bütünüyle bu felsefî perspektiften etkilenmiş ve insanı küçük bir âlem olarak görmüşlerdir. Rükneddin es-Semerkandî, insanı küçük bir âlem olarak veya kendi ifadesiyle büyük âlemin fihristi olarak gören Müslüman düşünürler veya âlimlerden biridir. Görünüşe göre, müellif bu konuya özel bir ilgi göstermiş ve bu nedenle bu konuda müstakil bir risâle yazmıştır. Söz konusu risâlesini, girişten sonra on iki kısa ve öz bölüm halinde kaleme almıştır. Müellif eserinde, büyük âlem ve küçük âlemin yaratılma amacına - ki bu risâlesini yazma hedefidir - değinmiştir. Ayrıca âlemlerin kısımları, dört kavram "duyu, akıl, kalp ve ruh" ve ruhun en yüce ve en erdemli olduğu, "Allah, Âdem'i kendi suretinde yarattı" hadisinin anlamı, insan ruhunun en üstün/erdemli varlık olduğu, bir mürebbî şeyhin/eğiten hocanın bilmesi gereken ilimler, eğiten hocası olmayan birinin ne yapması gerektiği gibi tasavvufî konuları ele almış; Allah'ın sıfatlarının kısımları, insan, cin ve melek gibi diğer kelamî konuları da işlemiştir. Müellif, risâlesinde konu bağlamında ayetleri ve hadisleri aktarma ve âlimlerin sözlerini nakletme yöntemini izleyerek kendi görüş veya ifadesini belirtmektedir. Müellif genellikle Cüneyd-i Bağdâdî (öl. 297/909) ve Hakîm et-Tirmizî (öl. 320/932) gibi sûfî âlimlerden alıntı yapar, bu da ilmî kaynaklarının - en azından ilgili risâlesi bağlamında - sûfî eserler ve âlimler olduğunu yansıtır. Bu çalışmanın önemi, söz konusu risâlenin ilk kez tahkîk ve incelenmesi yapılıp, risâlenin hâlâ kütüphanelerde el yazması olarak bulunmasında yatmaktadır. Araştırmamız neticesinde, Türkiye kütüphanelerinde bulunan toplam sekiz nüsha tespit edilmiştir. Şöyle ki, Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Ulucami 1674/2, vr. 17-25; Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Ulucami 1695/15, vr. 226-231; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hekimoğlu Ali Paşa 933/16, vr. 108-111; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Esad Efendi 1695/14, vr. 84-86; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hacı Beşir Ağa 387/6, vr. 121-131; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Laleli 168/4, vr. 87-92; Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Muğlalı Hoca Mustafa Efendi 109/6, vr. 30-33 ve Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Sütlüce Dergahı 117-4, vr. 94-99. Tarihsel olarak en eski ve müellifin ölüm tarihine en yakın olanı (Bursa/ Ulucami 1674/2) ana nüsha olarak tayin edildi; ayrıca iki nüsha ana nüshayla karşılaştırılarak/mukayese edilerek incelenmiştir. (shrink)

Abū Ishāq al-Ṣaffār was one of scholars of the Western Qarakhānids’ period who followed the Kalām thought of al-Māturīdī (d. 333/944). His theological works Talkhīs al-adilla and Risāla fī al-kalām, his method in kalām, and frequent reference to his works by Ottoman and Arab scholars indicate that al-Ṣaffār is a respected and authorative Māturīdī theologian. The article focuses on his defense of the kalām. By adding a long introduction to Talkhīs about the naming, importance, and religious legitimacy of the science (...) of kalām, Saffār asserted that the kalām should be learned. When systematical vindication of the science of kalām is examined, it is understood that al-Ṣaffār is the first theologian who reserved a private and voluminous part for defensing the kalām among Ḥanafī-Māturīdīs. Even though he does not state its systematic, it can be understood that vindication of kalām in al-Ṣaffār divides into three parts as of explanation, demonstration and refutation. Al-Ṣaffār’s defending the science of kalām shows that there were opposite thoughts against kalām in the 4th/10th and 5th/11th centuries throughout in Transoxania. In this period Aṣḥāb al-Ḥadīth and Ikhwān al-Ṣafāʾ were the opposite fronts of kalām. In addition, he was trying to go beyond the oppositions of Ḥanafī jurists. His vindication is consistent and has scholarly depth because it is able to be against a strong opposition. -/- SUMMARY: Abū Ishāq Ibrahīm b. Ismāil Zāhid al-Ṣaffār al-Bukhārī is a scholar belonging to the Ḥanafī theological tradition which was improved by the contribution of Ḥanafī theologians who used thinking system of Abū Ḥanīfa (d. 150/767) as base and adopted Abū Manṣūr al-Māturīdī (d. 333/944) and his thoughts in historical process. The contents of his theological works Talkhīs al-adilla li-qawāʿid al-tawḥīd and Risāla fī al-Kalām, the method that he used, and references to his works made by Ottoman and Arab scholars indicate that he is an important Māturīdī theologian. The article focuses on his defense of the science of Kalām. -/- In Talkhīs al-adilla, there are two sections including the subject of naming, and importance and necessity of Kalām discipline. Here, the necessity of learning Kalām and its value are defended in detail. -/- Besides, rumors “Abū Ḥanīfa turned away from the science of Kalām in his doomsdays” and that “He prohibited to make occupation with Kalām completely” are evaluated. -/- When systematical vindication of the science of Kalām is examined, it is understood that al-Ṣaffār is the first theologian who reserved a private and voluminous part for defensing the Kalām among Ḥanafī Māturīdīs. Even if Abū Manṣūr al-Māturīdī, Abū al-Yusr al-Bazdawī (d. 493/1100) and Abū Muʿīn al-Nasafī (d. 508/1115) defend that the science of Kalām is not wrong for religion; yet, the vindication of Kalām does not take a place under a separate title and in a detailed manner in any of Māturīdī theologians works. -/- The method that al-Ṣaffār used when he is defending the science of Kalām, differs from strategy of Abū Ḥanīfa. While Abū Ḥanīfa has mentioned that there is a need for the science of Kalām under these new circumstances, al-Ṣaffār has defended theologians who were charged with being Ahl al-Bidaʿ, by trying to prove that the prophets especially the Prophet Ibrāhīm, even the Companions of the Prophet Muḥammad (Ṣaḥāba) and the Successors of the Companions (Tābiʿūn) scholars use their minds and make arguments in religious matters. In this respect, he emphasizes that the Qurʾān orders to think and discuss gently, not to be stay in silence: “And dispute with them, using what is best” (16.125-126). Therefore, he states that this discipline which took a mission to explain and defend the creed of Islam (ʿaqīda), cannot be characterized as an innovation (bidʿah) or illicit. -/- His vindication method can be defined as a more developed type of method that Abu’l-Ḥasan al-Ash’arī’s (d. 324/935) used in Risāla fī istiḥsān al-khawḍ fī ʿilm al-kalām. Even though he does not state its systematic, it can be understood that vindication of Kalām in al-Ṣaffār divides into three parts as of explanation, demonstration and refutation: -/- a) Explanation: Explaining the necessity and importance of the science of Kalām by giving information about its definition, names, value and place among other principles. -/- b) Demonstration: Revealing the religious basics of the science of Kalām from the Qurʾān, the Sunna of the Prophet Muḥammad, the Companions of the Prophet, and the Successors of the Companions thus specifying that it is legitimate for religion. -/- c) Refutation: Replying the claims having aim to weaken the value of Kalām principle and its religious legality. -/- Al-Ṣaffār describes ‘the science of Kalām’ as ‘Knowing the Real with the evidences which help to reach the absolute information’. By allocating the concept of 'Ḥaqq', he repeats the definition of Kalām as “it is to know God with certain evidences” in a part of his work, and “it is to know the principles of religion (uṣūl al-dīn) with certain evidences” in another part. He describes Kalām as “Knowing ḥaqq / God / uṣūl al-dīn by depending on evidence”, and tries to prove that it is wrong to consider a science which performs the stated duty, as illicit and abominable and thus turn away from it. -/- Al-Ṣaffār thinks that it is right to call this principle as ‘Kalām’ because of the certain evidences leading to the truth that this science has used. This thought was defended by other theologians as well. -/- For example, according to Saʿd al-Dīn Masʿūd al-Taftazānī (d. 792/1310) it seems like to say “This is the word (kalām), not the other knowings” by the way of the power of evidences used in Kalām.Thus, it is appropriate to give name Kalām for this science which based on certain evidences. -/- Al-Ṣaffār’s explanations revealed in scope of vindication of the Kalām are adopted by some of following scholars. Ḥusām al-Dīn al-Sighnāqī (d. 714/1314) in his book called al-Tasdīd sharḥ al-Tamhīd fī qawāʿid al-tawḥīd quotes Saffâr’s explanations as the same. -/- Al-Ṣaffār indicates that the method told in the Qurʾān is to reply questions about religion, beliefs and rejection instead of remaining in silence. The duty taken on by Kalām is this vindication activity performed by the prophets whose examples are described in the Qurʾān and which is legal and demanded. His way of thinking and vindication of the Kalām resembles that of Abū Manṣūr al-Māturīdī. Al-Māturīdī says, “Prophets and we were ordered to invite infidels to Islam. When this invitation happens, the respondents will ask for evidence and explanation, and discussion will be inevitable. Therefore, discussing and talking about subjects of Kalām is not objectionable”. -/- Thoughts of al-Māturīdī and al-Ṣaffār regarding the vindication of the Kalām were repeated by Nūr al-Dīn al-Ṣābūnī (d. 580/1184), and Fakhr al-Dīn al-Rāzī (d. 606/1210) later. According to al-Ṣābūnī, the evidences put against deniers and especially the discussion made by the Prophet Ibrāhīm to defend his own belief, prove the legality of Kalām discipline. Likewise, according to al-Rāzī, the duty of Kalām is just an activity performed already in the Qurʾān and ordered to the prophets. At this point of view, since the prophets were leading to Kalām, banning this activity is nonsense. -/- According to al-Ṣaffār, the reason for why Abu Hanifa avoids his son Hammād from these discussions is that Abu Hanifa does not like discussions based on obstinate. Otherwise, it cannot be that Abū Ḥanīfa prohibits to learn Kalām and make discussion about Kalām. According to him, this behavior of Abū Ḥanīfa results from that people discussing with him are ignorant about the subject of Kalām, discussion turns to an obstinate, and coming to an end of discussion seems impossible. This comment of al-Ṣaffār is quoted in Miftāḥ al-saʿāda wa-miṣbāḥ al-siyāda by ʿIṣām al-Dīn Aḥmed b. Muṣṭafā Tashköprüzāde (d. 968/1561) and in Minaḥ al-rawḍ al-azhar fī sharḥ al-Fiqh al-akbar by ʿAlī b. Sulṭān Muḥammad al-Qārī (d. 1014/1606) as same as his words. -/- Al-Ṣaffār’s defending the science of Kalām shows that there were opposite thoughts against Kalām in the 4th/10th and 5th/11th centuries throughout in Transoxania.In this period Aṣḥāb al-Ḥadīth and Ikhwān al-Ṣafāʾ were the opposite fronts of Kalām. In addition, he was trying to go beyond the oppositions of Ḥanafī jurists (fuqahāʾ). Because some of the Ḥanafī jurists thought that Abū Ḥanīfa forsook occupation with the science of Kalām and even he prohibited his son to have interest in this discipline. But some of Ḥanafī theologians such as al-Māturīdī, al-Nasafī and al-Ṣaffār protested this thought which describes Abū Ḥanīfa as a banner for Kalām. -/- His vindication is consistent and has scholarly depth because it is able to be against a strong opposition. -/- His book Talkhīs al-adilla li-qawāʿid al-tawḥīd is a unique source in terms of containing vindication of the Kalām in detail and also influencing the approaches of the next period scholars. (shrink)

Each narration or text, as it informs about an event, situation or person in history, has a history that sheds light on both its formation and how it arrived to us. The illumination of this history is at least as important as the content analysis of the information. For this reason, it is necessary both to examine whether the source in which the information is given has survived to the present day as it was created by the author without being (...) exposed to any external intervention, and to analyze the narration in terms of reliability and indication within the integrity of the isnād-text. In that case, when the word “text criticism” is mentioned, an understanding of a specific criticism should come to mind, which includes both critical edition (scholarly editing) of the first source and the critique of the narration by making sound research in terms of isnād and literary criticism (naqd al-isnād wa-l-matn). Due to reasons such as the inability to follow a standard method, the limited number of the copies and/or the distance of the copies from the author in terms of history and commercial concerns, many classical works published with relative verification contain such errors require a re-examination. One of these works is Ibn Hibbān’s (d. 354/965) book al-Majrūhīn. In his work al-Majrūhīn, Ibn Hibbān divided the narrators into two groups according to their reliability and collected the ones that he determined as weak according to his opinion. In this work, he placed Abū Ḥanīfa (d. 150/767) at the top of the list. First, he denounced Abū Ḥanīfa with the following expressions: Sahib al-ra’y, child of slaves, bicker, hypocrite, had little knowledge of hadith, a Murji’ī propagandist, a narrator who was blamed by imams. Then he tried to justify these claims by about thirty narrations from various salaf scholars. These narratives are completely different from the largely intellecutal discussions and criticisms of scholars such as al-Awza'i (d. 157/774), Ibn Abī Laylā (d. 148/765) and Ibn Abī Shayba (d. 235/849) on Abu Ḥanīfa and his school. The narrations compiled by Ibn Hibbān are display insulting and polemical narrations against Abu Ḥanīfa’s personality and reliability. In terms of being a source for later periods, it is important to examine and criticize these narratives in terms of the narration techniques. The al-jarḥ wa-l-taʿdīl is important part of the hadith science. al-Mejrūhīn, one of the leading works of this science is remarkable in many respects. According to this narration Abū Ḥanīfa Nuʿmān b. S̱ābit b. Zūtā b. Māh’ın (öl. 150/767) said, "If a man worships this mule to get closer to Allah, I see no harm in it." According to our analysis, there are the following determinations about the narrators in the chain of this narrative. Ibn Abī Mushir is unknown (majhūl), the narrator who is written as “Mahfūz b. Abī Savba” but his correct name is “Tawba” is matrūk. Ahmad b. al-Walīd al-Mahramī al-Karkhī is weak, and Yahyā b. Hamza, source person, is qadari who narrates from people with munkar al-hadith; but is also considered as a thiḳa narrator. As for Sa‘īd b. Abd al-Azīz, he has nothing to do with the reception and transmission of the narrative. In addition, there is also a break in the chain. First of all, what is expected from a basic work such as al-Majrūhīn, whose subject and purpose is purely a narrator analysis, is that the report in it should be acceptable, at least in terms of isnād. When the narrative in question, which is also included in earlier sources such as al-Fesewī (d. 277/890), is evaluated in terms of both the isnād and the text, one realizes the transformation of an expression circulating in the form of gossip against Abu Ḥanīfa in Damascus around the subject of ʾirjāʾ. ʾIrjāʾ was at the forefront of the heated debates in the second half of the second century into semā form in terms of isnād and text, besides, the word النعل/clog is transformed into البغل/mule. Apart from the weak points of the chain, Sa‘īd b. Abd al-Azīz, who has nothing to do with the reception and transmission of the narrative, has also been turned into the narrator/source of the report with the samā expression. Regardless of the purpose and the criteria of the narration technically, during the conversation with Sa‘īd, Yahyā b. Hamza’s sincere friend and teacher, a special speech in which a common report attributed to Abu Ḥanīfa was expressed, was transformed into Yahyâ’s samā‘ in the form of jazm. As a result, the word “shoe” or “clog” has evolved into mule. It would be a reductionist and over optimistic approach to assume that all this may have resulted from tashīf and tahrīf of the copyists. The narration we discussed is a typical example in terms of showing the effect of the conflict of ideas between Ahl al-Hadīth and Ahl ar-Ra’y on the narrations. Of course, this shoud be not regarded as the only example. (shrink)

Objective: To cope with the Coronavirus Disease 2019 pandemic health authorities released social restrictions. Such social restrictions impacted on the people's possibilities to move deliberately in a public space and to gather with other people. In the present study, we investigated the impact of COVID-19-related restrictions on physical activity patterns before and during the confinement among team sports participants. Such PA patterns were further related to current mood states, and possible sex differences were also explored.Methods: A total of 476 adults (...) exercising team sport completed a series of self-rating questionnaires covering sociodemographic information, former and current PA patterns, and current mood states.Results: Compared with the period before the confinement, PA intensity decreased, but PA frequency increased during the confinement. Past, current, and changes in physical activity patterns were unrelated to participants' mood states. Sex differences in mood were spurious. Sex differences in physical activity patterns were modest, with male participants reporting a higher physical activity intensity during the confinement.Conclusions: The present pattern of results suggests that the COVID-19-related confinement did not impact in a uniform fashion on PA patterns of adults attending team sports. Furthermore, mood states were unrelated to current physical activity patterns. Given the complex psychosocial situation of COVID-19-related confinement, it appeared very unlikely that sole physical activity patterns could counterbalance possible impaired states of mood and behavior. (shrink)

Turuq al-taḥammul al-ʿilm is the methods of receiving a ḥadīth from the teacher in the science of ḥadīth. In general, scholars have pointed out eight different methods. While some of these methods are accepted as unanimously by everyone, some methods have led to polemics throughout the history. The methods did not appear out of nowhere, but appeared in a process. In this article, mukātaba (correspondence), one of the eight methods, will be examined and the events that laid the groundwork for (...) this method from the time of the Prophet will be discussed. Furthermore, the use of mukātaba in the ḥadīth transmission up to the third hijrī century will be mentioned. In addition, the origin and development of the term mukātaba will be researched. Finally, modes of transmission used while transmitting the aḥadīth obtained by this method in ḥadīth collections will be examined. As a result of the research, it has been seen that in the first centuries, kitāba/mukātaba was mentioned together with munāwala or ijāza, but later on, it began to be considered as a separate method. While it was mostly mentioned as kitāba until Ibn al-Salāh, it started to be called mukātaba later on. (shrink)

Ölüm her canlı için kaçınılmaz bir gerçekliktir. Bu kaçınılmaz gerçeğin farkında olmasına rağmen insan, her ölümden az veya çok etkilenir. Fakat sevilen veya kendisine sevgiden daha fazla değer yüklenen kişilerin ölümü, daha acı ve derin bir sürecin yaşanmasına sebep olur. Yas süreci denen bu evre genel olarak şok, özleme, yeniden yapılanıp kendine gelme ve kimliği yeniden kurma gibi aşamalardan oluşur. Böyle değer verilen kişilerin ardından yaşanan ölüm acısının en karakteristik örneklerinden biri Hz. Peygamber’in vefatı üzerine sahâbede görülür. Bütün sahâbe içinde (...) Hz. Ömer’in ortaya koyduğu tavır ise çok daha farklı bir yere sahiptir. Zira o Allah Rasûlü’nün öldüğünü kesin bir dille reddetmiş, bayılmış olabileceğini söylemiş veya vahiy aldığı anlarda yaşadığı hale büründüğünü savunmuştur. Ona göre Hz. Peygamber ölmüş olsa bile Allah Teâlâ O’nu yeniden diriltecektir. Bu tavır, ilk bakışta, İslâm’ın yaşam ve ölüm olaylarına bakışı ve ayrıca İslâm tarihinde Hz. Ömer ile özdeşleşmiş ideal Müslüman tipi ile çelişiyor görünmektedir. Makalede öncelikle, bazı kitaplarda Hz. Ömer’e nispetle nakledilen bu sözlerin Hadis Usûlü kurallarına göre sahih olup olmadığına dair değerlendirmeler yapılmıştır. (shrink)

Hz. Peygamber’den nakledilen “Kim âşık olur da aşkını gizler, iffetli davranır ve bu sebepten ölürse, şehit olarak ölür” hadisinin sıhhati, hadis âlimleri arasında tartışma konusu olmuştur. İlk dönem hadis münekkitlerinin tamamı “âşık hadisi” hakkında olumsuz bir kanaat arz etmişlerken, sonraki dönem bazı hadis âlimleri birtakım deliller öne sürerek mezkûr rivayetin sahih olduğunu savunmuşlardır. Ancak yapılan araştırmalar sonucu sonraki dönem hadis âlimleri tarafından “âşık hadisinin” sahih olduğunu ispatlamak için ileri sürülen delillerin, hadisi sahih derecesine çıkartacak kadar kuvvetli olmadığı tespit edilmiştir. Bununla (...) birlikte mezkûr hadis araştırılırken müteahhir ulemadan bazı isimlerin mütekaddim münekkitlerin ittifakla ortaya koydukları bir hükme neden karşı çıktığı merak konusu olmuştur. Öte yandan makale bu sorunun cevabını ararken, müteahhir ulemâ arasından “âşık hadisine” sahih diyenlerin hadisin tenkidinde farklı bir yaklaşım ortaya koyduklarını tespit etmiştir. Onlar ilk dönem münekkitlerinin aksine hadisin ravisi Süveyd’i sika kabul etmişlerdir. Ayrıca getirdikleri farklı tarikler ile hadisin mevkûf rivayetlerini de “âşık hadisinin” sıhhatini ispatlamak için kullanmışlardır. (shrink)

The sciences of kalam and fiqh, which have a special importance in the history of Islamic thought and science, became prominent with their interactions with other sciences in their formation processes and their contributions to the evolution of religious thought. In the literature, the field representing the linguistic, religious, mental and practical aspects of fiqh has become widespread with the concepts of usūl-i fiqh and fürū-i fiqh, and the part about creed as usūlü'd-dīn or fiqhu'l-akbar. It has drawn our attention (...) that Imam Abū Ḥanīfa and Imam Shāfiʿī's ijtihads, fatwas and thoughts have remained up to date in every century without exception in the vortex of overdoing and understatement in these two disciplines. However, there are some narrations stating that although these imams were interested in kalam, they kept a distance from it. Their, famous students also indicated that they gave them advice in this sense. Therefore, this study has been prepared in order to examine the background of the aforementioned issues. For this purpose, the reasons why two imams preferred the science of fiqh in the main axis of the subject were subjected to a general criticism. Consequently, it has been seen that both imams had similar concerns and their ideas have been overlapping in the face of the creed developments of the period. (shrink)

Bireysel düşüncelerini başkalarına aktarma ve hatta empoze etme düşüncesi insanlık tarihi kadar eskidir. Nitekim ilâhî kitabımız, ilk insanların şeytanın söylediği sözlerden etkilenerek kandırıldığını ifade etmiştir. Hz. Peygamber’in insanları doğru yola sevk etmek için tebliğ ettiği ve bu vazifeyi yerine getirmekle görevlendirildiği bilinen bir gerçektir. Asıl itibarıyla insanın olduğu her yerde bu durumun gerçekleşmesi gayet tabiîdir. Fakat tarih boyunca özellikle kültürel ve teknolojik sahadaki ilerlemeler sözü edilen faaliyetlerde kullanılan araçları değiştirmiştir. Örneğin; yazı malzemesinin temininin kolaylaşması ve matbaa alanında gelişmeler yaşanmasıyla fikirler (...) daha çok yazıyla aktarılmıştır. Modern döneme gelince televizyon, bilgisayar ve bunların destekleyicisi olarak internetin geçirdiği dijital değişim ve dönüşümlerle birlikte görsel çalışmalar hız kazanmıştır. Bu doğrultuda televizyon ve akabinde dijital yayın platformları yaygınlaşmış ve hatta dijital platformlara rağbetin artmasıyla medya sektöründe zorunlu bir değişiklik gerekmiştir. Bu değişikliği öngörerek dijital yayın sektörüne hızlı bir giriş yapan ve milyonlarca abone sayısına ulaşan en büyük dijital yayın platformu Netflix’tir. Bilindiği üzere görsel medya uygarlığının tek olmasa da en önemli gayesi ekonomik çıkar elde etmektir. Ancak bununla birlikte Netflix ve benzeri şirketlerin içerikleriyle düşünce dünyalarını, hayatı anlamlandırma yöntemlerini ve hatta ideolojilerini kasıtlı ya da kasıtsız empoze ettiği de muhakkaktır. Bu doğrultuda hem ilgilisi fazla hem de ses getirme etkisi yüksek olduğu için dini imgeler taşıyan program, dizi ve film gibi yayınlara dijital platformlarda büyük oranda yer verilmektedir. Ancak kimi zaman insanların doğru bilgiye ulaşması ve her türlü hurafeden uzaklaşmasına yol açan bu yayınlar, çoğu zaman yanlış bir din öğretisinin aktarılmasına sebep olmaktadır. Sözü edilen platformda son günlerde en çok izlenen içerikler arasında yer alan ve İsveç’ten sözde İslâm Devleti’nin sınırları içerisindeki Rakka’ya giden bir ailenin dram dolu hikâyesini anlatan Kalifat dizisinin, izleyicilerini İslâm öğretileri hakkında farklı şekillerde yönlendirdiği görülmektedir. Çalışmamızda bu dizide yer alan İslâmî imgeler, din istismarı ve İslamofobi gibi başlıklar üzerinden tahlil edilecek ve dijital platformların din algısını ne denli şekillendirdiği üzerinde durulacaktır. Ayrıca değişen medya ve dijital platformların dönüşümüne, dizinin amaç ve hedeflerine uygunluğuna ve IŞİD militanlarının düşünce dünyalarının İslâm’ın esas öğretileriyle ne denli örtüştüğüne de temas edilecektir. Tüm bunların akabinde genelde medya sektöründe özelde dijital platformlarda algı oluşturmanın imkânına vurgu yapılacaktır. (shrink)

Following the death of the Prophet, many different understandings have emerged in the Islamic world to make life meaningful. There is no doubt that understanding of Quran and Hadith texts is the basis of these understandings. The effort to understand Nass, sometimes, has opened the doors of constructive criticism; sometimes it has shown a destructive character. Understanding efforts in Islamic world has been more active on the hadiths in modern times. As a matter of fact, while the groups who claim (...) to live their lives as in the time of the Prophet were affected by modernity, the discourses that did not need any trace from the time of the Prophet paid attention to the hadith-sunnah. In this study, the idea of contradiction to the Qur'an is emphasized, whose traces go back to the classical period and which has moved in a different direction with the abuses of the Quranist-Mealist discourse in modern times. In the first period, the criticism activities which focused on isnad have led to the training of the specialists of jarh-tadîl over time and by this way, the defects that may have happened to isnad were eliminated to a certain extent. In parallel with isnad examinations, text-based critics have also been introduced in the evaluation of hadiths. One of the text-based criticism methods is submitting hadiths to the Qur'an. In this study, the abuse of “submitting hadiths to the Quran”, which has an important place in the Islamic science tradition, but reached a dimension contrary to its natural methodology in the modern period, will be discussed. (shrink)

İslam düşünce tarihinin erken dönemlerine kadar uzanan selef olgusunun aksine Selefîlik, son birkaç asırda varlığını hissettiren bir yapı olarak karşımıza çıkmaktadır. İslam’ın selef nesline dayalı bir biçimde anlaşılması ve yaşanması ülküsünü güden Selefîlik, ortaya çıkışının ardından araştırma ve tartışmalara konu edinilerek birbirinden farklı anlama ve yorumlama çabalarına maruz bırakılmıştır. Bu doğrultuda Selefîliğin selef olgusuyla yani sahâbe, tâbiîn ve tebe-i tâbiîn ile ilişkisi; ehl-i hadis, Hanbelîlik, Ehl-i Sünnet, Vehhâbîlik, ıslahat hareketleri, radikal akımlar hatta Haricîlikle benzer ve farklı yönleri analiz edilmiştir. Ayrıca (...) Selefîliğin Ahmed b. Hanbel, İbn Teymiyye ve Muhammed b. Abdilvehhâb ile bağlantısı; tarihlendirilmesi, tanımlanması ve tasnif edilmesi, bu anlama ve yorumlama çabalarının mihverini oluşturmuştur. Her ne şekilde olursa olsun Selefîlik, özellikle içerisinde bulunduğumuz asırda araştırmacıların dikkatini çekmiş ve son dönemlerde ortaya çıkan dinî-siyasî akımlardan belirgin bir şekilde ayrılacak düzeyde yoğun analizlere tabi tutulmuştur. Ülkemize ek olarak dünyanın büyük bir kısmında Selefîlikle ilgili yayın faaliyetlerinin artarak devam ediyor olması, bu durumun en önemli göstergesidir. Böylece Suûd yarımadasında ortaya çıkarak başta İslam ülkeleri olmak üzere dünyanın büyük bir kısmında yayılım gösteren Selefîlik, her bölgede aynı etki düzeyine sahip olmasa da ilgi açısından başta Türkiye olmak üzere birçok ülkenin dikkatini çekmiştir. Bu durumun neticesinde Selefîlik, son yılların önemli tartışma konularından biri konumunda bulunmakta ve oldukça farklı mecralarda araştırma konusu olarak varlığını sürdürmektedir. Çoğunlukla makale veya tebliğ konusu şeklinde ele alınan Selefîlik, tez ve kitap çalışmalarında da kendisine yer bulmaktadır. Son yılların yazın faaliyetine bakıldığında Selefîlik konusunu ele alan sempozyumların ve özel sayıların da yayımlandığı görülür. Diğer yayın türlerine nazaran Selefîlik konusunu ele alan özel sayıların konuyu daha derli toplu ve konsantre bir şekilde etüt ettiği belirtilmelidir. Özel sayılar, Selefîlik olgusunun belirli ve daha dar bir alanda ayrıca mukayeseli bir biçimde ele alınmasını sağlamaktadır. Bize bu imkânı sağlayan yayınlardan biri de İstanbul Müftülüğü’nün hakemli resmî yayın organı olan Din ve Hayat Dergisinin Selefîlik özel sayısıdır. Derginin 2023 yılının Temmuz ayında yayımlanan 47. sayısı, Selefîlik konusuna hasredilmiştir. Bu sayıda farklı uzmanlık alanlarına sahip 19 akademisyen tarafından Selefîlikle ilgili muhtelif konuları içeren makaleler kaleme alınmıştır. Özel sayı olması nedeniyle kendine özgü hususiyetleri barındıran bu yayın faaliyeti, Selefîlik olgusunun farklı yönleriyle analizi açısından önem taşımaktadır. Bu nedenle makalemizde Din ve Hayat Dergisi Selefîlik özel sayısında yer alan makaleler, inceleme konusu yapılmıştır. Böylece bu özel sayı üzerinden Türk ilahiyat akademyasının Selefîlik birikim ve anlayışının günümüzde geldiği nokta, imkânlar dâhilinde ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Bu amaçla makalemizde Selefîlik olgusunun ilgili metinler üzerinden etraflı ve karşılaştırmalı analizine odaklanılmıştır. İlgili analiz faaliyetinin gerçekçi sonuçlara ulaşması adına Selefîlik araştırmalarının en sorunlu yönleri olan tanımlama, tarihlendirme, ilişkilendirme ve konumlandırma gibi hususlar ön planda tutulmuştur. Böylece hem Selefîlik araştırmalarının önümüze çıkardığı sorun alanlarına dikkat çekilmiş hem de bu sorunlara dönük bazı çözüm önerilerinde bulunulmuştur. Tüm bu girişimlerin oldukça yakın bir zamanda kaleme alınan metinler üzerinden gerçekleştirilmiş olması ayrıca önemlidir. Nitel araştırma yaklaşımına dayalı olarak yürüttüğümüz çalışmamızda doküman analizi yöntemi benimsenmiştir. Söz konusu doküman analizi, metinler üzerinde derinleşme ve mukayeseli kaynak kritiği şeklindeki usûl ilkeleriyle somutlaştırılmıştır. İlgili metinlerin kapsamlı ve mukayeseli analizi neticesinde Selefîlikle ilgili araştırmalarda görülen bazı sorunların günümüzde devam ettiği ve bu sorunların tanımlama, tarihlendirme ve ilişkilendirme gibi hususlar etrafında şekillendiği tespit edilmiştir. (shrink)

Eş‘arî kelâmında, kadîm ve hâdis varlıklar için sürekliliği ifade eden bekâ kavramının mâhiyeti hakkında ihtilâf edilmiştir. Bekânın, bâkīnin varlığına zâit bir sıfat olduğunu kabul eden İmâm Eş‘arî (öl. 324/935-36) bu ihtilâflı meselenin bir tarafıdır. Bekâyı bir mâna olarak ispat konusunda İmâm Eş‘arî’ye, Ebû İshâk el-İsferâyînî’nin (öl. 418/1027) katıldığı görülmektedir. Meselenin diğer tarafını ise hayatının ilk dönemlerinde, Eş‘arî gibi düşünüp, bekânın mâna olarak ispatı görüşünü benimseyen ve sonrasında bu görüşü terk ederek bekânın varlığa döndüğünü ilk defa savunan Ebû Bekr el-Bâkıllânî (öl. (...) 403/1013) temsil etmektedir. Bâkıllânî’den sonra mütekaddim dönem Eş‘arîlerinden İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî (öl. 478/1085) ve müteahhir dönemden Fahreddin er-Râzî (öl. 606/1210), Seyfeddin el-Âmidî (öl. 631/1233), Kâdî Beyzâvî (öl. 685/1286) ve Seyyid Şerîf el-Cürcânî’ninde (öl. 816/1413) bekânın zâta zâit bir mâna olmasını nefyetmeleri ve bekâyı varlığın kendisi olarak görmeleri söz konusudur. Yani Eş‘arî kelâmında bekâ hakkındaki yaygın kanaat, bekânın zâit bir mâna olduğunun reddedilmesi olmuştur. Bu çalışmada Eş‘arî kelâmcıların, eserlerinden hareketle, bekânın mâhiyeti konusundaki görüşleri ortaya konacak ve bekânın zâit bir mâna olarak ispatı ve nefyi hakkında yürütülen tartışma yeniden kurgulanacaktır. Söz konusu tartışma, bekâyı zâta zâit bir sıfat olarak ispat eden Eş‘arî kelâmcıların ortaya koydukları “üç delil” ve bekânın zâit varlığını nefyedenler Eş‘arîlerin ispat durumunda ortaya çıkacağını belirttikleri “dört imkânsız durum” üzerinden işlenecektir. “Delil-itiraz-cevap” kurgusuyla ortaya konacak tartışmanın akabinde, bu tartışmada güçlü olan taraf hakkında bir tercihte bulunularak çalışma nihayete erdirilecektir. (shrink)

Birbirine benzeyen meselelerin aynı yahut benzer genel önermelere göre çözümlenmesi hukuki anlayışta ve uygulamada istikrar açısından oldukça önemlidir. Bu açıdan külli (temel) kâideler hukuk mantığının gelişmesine katkı verirler. İslâm hukuk tarihi itibariyle bu mantığın ürünü olan uygulama ve hukuki eserlere erken dönemlerden itibaren rastlanır. Bu kâidelerin önemli bir kısmı Kur’an-ı Kerim ve Hadis-i Şeriflerden ya doğrudan alınmış veya bazı nasların ortak anlamı olarak ortaya çıkmışlardır. Ancak bu temel önermelerin bir kanunlaştırmaya konu oluşu ilk defa ve kapsamlı olarak Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye (...) vasıtasıyla olmuştur. Osmanlının en önemli milli kanun kodu kabul edilebilecek olan Mecelle’de ilk yüz maddesi çerçevesinde bunlar düzenlenmiştir. Bunlar arasında 91’inci maddede tazminat hukukunun önemli bileşenlerinden olan; “Cevâz-ı şer'î ḍamâna münafidir” kâidesi yer alır. Mecelle, zararın giderilmesinin arz ettiği öneme ve haksız fiilin sonuçlarına farklı maddelerinde vurgu yaptıktan sonra hukuka uygunluk sebepleri arasında yer alan, hukukun cevaz vermesi ile zararın giderilmesi ilişkisini bu maddede veciz bir şekilde düzenlemiştir. Külli kâideler mahkemelerde doğrudan uygulanmak yerine hâkimlere, uygulayıcılara ve hukuk insanlarına yol gösterici, kanaat oluşturucu etkiye sahiptirler. (shrink)

Hicri I ve II. asırlarda meydana gelen bir takım olaylar, Müslümanların düşünce dünyalarına da bazı tartışmaları beraberinde getirmiştir. Tartışmalı ortamın gerektirdiği sahih bir inanç sisteminin ortaya konulması, akâid türü metinlerin yazılmasına sebep olmuştur. Mâtürîdî ekolünde, Ebû Hanife (ö. 150/767)’nin Fıkhu’l-ekber’i ile başlatılan bu tür metinler içerisinde Hakîm es-Semerkandî (ö. 324/953)’nin es-Sevâdü’l-a‘zam’ı da önemli bir yer tutmaktadır. Bu metnin ayırt edici özelliği ise akâid eseri olmasına rağmen içerisinde birçok fıkhî meseleler barındırmasıdır. Genelde akâid metinlerinde özelde de es-Sevâdü’l-a‘zam isimli eserde fıkhî meselelerin (...) yer almasının muhtemel sebeplerini incelemeye yönelik olan bu çalışmada; Akâid ve fıkıh arasındaki sağlam ilişki, müellifin hanefi-matürîdî geleneğine bağlılığı, muhalif fırkaların görüşlerine tepkisel bir söylem ve dönemin güncel sorunlarına cevap bulma gayesi üzerinde durulacaktır. (shrink)

Bu araştırma Hz. Peygamber’e izafe edilen “Dünya müminin zindanı, kâfirin cennetidir” rivayetini konu edinmektedir. Zikri geçen hadisle ilgili literatür taraması yapıldığında müstakil bir araştırmaya rastlanmamaktadır. Esasında ilim geleneğimizde tek bir hadisi bütün yönleriyle inceleyen pek çok araştırma vardır. Ancak söz konusu haberin müsellem ve mesajı açık kabul edilmesi hem Arap hem de Batı araştırmalarına konu edilmemesinin gerekçesi olabilir. İlgili rivayetin temel hadis kaynaklarında muhtelif metinlerle, beş ayrı sahâbîden aktarıldığı tespit edilmiştir. Araştırmamızda sözü edilen metin ve senedler ayrı ayrı incelenerek rivayetin (...) hadis ilmi açısından değeri tartışılmıştır. Rivayetin pek çok tariki olduğu için araştırma merfu‘ haberlerle sınırlandırılmıştır. Sözü edilen rivayete temel hadis metinlerinde hangi bâb başlığı altında yer verildiği ve klasik hadis şerhlerinde metne nasıl yaklaşıldığı tetkik edilmiştir. Rivayetin “zühd” konusunun ayrılmaz bir parçası haline geldiği ve buna bağlı olarak vaaz ve irşad literatüründe önemli bir yer tuttuğu tespit edilmiştir. Hadiste müminin dünya hayatıyla ilişkisine dair serdedilen ifadeler, kabaca “fâni olan her şeye yüz çevirmek” şeklinde tanımlayabileceğimiz zühdle ilişkilendirilmesine yol açmıştır. Hadis şârihleri ise mezkûr haberi dünya arzularının cezb ediciliğiyle, süreklilik arz eden meşakkatli ibadetlerle mükellef olmanın verdiği zorlukla ve dünyada bireylerin başına gelen musibetlere karşı sabretmesi gerektiğiyle ilişkilendirmişlerdir. Bu bakımdan musannifler ile şârihlerin hadisi benzer perspektifle değerlendirdikleri görülmüştür. Çalışmamızda, Kur’an ve hadis metinlerinde yer alan metaforik anlatı biçimi göz önünde tutulduğunda hadisi farklı bir bakış açısıyla değerlendirmenin mümkün olup olmadığı tespit edilmiştir. Zira metafor, retorik sanatların önemli bir unsuru olup, benzetme edatlarını kullanmadan farklı konular arasında anlam bağlantısı kurma sanatıdır. İstiare, teşbih, alegori ve kinaye gibi türlerle benzerlikler taşısa da anlatılan konudan ziyade anlatım tarzını vurgulayarak sözleri güçlendirmesiyle diğerlerinden ayrılmaktadır. Metaforlar düşünce dünyasına derinlik katmakla kalmaz, aynı zamanda karmaşık veya soyut kavramların daha anlaşılır ifade edilmesine imkân tanır. Dilin gücünü ortaya çıkarırken, yaratıcı düşünce ve duygusal bağlantılar kurma becerisini pekiştirerek anlatının içerdiği mesajın vurgusunu artırır ve muhatapta daha derin etki bırakmayı sağlar. Tüm bunlardan hareketle ilgili metinde yer alan “zindan” kavramının metaforik bir anlam içerdiği kabul edildiğinde yeni bir yorum denemesine açık olduğu söylenebilir. Özellikle modern dönemde belirgin, açık ve fark edilir düzeyde ortaya çıkan düşünce ve ahlak krizine karşı bir anlamlandırma yolu seçerek ilgili rivayeti “medeniyet ve sünnet” ilişkisini göz önünde tutarak metaforik bir yorum denemesiyle ele aldık. Zira bu sözleriyle Resûl-i Ekrem’in çökmüş ve çürümekte olan medeniyetlerin haksızlık ve sefaletin kaynağı haline getirdiği tek dünyacı anlayışı reddettiği, nimetlere ve mahrumiyetlere karşı gereğinden fazla ya da az değer atfetmeyi kabul etmediği ve ölümle her şeyini kaybedeceğini düşünenlere karşı bilinç uyandırmaya çalıştığı iddia edilmektedir. Bunun yanında modern insanın İslâm medeniyetini yeniden canlandırabilmesini engelleyen bir dizi kriz vardır. Bunlar ruhsal, bireysel, düşünsel, metafizik ve toplumsal krizlerdir. İnsan, ruhsal krizi manevi ilerleme ve aydınlanmayla; bireysel krizi değerleri arzulara bırakmamakla; düşünsel krizi farklı düşüncelere açık bir şekilde eleştirel düşünceyi geliştirmekle; metafizik krizi dünyevi cazibelerden arınarak varoluşsal kısıtlamalara sırt çevirip bilgi ve anlam arayışına yönelmekle; toplumsal krizi toplumdaki değişimlere katkıda bulunarak insan hakları mücadelesi vermekle alt edebilir. Araştırmamızda insanın bu krizlerle başa çıkıp zindandan kurtularak özgürlüğe kavuşacağı ve kendi medeniyetini kurabileceği fikri metaforik bir yorum denemesiyle ileri sürülmüştür. Modern dönemde karşımıza çıkan sorunların tespitinin ve bu sorunlara dair çözüm önerilerinin rivayet kültüründen beslenmek suretiyle yapılmasının mümkün olup olmadığı da bu sayede tetkik edilmiştir. Bu kapsamda “Dünya müminin zindanı, kâfirin cennetidir” rivayetinin ne şekilde anlaşıldığı veya anlaşılması gerektiği etrafındaki tartışmalara temas edilerek yeni bir yorum arayışına gidilmiştir. Söz konusu arayış “deneme” olarak isimlendirilmiş ve sonraki araştırmacıların çok daha kapsamlı denemelerde bulunması hedeflenmiştir. (shrink)

XX. yüzyılın en önemli Müslüman düşünürlerinden olan Aliya İzzetbegoviç’in (öl. 2003) birçok düşünce ve kavram üzerine olduğu gibi sanat üzerine de önemli düşünceleri vardır. Çeşitli eserlerinde sanat konusuna değinmiş olmakla birlikte, İzzetbegoviç, sanat meselesini etraflıca Doğu Batı Arasında İslam adlı kitabının “Sanat Fenomeni” bölümünde ele almıştır. Bu bölümdeki alt başlıklardan biri de “Sanat ve Bilim”dir. “Sanat ve Bilim” bölümünde İzzetbegoviç sanatla çeşitli kavramlar, düşünceler ve disiplinler arasındaki ilişkiye ayrıntılı bir biçimde değinmiştir. Kitabın ismi ve temel iddiası açısından İzzetbegoviç 'in sanat (...) ve bilim meselesine de Batının sanat anlayışı ile Doğunun sanat anlayışından farklı bir yaklaşım tarzı benimseyerek meseleleri ele alması beklenmektedir. Oysa İzzetbegoviç sanatı, Batı sanat kuramı ve özellikle modern Batı sanat kuramı ve estetiği bağlamında ele almaktadır. Verdiği sanatçı ve sanat eseri örnekleri tamamen Batı sanatından olduğu gibi iddialarını desteklemek için kullandığı argümanlar da Batı düşüncesine aittir. Bölümde hiçbir şekilde Müslüman bir sanatçı veya sanat eserinin ismi geçmemektedir. İslam’ın sanat anlayışına dair hiçbir İslam düşünürünün fikirlerine de atıfta bulunmamıştır. Herhangi bir Kur’an ayeti veya Hadis, sanat ve bilim arasındaki ilişkiyi çözümlemek için referans gösterilmemiştir. İzzetbegoviç sanat ve bilim arasındaki ilişkiyi çözümlemek için Batının toplumsal, kültürel, felsefi geleneği çerçevesinde bir düşünce perspektifi ortaya koymaktadır. Bölümde İslam kültürüne, felsefesine veya temel metinlerine başvurarak yapılmış bir çözümleme yoktur. Bu çalışma İzzetbegoviç’in Doğu Batı Arasında İslam kitabının “Sanat Fenomeni” adlı bölümdeki “Sanat ve Bilim” başlığı altındaki düşüncelere nitel araştırma yöntemiyle eleştirel yaklaşmayı deneyecektir. Çalışmanın ana iddiası İzzetbegoviç’in sanat ve bilim konusuna Doğu Batı arasında ve İslam'a has bir biçimde yaklaşmadığı yönündedir. İzzetbegoviç sanata bir İslam düşünürü gibi yaklaşmaktan ziyade Batılı ve dahası aydınlanmacı bir düşünür gibi yaklaşmaktadır. Modernitenin gelenek karşısında kutsadığı sanatçı ve sanat eserlerini büyük bir istekle kabul etmekte, sanat anlamında gelenek ve modernitenin kavgasını ve bu kavganın nedenlerini göz ardı etmektedir. Geleneksel /İslam sanatının ne formuna ne içeriğine ne tarihsel gelişimine ne de bugünkü durumuna dair bir fikir ortaya koymamaktadır. Bu anlamda bölümde İslam medeniyetinin sanatsal ve düşünsel birikiminin izlerini sürmek mümkün değildir. Bu yaklaşım biçimi İzzetbegoviç'i sanat konusunda Doğu Batı arasında İslam'a özgü bir konumdan uzaklaştırıp Batılı/ aydınlanmacı bir konuma yerleştirmektedir. (shrink)

The scholars agree that the Prophet did not compose even one line of poetry before revelation was given to him or thereafter. They also agree that he was prohibited from doing this as a way of closing the door to any ambiguity about the Generous Qur’an, such that no one would confuse it with poetry. Despite there being no rational or scriptural proof for the impossibility of his reciting the poetry composed by others or mentioning verses of poetry composed by (...) others, in its proper meter, the scholars differed about whether these things occurred historically. Many scholars stated that this did not occur and even blatantly said that if he wished to use a line of poetry as an example he wouldn’t complete the line. And if he did complete a line of poetry as an example, he wouldn’t say it in its proper meter. This claim spread far and wide among many of the linguists, exegetes, and historians. They cited examples of this, and they provided as proof many reports such that this became a core axiom for them. If, however, they came upon a report that indicates that the Prophet recited poetry in meter form, they sought out some type of figurative interpretation. They did all of this without having first grounded their axiom in any type of proof and without providing any evidence for the correctness of the figurative interpretations that they put forward. Due to the fact that this claim was not built upon a full and complete gathering of all of the reports related to it, nor was it based upon a proper critique according to the methodology of hadith scholars, many problems have arisen in the conceptualization of what occurred historically that are referenced in hadith literature. It is for this reason that this study pays attention to gathering all of the reports related to these incidents, so that we can reach a clear and precise historical conceptualization of this question. Beyond this, it seeks to evaluate the positions of many of the linguists, exegetes, and historians based upon the aforementioned findings and comparing their historical conceptualization with the conclusions mentioned above. Finally, it brings forth the major problems said scholars fell into based upon their not having gathered all of the hadith reports and not having analyzed them according to the methodology of hadith scholars. (shrink)

İslam tarihinde Müslüman topluluk içinde ilk fikrî ve fiilî anlaşmazlıklar Hz. Peygamberin (s.a.v.) vefatının ardından başlamış daha sonra Hz. Osman ve ardından Hz. Ali döneminde olayların büyümesiyle Hâricîlik mezhebi tarih sahnesine çıkmıştır. Sıffîn savaşını bitirmeyi ve Müslümanlar arasında barışı temin etmeyi hedefleyen Tahkîm olayı başka bir ayrılıkla neticelenmiş, Kur’ân’ı-Kerîm’in hükümlerine uyulmadığı gerekçesiyle Müslüman topluluktan büyük bir grup ayrılarak Nehrevan’a çekilmiştir. Çoğu taşradan gelmiş, eğitim seviyesi düşük askerlerinden oluşan ve daha sonra Hâricîler diye isimlendirilen bu grup, kendi içlerinde de anlaşamamış pek (...) çoğu aşırılık yanlısı bir tavırla Emevî ve Abbasî Devletleri döneminde isyan etmiş ve muhtelif şiddet olaylarına karışmıştır. Hicrî üçüncü asrın sonlarında İbâdiyye hariç, başta Ezârika olmak üzere aşırılığa meyleden veya şiddete başvuran Hâricî gruplar dağılıp yok olmuştur. Hâricî kitleler içerisinde ortaya çıkmış olan İbâdiyye kendi dönüşümünü sağlayarak ve hatta fikir ve yöntemlerindeki yumuşaklık sebebiyle halktan gerekli desteği alarak bir yandan Kuzey Afrika’da 132 yıl hüküm süren Rüstemîler Devletini kurarken diğer yandan da fikrî bünyesini inşa etmiştir. Günümüzde Kuzey Afrika, Umman ve Zanzibar’da yedi milyona yakın nüfusa sahip olan bu mezhep pek çok açıdan etüt edilmeyi hak eden bir topluluk ve bir fikir akımıdır. İbâdiyye, hicrî ikinci asra dayanan yazılı eserleri ve yüzyıllarca biriktirdiği deneyimi ile İslam dininin inanç, davranış ve siyaset esaslarının tedvini için sosyo-politik zeminin anlaşılmasında değerli verilere sahiptir. Öte yandan mezhebin her açıdan objektif olarak ele alındığını söylemek mümkün görünmemektedir. Hicrî üçüncü asrın sonlarından itibaren yazılan fırak ve makālât türü eserlerde çeşitli gerekçelerle Hâricîlik için kullanılan pek çok yerici ifade, aidiyeti iyice araştırılmadan İbâdiyye’yi teşmil edecek şekilde kullanılmıştır ve halen de kullanılmaya devam etmektedir. Burada asıl dikkat edilmesi gereken önemli bir husus, ehl-i biꜤdat yahut ehl-i küfre ait olduğu değerlendirilen pek çok şahıs, düşünce veya ekolün ilmi açıdan tevsiki yapılmadan İbâdiyye’ye nispet edilmiş olabileceğidir. Bu makalede İbâdiyye’nin tarihi derinliklerine inilerek hem inanç sahasına yeni birtakım fikir veya tespitleri kazandırmak hem de mezhebin doğru bir şekilde anlaşılmasına katkı sunmak için İbâdiyye’ye nispet edilen bazı fikir, şahıs yahut alt grupların durumu ele alınmıştır. Bu amaçla temel fırak ve makālât eserleri, İbâdiyye’nin muteber klasik ve çağdaş kaynaklarıyla mukayeseli olarak kullanılmış ve İbâdiyye’ye nispeti tartışmalı olan alt grupların mezhebe aidiyeti tespit edilmeye çalışılmıştır. (shrink)

It is well known in the usûl al-fiqh (fundamental principles of Islamic law) that the Mukallaf (accountable person) is either a Mujtahid or a Muqallid. Mujtahid is a title given to the Islamic jurist who has the ability to arrive at rulings; thus, he is required to practice Ijtihad. While Muqallid is the person who has no ability to conduct such activities; thus, he is required to follow the Mujtahids. Taqlid (conformity of one person to the ijtihad of another) of (...) the four Imams has been common among Muslims since the fourth century of the hijri, their madhhabs including its origins and branches have been well established, and many scholars and laypersons have followed them since that era till the time being. The second considers that restricting imitation (Taqlid) to these schools of thought has caused the stagnation of Islamic jurisprudence and its inability to keep pace with the times. The research dealt with these two points of view and followed the method of comparison and analysis. The two points of view on the issue were presented and discussed, and then the implications in contemporary reality were explained. The research used books written in the science of jurisprudence in general and in the section of Juristic Interpretation and Imitation in particular, in addition to books written in the history of jurisprudence. The research reached several results, most notably are as follow: 1) the need to adhere to the four schools of thought (Madhhabs) in all actions and fatwas and not to depart from them except for necessity and need, 2) these Madhhabs represent the jurisprudential identity of the Sunnis group, it should not be underestimated, and that it is sufficient to meet most of the needs of the age. It is not correct to describe the commitment to it as inertia. The call for liberation from the jurisdiction of the four schools of thought resulted in corruption, the most important of which is the lack of discipline in fatwas and providing fatwas with abnormal sayings. (shrink)

This study includes an analytical study of the term "Qiyās al-Adna” among the Scholars of Uṣūl al-Fiqh. It is known that the Qiyās is divided into the following types: an analogy of higher order (Qiyās al-Awla), an analogy of an equivalent order (Qiyās al-Musawi), an analogy of a lower order (Qiyās al-Adna). However, Qiyās al-Adna raised issues and objections among some scholars, in past and present; hence, there is an urgent need to present a comprehensive study that shows the meaning (...) of Qiyās al-Adna for those who advocate it, discusses the objections and issues that have been raised about it, and clarifies its connection to other Qiyās types. Moreover, the study will concern the applied side of Qiyās al-Adna by explaining how jurists used it. The researcher used the analytical method and referred to the most important, ancient and modern Uṣūl al-Fiqh sources and references. The study concluded with results, the most prominent of which is that the Qiyās al-Adna has two meaning: the first is that in which the original case is more deserving of legal ruling than the new or parallel case, so the new case is considered as a lower order, and the second is that the effective cause in the new case is weaker than in the original case. Among the results of the study is that the objections directed to the Qiyās al-Adna are weak, and that it is not limited to the presumptive Qiyās on the most correct opinion, also, that the jurists used the term Qiyās al-Adna in the second meaning, which says that the lower order is in its effective cause, not the legal ruling. (shrink)

اعتنى علماء هذه الأمة بسنة النبي _ صلى الله عليه وسلم _ عناية فائقة، وخاصةً بعد ظهور الفتن، فبرز رجال عظماء لحفظ السنة النبوية وتدوينها ودراسة أسانيدها، ومن هؤلاء إمام ليس له مزيد شهرة إلا أَّن له شأنًا عظيمًا في علم الحديث النبوي الشريف، ألا وهو الحافظ المُحدث الوزير أبو الفضل جعفر بن الفضل بن الحسن بن الفرات، المعروف بابن حِنْزابة، المولود عام (308هـ)، والمتوفى عام (391هـ)، فعمدتُ إلى التعريف به وذكر نسبه ومولده ونشأته، والحقبة الزمنية التي عاشها واستلم فيها (...) الوزارة في عهد الدولة الإخشيدية، ثم إبراز مكانته العلمية في علم الحديث الشريف، وأهم مصنفاته فيه، وثناء العلماء عليه، فقد اشتهر - رحمه الله - بالحرص على طلب الحديث، وحضور مجالس العلماء، فكان ملازمًا لأهل الحديث حتى أصبح محدثًا حافظًا شهد له أهل زمانه وغيرهم بذلك، وقصده الأفاضل من البلدان الشاسعة ليسمعوا منه ويأخذوا من علمه، وقد سمع أبو الفضل ابن حنزابة من عدد من المحدثين في العراق ومصر، وسمع منه كذلك كبار العلماء في زمانه أمثال الإمام الدارقطني، وُصف الوزير ابن حنزابة - رحمه الله - إضافة لما حباه الله من علم وحب للعلماء بأنه كان صاحب عبادة وتقوى ومن ذلك حرصه على قيام الليل، وكثرة الصدقات. ثم عُنِيْتُ بإبراز جهوده في علم الجرح والتعديل وذلك ببيان عنايته بهذا العلم، فقد تكلم الوزير أبو الفضل ابن حنزابة في بعض الرواة، وهذا ينبئ عن معرفته بالرجال وهو علم دقيق جليل لا يخوض غماره إلا من وهبه الله العلم الغزير والحفظ الدقيق، وقد وافق كلامه غالبًا كلام أهل النقد في الجرح والتعديل، كان- رحمه الله - ينقل بعض ألفاظ الجرح والتعديل عن الإمام الدارقطني وينقل أحيانًا أقوال بعض العلماء في الحكم على بعض الرواة ولا يعقب عليهم مما يدل على موافقته لهم، وقد رجع الأئمة الكبار لكتاب ابن حنزابة لمعرفة سبب جرح الراوي مما يدل على قدرته ومكانة كتبه بين العلماء، ثم تتبعت أقواله في الجرح والذي كان يستخدم فيه غالبًا لفظ "ضعيف"، وممن نقل أقوال ابن حنزابة في الجرح الحافظ ابن حجر - رحمه الله - وهو أمير المؤمنين في الحديث في زمانه وهذا يدل على مكانة الوزير ابن حنزابة - رحمه الله - ومعرفته بالرجال. وتتبعت أقواله في التعديل والتي تنوعت بين: ثقة، وشيخ صالح، وصدوق مغرق فِي الكتابة، وغيرها، مع مقارنتها بأقوال غيره من أئمة النقد، وقد تُعقِّب الوزير أبو الفضل ابن حنزابة في مسائل يسيرة كأسماء شيوخ بعض الرجال، ورجح بعض أقواله أئمة كبار. (shrink)

Bu çalışmanın amacı İbn Kesîr’in (öl. 774/1373) el-Bidâye ve’n-nihâye isimli tarih çalışmasının siyer bölümünde Sahîhayn hadislerini muhteva açısından tenkidinin araştırılması ve tahlilidir. Çalışmamızın konusu ise İbn Kesîr’in mezkûr eserinde yirmi Sahihayn hadisini Kur’ân-ı Kerîm (3 hadis), akıl (1 hadis), icmâ (1 hadis), sahih hadisler (7 hadis) ve sağlam târihî bilgilere (8 hadis) uygunluk/aykırılık kıstaslarını kullanarak tenkidi ve on dört hadiste izah getiremediği yanlışların birer hata olduğunu kaydetmesidir. İbn Kesîr’in incelenen hadislerin muhteva tenkidine müsait bir hâle gelmesine yol açan râvi tasarruflarına (...) dair verdiği bilgiler ayrıca kıymetlidir. Bu çalışmanın kapsamını oluşturan hadislerden yedi tanesi hem Sahîh-i Buhârî hem Sahîh-i Müslim, altı tanesi sadece Sahîh-i Buhârî, yedi tanesi de sadece Sahîh-i Müslim’de yer almaktadır. Hem Sahîh-i Buhârî hem Sahîh-i Müslim’de yer alan hadisler Hayber’de müt‘a nikahının yasaklanışı, Rasulullah’ın (s.a.v.) umre ve hacca niyeti, Hz. Peygamber’in gümüş yüzüğü atması, kıblenin değişimi haberinin Kubâ’ya ertesi sabah ulaşması, namazda konuşma yasağının zamanı, ye’cûc ve me’cûc’un seddinin delinmesi ve Hz. Peygamber’in (s.a.v.) miras bırakmaması konulu hadislerdir. Sadece Sahîh-i Buhârî’de geçen hadisler isranın vahiy gelmesinden önce vukuu, Hamrâülesed seferine katılanların sayısı, Sa‘d b. Ebî Vakkas’ın İslam’a girişi, Hz. Ali’nin Hz. Ebû Bekir’e biatı, Recî‘ vak‘asıyla ilgili bazı bilgiler ve mirac hadisinde Beyt-i Makdis’e yolculuğun zikredilmemesi konulu hadislerdir. Son olarak, sadece Sahîh-i Müslim’de yer alan hadisler ise Huneyn savaşında müslümanların sayısı ve Taif kuşatmasının müddeti, yeryüzünün yedi günde yaratılışı, Amr b. Abese’nin İslam’a girişi, Bedir için Sa‘d b. Ubâde ile istişâre, sahâbînin sıcak kumlardan şikâyeti, Ümmü Habîbe ile evlilik ve kurban bayramında öğle namazının yeri konulu hadislerdir. Araştırmamızın yöntemi kaynak taraması ve sonuçların diğer şarihlerinkiyle mukayeseli tahlilidir. Araştırmamızın sonucunda eleştirilen hadislerin büyük bir kısmında İbn Kesîr’in değerlendirmelerinin İbn Hacer ve Nevevî gibi muhaddislerinkinden farklı olduğu görülmüştür. Çalışmamızın önemi İbn Kesîr’in tenkitlerinin muhaddislerin senedin sıhhatinin metnin sıhhatini temin etmeyeceğine dair tespitlerinin uygulamadaki somut delillerini oluşturmasıdır. Kısaca İbn Kesîr’in, eserine güçlü tenkit zihniyetini, özgün görüşlerini ve geniş ilmî birikimini başarıyla yansıttığı görülmektedir. (shrink)

İslâmî ilimlerin muhtelif dallarında birçok kıymetli eser vermiş olan İbn Kesir’in (ö. 774/1373) el-Bidâye ve’n-nihâye isimli eserinin siyer bölümü Hz. Peygamber’in (sav) hayatı, şemâili ve mucizelerini geniş bir şekilde ele almaktadır. İbn Kesir bu eserinde hadis ve siyer rivayetlerini titiz bir tenkid sürecinden geçirmiş ve muhtevayla ilgili dikkatini çeken sorunları dile getirmiştir. Bu kapsamda onun Kur’ân-ı Kerîm’e, sahih hadislere ve sünnete, icmâa, akla, dinin temel öğretilerine ve sağlam târihî bilgilere muhalefet, nübüvvet/sahâbe kelamına benzememe, kalabalık bir grubun şahit olduğu bir olayın (...) bir kişi tarafından aktarılması, naklini gerektiren birçok sebep bulunan bir olayın bir kişi tarafından aktarılması, metin içi tutarsızlık, lafız rekâketi, mana nekâreti, sezgisel tenkit ve israiliyât içerme gibi birçok muhteva tenkidi kıstasına başvurduğu görülmektedir. Ayrıca, İbn Kesir’in “garib”, “garib cidden”, “garâbet” gibi tabirleri zaman zaman teferrüde işaret etmek amacından ziyade açıkça muhteva tenkidi bağlamında kullandığı belirlenmiştir. Makalede İbn Kesir’in söz konusu eserinin Siyer kısmında başvurduğu muhteva tenkidi kıstaslarının sistematik ve kapsamlı bir tahlili ve garâbet tabirini muhteva tenkidi bağlamında kullanımının incelenmesi hedeflenmiştir. (shrink)