Abstract

İslâm ilim geleneğinde Hz. Peygamber’e ait olanla olmayan bilginin sahih bir şekilde tespit edilmesi büyük önem arz etmektedir. Bu bağlamda haberlerin doğruluğunu ve güvenilirliğini belirlemek için çeşitli metodolojiler geliştirilmiştir. Hanefî fukahâsı, bu metodolojiler arasında kendine özgü bir yaklaşım benimsemiş ve haber-i vâhidlerin kabul edilebilirliğini dört temel ölçüt üzerinden değerlendirmiştir. Bu dört asıldan birisi de sahâbe ihticâcına arz prensibidir. Hanefî usulcüler, sahâbe arasında bir konuda ihtilaf çıktığında o konuyla alakalı rivâyetin ihtilaf anında delil olarak sunulmamasını o haberin makbul olmadığının alameti olarak değerlendirmişlerdir. Hanefîlerin benimsemiş olduğu bu prensip oryantalistlerin e silentio/sessizlik delilini çağrıştırttığı ifade edilmektedir. e Silentio delili “Bir hadisin belirli bir zaman diliminde bulunmadığını ispatlamanın en iyi yolu, eğer hadis gerçekten o dönemde mevcut olsaydı, o dönemdeki fıkhî tartışmalarda delil olarak kullanılması gerektiği halde kullanılmadığını ortaya koymaktır” şeklinde açıklanmıştır. Bu sebeple Hanefî usûlcülerin bu haber-i vâhid tenkit kriterinden neyi kastettiklerinin, bunun nasıl anlaşılması ve uygulandığının doğru bir şekilde tespit edilmesi gerekmektedir. Çalışmanın en önemli amacı ise bu prensibin e silentio deliliyle ilişkisi ve karşıtlıklarının ortaya çıkarılmasıdır. Bu sebeple araştırmada hem literatür taraması hem de mukayeseli bir yöntem takip edilmiştir. Hanefî usûl eserleri ve e silentio delilini daha çok kullanan Schacht (1902-1969) ve Juynboll’un (1935-2010) eserleri çalışmanın ana kaynaklarını oluşturmaktadır. Cessâs'tan (ö. 370/981) itibaren bu asla atıfta bulunan Hanefî usûlcülerin bakış açıları incelendiğinde, her iki delilin görünüşte benzer yaklaşımlar sergilediği düşünülse de ayrıntılarda farklı amaçlara sahip oldukları sonucuna ulaşılmıştır.