This essay tries to retrace Heidegger’s interpretation of the Aristotelian concepts of συμβεβηκὸζ, τύχη and abróparov and their role within daseinanalytic ontology. We will try to show how Heidegger manages to unify the three terms (which in Aristotelian philosophy remain distinct although related) into a single ontological concept, capable of exercising a negative function with respect to the conception of being as Anwesenheit. However, one will come to notice the lack of an effective Heideggerian thematization of the concept of τύχη, (...) whose ontological importance for the Dasein will instead be prepared and enhanced by his student Helene Weiss. (shrink)

In this article several metalogical properties which are interesting and important from the philosophical point of view are discussed. Examples of non-classical logical systems which posses these properties are presented.

Knížka je určena každému, kdo se zajímá o logickou stavbu a základy matematiky a o začátky moderní matematické logiky. Aniž předpokládala zvláštních věcných znalostí, navazujíc na tradiční středoškolskou logiku, přibližuje čtenáři výraz a methodu logiky moderní. V podstatě jde o řešení dvou otázek: jak se odvozují matematické věty a jaké jsou logické základy matematiky. Probírá spojování výroků, výrokové vzorce, obecné a existenční výroky, logickou dedukci adruhy důkazů, některé matematické pojmy (množina, vztah, zobrazení, funkce), definice a jejich vlastnosti i systémy axiomů (...) a požadavky, jež na ně klademe. (shrink)

The article examines the relation between correspondence and convergence in Charles S. Peirce’s theory of truth. An analysis of the context in which the pragmatic concept of truth was introduced, as well as the logical structure of Peirce’s definition, support the claim that Peirce’s position should be understood as a reform of the classical concept of truth rather than its rejection. In particular, the question of the nominalist and realist interpretation of classical and non-classical accounts of truth is addressed, as (...) well as a critique of the proposal to reconcile the actualist and counterfactual interpretation of the convergence condition for truth. (shrink)

Tytułowe zagadnienie jest w artykule analizowane w przestrzeni współmyślenia z Sebastianem Gałeckim, autorem książki pt. Etyka chrześcijańska dla postchrześcijańskiej epoki. Pytanie o model etyki dla współczesnych czasów, określanych nie bez racji jako postchrześcijańskie, jest jednym z ważniejszych zagadnień współczesnych poszukiwań etycznych. Autor wspomnianej monografii chce zbudować taki model poprzez scalenie trzech, jego zdaniem pozostających w izolacji, tradycji etyki: teorii prawa naturalnego, teorii cnót i teorii sumienia, w ich współczesnej wykładni dokonanej przez J. Finnisa, A. MacIntyre’a i J.H. Newmana. Czy taka (...) droga jest optymalna z punktu widzenia zagadnienia postawionego w tytule artykułu? Wątpliwości i pytania postawione w wyniku lektury rozprawy Gałeckiego kreślą zręby odpowiedzi na to pytanie, rysując jednocześnie pozytywne drogi refleksji nad kształtem etyki w czasach późnej nowoczesności. (shrink)

Wojciech Torzewski What Kind of ‘History’ are We? – the Historicity of Human from Ethical PerspectiveThis article presents the ethical aspect of the concept of narrative identity, especially in relation to the concept of Charles Taylor. The author makes also attemption to reconstruct the two main objections that can be drawn at this concept. Namely, firstly, the complaint relativization of the ethical and, secondly, the complaint absolutizing ethical perspective. Both objections to the concept of narrative identity shall be regarded as (...) irrelevant. Keywords: ethics, narrative identity, historicity, history. (shrink)

Głównym celem artykułu jest analiza pojęcia normatywności w filozofii myśli słabej Gianniego Vattima. Myśl słaba oznacza teorię osłabienia bycia w epoce końca metafizyki oraz zakwestionowanie kartezjańskiej koncepcji podmiotu. Tego rodzaju teoria filozoficzna nie rezygnuje całkowicie z normatywności w wymiarze moralnym. Vattimo proponuje normatywność słabą, perswazję, bez roszczeń do powszechnej obowiązywalności. Normatywność słaba wyrasta z dialogu i szacunku do tradycji, zaleca respektowanie konkretnych zasad moralnych, ale nie uznaje zobowiązań etycznych o charakterze uniwersalnym. Taka wersja normatywności znajduje swoje uzasadnienie na gruncie dziedzictwa (...) kulturowego, zgody i kontraktu społecznego. (shrink)

The author of the article argues against some of Stanisław Pyszka's views presented in the article Ewolucja katolickiej nauki społecznej [Evolution of the Catholic social teaching], published in: „Forum Philosophicum", 8: 2003. T. Ślipko reproaches S. Pyszka for considering the views on social problems expressed in the encyclical letter „Kerum novarum" „dogmatic", as influenced in part by the Thomistic philosophy. Pyszka opposes them to a pastoral perspective of the encyclical letters written by Pope John XXIII, Paul VI and John Paul (...) II. Ślipko states that Catholic social teaching develops, taking into consideration historical circumstances in which human social groups are placed, but the moral principles are unchanged. (shrink)

Jaká je role historie v době post-faktické? Může nám filosofie historie pomoci bránit se proti cílenému zneužívání historických narativů na ideologickém základě? Tento článek zkoumá filosofické reflexe historie a jejich vztah k ideologiím. Je ukázáno, že na počátku této filosofické disciplíny filosofové jako Karl Popper nebo C. G. Hempel usilovali o eliminaci politického a ideologického zabarvení historie. Avšak narativistické bádání Haydena Whita naznačuje, že takový cíl je nedosažitelný. Antirealistická filosofie historie, zastoupena L. J. Goldsteinem, dokonce odmítá reálnou minulost jako cíl (...) historického bádání a zdůrazňuje situovanost historiků ve vztahu k důkazům. Představená verze historického antirealismu chápe historii jako současné zkoumání, které sdílí řadu rysů s kritickým myšlením a zaměřuje se především na zkoumání empirických dat, jež vyžadují postulaci nepřístupné minulosti. Tato podobnost by měla být zdůrazněna skrze výuku historie jako zkoumání, nikoliv jako pouhého příběhu. (shrink)

Artykuł ten wykorzystuje okazję, jaką jest bezprecedensowe wydanie w Polsce Nowej Justyny – jednego z najbardziej niesławnych i skandalicznych dzieł Markiza de Sade (Kraków: Eperons, 2022, przeł. Krzysztof Matuszewski, tom 1-6) – aby zarysować szczególną historię towarzyszącą publikacji tego dzieła, a także by przypomnieć ewentualnym czytelnikom o jego znaczeniu literackim i filozoficznym w opozycji do popularnych aczkolwiek trywialnych twierdzeń, że twórczość Sade’a to nic więcej jak pornografia. Konsekwentny rozwój myśli sadycznej ukazuje filozoficzną odyseję ludzkiego poszukiwania suwerenności. Ma ona swój początek (...) w oświeceniowej negacji Boga, lecz nie zatrzymuje się na niej. W pełni zautonomizowany rozum wchodzi w sojusz z Naturą, lecz jego również musi zakwestionować, tak jak musi zanegować Innego oraz samo Ego, by ostatecznie osiągnąć stanowisko nihilistycznego immoralizmu przejawiającego się apatycznym ponawianiem zbrodni. (shrink)

Článek ukazuje, jaká je role tradiční role logické analýzy v rámci filosofického bádání. Naznačuje rovněž, že současné logické metody začínají otevírat cestu k modelování procesů, které filosofie tradičně zkoumá.

Vzrůstající využívání digitálních technologií ve vědecké práci a komunikaci vyvolává otázku, jaká je epistemologická povaha takto vytvořeného vědění. V tomto eseji využívám pojmový aparát, který vyvinuli Steven Shapin a Simon Schaffer k analýze historického sporu mezi Robertem Boylem a Thomasem Hobbesem o způsob vytváření vědění v přírodní filosofii, a aplikuji jej na problematiku digitálního výzkumu. Jejich koncepty tří technologií vytvářejících vědění – materiální, literární a sociální – se ukazují jako heuristicky užitečné koncepty i pro reflexi digitálních technologií. Ty jsou v (...) eseji představeny nikoliv jako samostatné technologie vytváření faktů, nýbrž jako prvky, kolem nichž se dosavadní vědecké technologie radikálně rekonfigurují. Zvláštní pozornost esej věnuje představě kódu jako literární technologie a roli digitálních technologií v humanitních vědách. (shrink)

Celem tego artykułu jest rekonstrukcja i interpretacja kulturowych procesów, które doprowadziły do pojawienia się na scenie nowoczesnego świata – tzw. społeczeństwa spektaklu – aktora o ekstatycznym i narcystycznym typie osobowości. Pojawia się on jako aktywny uczestnik toczących się obecnie wojen kulturowych. Nie posługuje się opowiadaniem jako formą komunikacji międzyludzkiej. Realizuje się za to w aktach uniesienia, autodeklaracjach i okazjonalnych wydarzeniach. Tekst ma charakter przyczynku do wielowątkowej biografii nowoczesnej idei podmiotu. Stawia egzystencjalne pytania: co z nami w czasach po opowiadaniu? Jaką (...) cenę musimy płacić za jego kulturową degradację? Biografia, jako tytułowa metafora, to figura epistemologiczna, która oznacza, że rozważania nie należą tu do dziedziny badań narratologicznych, lecz genealogicznych. (shrink)

Raport powstał z inicjatywy Fundacji Pomocy Matematykom i Informatykom Niesprawnym Ruchowo w ramach projektu „Centrum Edukacji i Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych - Oddziały Bydgoszcz i Łódź". Stanowi on rezultat badań zjawiska niepełnosprawności i kategorii społecznej, jaką stanowią osoby niepełnosprawne, oraz funkcjonowania ponad 30 agencji zatrudnienia wyspecjalizowanych we wsparciu osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Pierwszy rozdział ekspertyzy dotyczy sposobów definiowania zjawiska niepełnosprawności, w drugim zaś - podjęto zagadnienie budowania potencjału niepublicznych służb zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Trzeci rozdział raportu zawiera informacje dotyczące przyjętej (...) metodologii badań, a czwarty prezentuje wyniki analiz zebranego materiału empirycznego w odniesieniu do oferty agencji zatrudnienia i jej klientów. Tematem piątego rozdziału pracy jest kondycja agencji zatrudnienia osób niepełnosprawnych, prowadzonych przez organizacje pozarządowe. Motyw przewodni kolejnego rozdziału to otoczenie zewnętrzne agencji zatrudnienia. Ostatnia cześć raportu dotyczy rekomendacji wspomagających rozwiązywanie dylematów rozwojowych, przed którymi stoją agencje zatrudnienia. ** This report was made on the initiative of the Foundation Supporting Disabled Mathematicians and IT professionals in the project "Centre for Education and Vocational Activation of Persons with Disabilities - Branches Bydgoszcz and Lodz." It is the result of research on disability phenomenon and people with disabilities social category. It contains information about operations of more than 30 employment agencies specialized in helping people with disabilities into the labor market. First chapter of expertise relates to methods for defining the prevalence of disability and in the second - it was the issue of capacity building for non-disabled employment services. Third chapter of the report provides information on the methodology of research, and the fourth presents the results of an empirical analysis of the collected material in relation to the offer of employment agencies and their clients. Theme of the fifth chapter of the work is the condition of the disabled employment agency run by NGOs. Theme of the next chapter is the external environment of employment agencies. Last part of the report focuses on solving a recommendation supporting development dilemmas faced by agencies employment. -/- . (shrink)

O tym, że nauka polega na rozwiązywaniu problemów, pisało już wielu autorów. Jednak kto rozwiązuje owe problemy? Jakie mechanizmy wykorzystuje się w tym celu? Odpowiedź na te pytania nie jest wcale oczywista. Kiedy spojrzymy na standardową wizję nauki, łatwo dostrzeżemy w niej opowieść, w której główne role odgrywają jednostki dokonujące przełomowych odkryć. Jest to historia gigantów, którzy wyznaczają nowe ścieżki rozwoju ludzkości - historia, która jest zarazem heroiczna i sentymentalna. Jednocześnie jest to wizja, która zakłada, że nauka to praca przede (...) wszystkim (jeżeli nie wyłącznie) intelektualna. Problem w tym, że ta wizja w żaden sposób nie przystaje do funkcjonowania współczesnej nauki. Jak zatem to wszystko działa? Jaka jest rola jednostki w procesie naukowym? Jakie funkcje pełnią czynniki społeczne i materialne? Jak rzeczywiście wygląda praktyka rozwiązywania problemów? To pytania, od których wychodzi autor pracy "Modele, artefakty, kolektywy". Książka ta jest oryginalną próbą syntezy współczesnych studiów nad nauką i technologią. Autor rozpoczyna od klasycznych podejść filozoficznych Thomasa Kuhna i Ludwika Flecka, rekonstruuje najważniejsze elementy socjologii wiedzy naukowej, by przejść do współczesnych antropologicznych i kognitywnych analiz praktyk badawczych. Efektem jest nie-heroiczna i nie-sentymentalna wizja nauki, w której kluczowe role odgrywają kolektywny wymiar procesu badawczego oraz interakcje uczonych z elementami ich materialnego środowiska - zarówno skomplikowanymi instrumentami laboratoryjnymi, maszynami obliczeniowymi, jak i prozaicznymi przedmiotami codziennego użytku. (shrink)

Traktaty Niccolò Machiavellego to lektura obowiązkowa dla wszystkich pragnących merytorycznie debatować o państwie i prawie oraz mechanizmach funkcjonowania polityki, jak również dla tych, którzy chcą podjąć się działalności politycznej i odnieść sukces. To właśnie Florentyńczyk znany jest przede wszystkim z rad, jak zdobyć i utrzymać władzę. Wprawdzie zostały one sformułowane przed wiekami, jednak wiele z nich okazuje się zaskakująco aktualnych. Nie cofał się on też przed formułowaniem kontrowersyjnych wniosków, co do dziś dnia wywołuje w czytelnikach wiele emocji. Pomimo bogatej literatury (...) naukowej dotyczącej tego myśliciela, do tej pory brak było monografii, która przybliżałaby kluczowe dla jego rozważań pojęcie władzy, biorąc pod uwagę jej cele i środki. To Machiavelli spopularyzował zasadę „cel uświęca środki” i zalecał jej stosowanie w świecie politycznym. Postulując postrzeganie rzeczywistości taką, jaka ona jest, także władzę należy rozpatrywać pod kątem jej realnych celów oraz środków, które zapewniają jej istnienie. Niniejsza książka uzupełnia tę lukę w dyskursie naukowym. Jej celem nie jest tylko przedstawienie projektów ustrojowych Florentyńczyka, ale przede wszystkim uchwycenie samej istoty i przejawów władzy. „Cel uświęca środki, czyli Niccolò Machiavellego rozważania o władzy” pokazuje w nowym świetle rozważania autora Księcia i mam nadzieję sprowokuje ona każdego czytelnika do własnych przemyśleń na temat państwa, prawa oraz zasad rządzących światem politycznym. (shrink)

Interakcje na styku język-emocje pozostają w pragmatyce językoznawczej swoistego rodzaju „terra incognita”. Jednak emocje, postawy emocjonalne stanowią esencję codziennej komunikacji. Wydaje się więc, że zbadanie mechanizmów towarzyszących komunikowaniu i przetwarzaniu komunikatów wyrażających postawy emocjonalnie, szczególnie na poziomie mózg/umysł, pozwoli lepiej poznać i zrozumieć jak emocje i język wzajemnie na siebie oddziałują. W artykule omówiono interdyscyplinarną perspektywę badawczą jaką oferuje pragmatyka eksperymentalna i neuropragmatyka w badaniu interakcji towarzyszących komunikowaniu treści emocjonalnych za pomocą językowych środków wyrazu. Zarówno eksplicytne i implicytne, literalne i (...) nieliteralne środki komunikowania i rozumienia znaczeń niosących ładunek emocjonalny, w tym ironiczny, są przedmiotem analizy. W artykule podjęto próbę znalezienia odpowiedzi na zasadnicze pytanie o mechanizmy związane z komunikowaniem i przetwarzaniem znaczeń emocjonalnie nacechowanych. Szczególną uwagę skupiono na walencji emocjonalnej i jej roli w komunikowaniu i rozumieniu znaczeń ironicznych jako emocjonalnie nasączonych. (shrink)

W 1983 roku Benjamin Libet wraz ze współpracownikami po raz pierwszy wykazał, że w prostym działaniu dobrowolnym świadoma intencja nie pełni funkcji inicjującej. Czasowy przebieg tego typu działania wskazuje również, że intencja oraz samo działanie to produkty procesów nieświadomych. Na podstawie wyniku Libeta oraz wybranych koncepcji psychologicznych Daniel Wegner zaproponował teorię pozornej mentalnej przyczynowości, w ramach której intencja to rodzaj konstruktu umożliwiającego agentowi zrozumienie własnego zachowania w kategoriach przyczynowych, gdzie jego stan mentalny (intencja) jawi mu się jako przyczyna, a działanie (...) jako skutek. Ujęcie Wegnera rodzi jednak pytanie, jaka jest faktyczna relacja pomiędzy intencjami, a celami kształtującymi nasze decyzje. Biorąc pod uwagę wyjaśnienie amerykańskiego psychologa, nie możemy być pewni, że te dwa elementy mają ze sobą jakiś związek. Może to prowadzić do zaskakującego wniosku, że nasza świadoma wola jest w gruncie rzeczy iluzją. Korzystając z wyników badań Read’a Montague nad mechanizmami ustanawiania i osiągania celów wskazuję na alternatywną możliwość rozumienia roli intencji. Zgodnie z analizą Montague, możemy postulować, że przynajmniej w wybranych przypadkach treść intencji działania oraz przebieg zachowań celowych oparte są na tej samej abstrakcyjnej reprezentacji. Znaczy to, że interpretacja świadomej woli, jako przydatnej iluzji jest za szeroka, gdyż znamy (wskazane w tekście) przypadki, kiedy treść intencji jest tożsama z reprezentacją pełniącą rolę nagrody w systemie ustanawiania i osiągania celów. (shrink)

Autor omawia po raz pierwszy w literaturze przedmiotu działalność współzałożonego przez Cieszkowskiego, w latach 1843-1850, Towarzystwa Filozoficznego w Berlinie. Autor wprowadza nas w tematykę pierwszych posiedzeń Towarzystwa i rolę, jaką w nich odgrywał Cieszkowski.

Tekst ten jest częścią zapisków autobiograficznych i niniejszym publikowany jest po raz pierwszy. Traktuje on o złożonej kwestii: jak mają pokolenia później urodzonych, którzy występują w roli współobywateli, zachować się wobec winy moralnej i politycznej, jaką obarczone są ostałe przy życiu postacie ze świata publicznego z okresu najnowszych dziejów, w sytuacji, gdy ciąży na tych postaciach odpowiedzialność za udzielanie przez nie niegdyś szczególnego – z uwagi na wysoką pozycję i zakres ich społecznego oddziaływania – wsparcia pokonanemu tymczasem zbrodniczemu reżimowi. W (...) szczególności chodzi w tym wypadku o kwestię, jaką rolę przy osądzaniu budzącego zastrzeżenia postępowania odgrywa czasowy dystans. W poniższym tekście przyjmuje się w punkcie wyjścia, że retrospektywny osąd minionych zachowań – przy niezmiennych standardach moralnych – może ostatecznie wypaść inaczej, to znaczy, może być bardziej powściągliwy, aniżeli osąd, jaki na temat ekskulpacji ostałych przy życiu postaci ze świata publicznego wypowiadany będzie przez ich rówieśników w sytuacji obecnego ich ze sobą kontaktu face to face. Trzeba bowiem w wypadku asynchronicznego aplikowania tych samych zasad moralnych baczyć na okoliczności historyczne, którym onegdaj przypisywano inną wagę niźli waga, jaka jest przypisywana im obecnie. Ma to miejsce wówczas, kiedy w czasie, który od tamtej pory upłynął, miały miejsce procesy uczenia się, które zmieniły standardy kultury politycznej oraz rozumienie politycznej i moralnej odpowiedzialności obywateli. (shrink)

Świadomość, wolna wola i jaźń to kanoniczne zagadnienia filozoficzne od setek lat frapujące kolejne pokolenia uczonych. Podjął je również współczesny brytyjski filozof analityczny Galen John Strawson (ur. 1952), który w trakcie czterdziestoletniej kariery poświęcił tym tematom liczne książki i artykuły. Jego myśl wyróżnia się odwagą, z jaką broni niepopularnych w nurcie filozofii anglosaskiej poglądów, takich jak panpsychizm, koncepcja pojęciowej sprzeczności moralnej odpowiedzialności czy teoria krótkotrwałych jaźni. Choć pomysły te wzbudzają wiele głosów polemicznych, mają coraz większe znaczenie w najnowszych debatach. Celem (...) książki jest krytyczne przedstawienie poglądów Strawsona odnoszących się do tytułowych kwestii. Monografia zarysowuje zarazem szerszy kontekst historycznych i współczesnych dyskusji. Nie jest ona zatem wyłącznie streszczeniem idei Brytyjczyka, ale także próbą wskazania ich miejsca we współczesnych sporach, a ponadto – odpowiedzi na pytanie, jaką rolę odgrywa filozofia Strawsona w analitycznej metafizyce. (shrink)

Czy emocje mogą wpływać na myślenie? Jaka jest ich geneza? Oto pytania, które są przedmiotem naukowej refleksji w prezentowanym opracowaniu, które stawia sobie za cel interdyscyplinarną analizę problematyki stanów emocjonalnych w odniesieniu do procesów kognitywnych. Najnowsze badania neuronaukowe przynoszą coraz więcej odkryć, które pomagają nam lepiej zrozumieć pracę mózgu oraz centralnego układu nerwowego oraz ich relacji do tzw. wyższych funkcji umysłowych jak planowanie, czy poznanie. Wskazują one na wzajemną relacje stanów emocjonalnych oraz procesów poznawczych, co jest kolejnym krokiem w (...) dyskusji problemu mind-body. (shrink)

Celem artykułu jest analiza mobilności Antonia Santa Crocego – tytularnego arcybiskupa Seleucji i nuncjusza apostolskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1627–1630. Autorzy odtworzyli podróż dyplomaty papieskiego z Rzymu do Rzeczypospolitej odbytą w 1627 r., podróż powrotną nad Tyber z 1630 r. oraz dwa wojaże po Polsce – miesięczny wyjazd do Prus z 1627 r., podjęty w związku z trwającą wojną o ujście Wisły oraz polsko-szwedzkimi rokowaniami prowadzonymi przy udziale mediatorów niderlandzkich, a także – dwumiesięczny objazd Mazowsza, będący w rzeczywistości (...) ucieczką przed zarazą, jaka w drugiej połowie 1629 r. nawiedziła ziemie Korony. Podstawą opracowania jest korespondencja Santa Crocego z Sekretariatem Stanu Stolicy Apostolskiej, nad którym pieczę sprawował kardynał nepot Francesco Barberini. Wspomniana korespondencja przechowywana jest w Archivio Apostolico Vaticano oraz w Biblioteca Apostolica Vaticana. Znaczna jej część została wydana w serii Acta Nuntiaturae Polonae (t. XXIII, vol. 1–2). Interesującym źródłem o charakterze uzupełniającym jest _Diario di Roma (1608–1644) _autorstwa Giacinto Gigliego, w którym pamiętnikarz uwiecznił wjazd Santa Crocego do Wiecznego Miasta latem 1630 r. Ponadto autorzy wykorzystali literaturę przedmiotu poświęconą zagadnieniu podróży przedstawicieli papieskich, m.in. prace ks. Henryka Damiana Wojtyski, Teresy Chynczewskiej-Hennel czy Tadeusza Fitycha. Autorzy dokonali analizy rękopiśmiennych materiałów źródłowych pod kątem mobilności nuncjusza Santa Crocego, dzięki czemu udało się uzupełnić jego itinerarium. W publikacji zwrócono uwagę na opisy odwiedzanych przez niego miejsc oraz personalia osób, z którymi przedstawiciel papieski spotykał się podczas swych wojaży. Zarysowano również pewne wątki, które będą kontynuowane w przyszłych badaniach, a dotyczą sfery organizacyjnej nuncjatury w czasie, gdy przedstawiciel papieski przebywał poza dworem. Artykuł może stanowić cenne uzupełnienie do badań nad podróżami w czasach nowożytnych, jak również przyczynek do zagadnienia związanego z mobilnością dyplomatów w czasie realizowania ich misji. (shrink)

Zwrot \"Mathesis Universalis\" (MU) oznacza projekt unifikacji całości wiedzy za pomocą metody matematycznej. Powstał on pod tą nazwą u progu nowożytności, a częściowo miał antycypacje w starożytności i średniowieczu. Głównymi jego rzecznikami byli Kartezjusz i Leibniz. Podejście Leibniza jest radykalnie formalistyczne, a przez to nadające sie do realizacji maszynowej, podczas gdy Kartezjusza - zdecydowanie antyformalistyczne. Artykuł koncentruje się na projekcie Leibniza jako tym, który ma kontynuację w nauce współczesnej. Zamysł, żeby narzędziem realizacji projektu była uniwersalna symbolika i rachunek logiczny jest (...) obecnie realizowany w odniesieniu do całości matematyki za pomocą środków, które jako pierwszy stworzył Gottlob Frege (1879). Istotny wkład ma Georg Cantor jako autor teorii mocy zbiorów, która wprowadza odróżnienie zbioru nieskończonego przeliczalnie od zbioru o mocy kontinuum. Umożliwia to dowód fundamentalnego dla współczesnej MU twierdzenia o istnieniu problemów nierozstrzygalnych w arytmetyce, co jest dziełem Kurta Gödla, oraz w logice. To drugie wykazał Alan Turing, dowodząc, że zbiór realizowalnych przez maszynę programów do dokonywania obliczeń, czyli do rozstrzygania problemu, jaka jest wartość określonej funkcji, jest tylko przeliczalny, podczas gdy zbiór problemów do rozstrzygnięcia ma moc kontinuum; stąd wynika, że pewne problemy są nierozstrzygalne w sposób formalny czyli maszynowy, co z kolei implikuje nierozstzygalność logiki. Analogiczny wynik Gödla ma ważne dopełnienie w jego twierdzeniu, że ograniczenia rozstrzygalności są tylko względne (w stosunku do określonego systemu formalnego) i mogą być przezwyciężane przez konstrukcję nowych pojęć pierwotnych, aksjomatów i metod postępowania badawczego. Rysuje się więc przed nauką możliwość nieustannego postępu. Takie dynamiczne ujęcie stanowi rys istotnie różniący współczesną postać MU od klasycznej, którą cechowała statyczność. (shrink)

Tematem artykułu jest filozofia miłości rozwijana przez dwóch wybitnych fenomenologów wymienionych w tytule: Dietricha von Hildebranda i Karola Wojtyłę. Obydwaj korzystali w swoich badaniach z metody fenomenologicznej; celem artykułu jest pokazanie, że w obydwu wypadkach metoda ta prowadziła do podobnych rezultatów. Autor czyni to w trzech krokach. Po pierwsze, pokazuje, że miłość pojętą w sensie ogólnym obydwaj autorzy rozumieją jako odpowiedź na wartość osoby. W Lubelskiej Szkole Personalizmu zasada miłości została wyrażona w formule: persona est affirmanda propter seipsam, a treścią (...) afirmacji, która jest należna osobie, jest miłość. W kategoriach von Hildebranda zasada ta wyrażona jest w sposób następujący: dobro osoby afirmowane jest poprzez obiektywne dobra dla osoby, które stanowią właściwą treść miłości. Po drugie, obydwaj autorzy wiele uwagi poświęcają tej specyficznej formie miłości, jaką jest miłość małżeńska. Podczas gdy mińość w sensie ogólnym stanowi odpowiedź na wyjątkową wartość osoby w stosunku do świata pozaosobowego, to miłość małżeńska jest odpowiedzią na wyjątkową wartość jednej osoby pośród wszystkich innych osób doświadczaną przez osobę płci przeciwnej. W tym sensie miłość małżeńska jest również specyficzną odpowiedzią na wartość. Po trzecie, doświadczenie miłości małżeńskiej pokazuje, że nie istnieje sprzeczność między wolnością a wzajemną przynależnością, co von Hildebrand wyraził w pojciu intentio unionis. (shrink)

Celem artykułu jest pokazanie, że Husserlowska diagnoza kryzysu, szczególnie kryzysu nauki wiąże się z konsekwencjami prowadzącymi do kryzysu europejskiego człowieczeństwa. Kryzys człowieczeństwa jest stałym motywem Husserlowskiej filozofii i polega zapoznaniu kwintesencji podmiotowości, jaką jest jej transcendentalny charakter. W związku z ideą kryzysu człowieczeństwa Husserl ukazuje, że nauki trwają w zaślepieniu, skutkującym utratą ich odniesieniu do życia, co powoduje ogólny kryzys. Możliwość przezwyciężenia kryzysu oznacza zwalczenie przesądów oraz wymaga przeprowadzenia autentycznej analizy świadomości jako zadania, któremu ma sprostać fenomenologiczna filozofia. Problem kryzysu (...) człowieczeństwa zostanie rozpatrzony w niniejszym artykule w postaci dwóch wątków: pierwszy dotyczy trudności związanych z ujęciem korelacji między podmiotowością i światem; drugi poświęcony jest koncepcji Lebenswelt która wiąże się z możliwością przezwyciężenia naturalistycznego sposobu myślenia. (shrink)

Kara – jako immanentny element społeczeństwa – jest obiektem szeroko zakrojonych badań teoretyków różnych dziedzin – prawników, filozofów jak i socjologów. Bardzo często refleksje na jej temat wiązały się z artykułowaniem określonych postulatów – analiza tego, czym jest kara, przybierała tu postać twierdzeń o tym, czym kara być powinna. Dopiero wiek XIX przyniósł głębsze zainteresowanie historią kary. To wtedy właśnie analizy karania zaczęły przyjmować charakter deskryptywny, starając się ująć, jaką funkcję przypisywano karze w danym społeczeństwie w określonym momencie historycznym. Wydaje (...) się, że właśnie w tym paradygmacie należy osadzić to, co na temat przeobrażeń systemów karania miał do powiedzenia Michel Foucault. Charakterystyczne dla Foucaultowskiego ujęcia procesu przeobrażeń systemu karania byłoby przy tym to, że karę traktuje on jako „złożoną funkcję społeczną” a towarzyszące jej metody analizuje nie jako „proste konsekwencje przepisów prawa (…), ale jako swoiste techniki, które należałoby widzieć w szerszym kontekście metod sprawowania władzy”. Dokonana przez Foucaulta analiza ukazuje, że dana forma karania jest ściśle sprzężona z aktualną technologią władzy – służy wsparciu władzy i realizacji właściwych jej celów. Przyjęte przez Foucaulta założenie, by karę ujmować w pierwszym rzędzie jako funkcję polityczno-społeczną, a właściwie środek sprawowania władzy, otwiera nowe możliwości zrozumienia nie tylko historycznych metod karnych, lecz umożliwia również zrozumienie wciąż kontrowersyjnego zjawiska więziennictwa. Opis dostarczony przez francuskiego historyka idei pozwala uzasadnić fakt, że trwające od prawie 200 lat więziennictwo, mimo często druzgocącej krytyki, wciąż stanowi podstawę systemu karnego. Paradoksalny - bo permanentny - kryzys więziennictwa oznacza, że więziennictwo – w takiej samej mierze, w jakiej kiedyś starało się realizować funkcje właściwe władzy dyscyplinarnej – dzisiaj jest narzędziem realizującym funkcje właściwe biowładzy. Na kanwie analizy karania zaproponowanej przez Foucaulta trwanie więziennictwa wynika z faktu, że to, co z perspektywy starego modelu władzy dyscyplinarnej jawi się jako porażka - a więc zjawisko recydywy czy niesprawiedliwość systemu karnego – z perspektywy biowładzy jawi się jako pochodna nowych sposobów sprawowania władzy. (shrink)

W artykule rekonstruuję podstawowe elementy koncepcji „sekularyzmu otwartego” przedstawionej przez Jocelyna Maclure’a i Charlesa Taylora w książce Secularism and Freedom of Conscience (2011). Wskazuję, że jedną z wyróżniających cech ich teorii jest opowiedzenie się za tzw. działaniami dostosowawczymi, których celem jest ochrona wolności sumienia. Następnie zarysowuję główne stanowiska w sporze o status przekonań sumienia i na tym tle przedstawiam „subiektywną” koncepcję wolności sumienia, jaką proponują Maclure i Taylor. W dalszej części artykułu przedstawiam zarzuty, jakie pod adresem kanadyjskich filozofów wyraziła Cecile (...) La- borde, a także odpowiedź na nie udzieloną przez Maclure’a. W ostatniej części artykułu staram się pokazać, że subiektywna teoria przekonań sumienia, w tej postaci, w jakiej została przedstawiona w Secularism and Freedom of Conscience, pozostaje w sprzeczności z leżącą u jej podstaw Taylorowską koncepcją „silnych wartościowań”. (shrink)

Artykuł poruszać będzie zagadnienia dotyczące sposobu definiowania artysty oraz istnienie artystów w kontekście historycznym, ontologicznym i filozoficznym. Autor rozważy także dylematy moralne i etyczne, dotyczące statusu dzieła, jak i problemy estetyczne odniesione do „standaryzacji” dzieł według wzorca produktów i języka biznesowego. Udowodni, że żaden współczesny człowiek w istocie nie potrafi zrobić „kanapki” jako jednostka. Wytwory artystyczne są w podobnej sytuacji. Status quo jest w procesie przewartościowania. W artykule postawiona będzie teza, że współczesny artysta jest nauczycielem, który stymuluje bądź angażuje działalność (...) osób – korzystając z nowych rozwiązań technologicznych – do powstających w sposób zbiorowy dzieł sztuki. Te nowe realia wymagają ogólnego dostępu do zasobów koniecznych dla nowego społeczeństwa. Rozwój technologii spowodował, że wśród artystów i odbiorców znacznie zradykalizował się sposób tworzenia i recepcji sztuki. Nie jest to bynajmniej tajemnicą, szczególnie biorąc pod uwagę konflikty między własnością autorską a prywatną (piractwo) oraz historię tego „problemu” – począwszy od pojawienia się prasy drukarskiej. W świetle nowej technologii nasuwa się pytanie, czy usiłujemy utrzymać przestarzały model? Czy komputer może być artystą? Czy może nim być tłum? A zwierzęta? Czy twory sztuki mogą być własnością publiczną? Co w przypadku powszechnego dostępu do edukacji artystycznej? Jaki paradygmat wprowadzić? Jaka powinna być polityka wobec zasobu energii kreatywnej? (shrink)

Aksjologia jest w filozofii Heideggera opozycją ontologii. Artykuł rozważa ten antagonizm, określa status wartości w fenomenologicznej redukcji do bycia i – za Heideggerem – demistyfikuje aksjologiczny język współczesności. Stanowi jednocześnie próbę wyodrębnienia porządku etycznego – i z tej persperktywy – traktuje o różnorako rozpoznawanym kryzysie teraźniejszości. Fenomenologia Heideggera jest odpowiedzią na dualizm podmiotowy, przedmiotowy, wyrażony w nowożytnym stosunku do myśli bytu. To “rozdwojenie bycia” jest dla filozofa największym zagrożeniem przyszłości. Antropocentryzm w czasie “światoobrazu” przybrał bowiem postać technicznej dominacji nad przyrodą. (...) Odnalezienie i zrozumienie zapomnianych podstaw to droga jaką proponuje Heidegger. Droga do anihilacji dualizmu i do równoprawnego wspołistnienia. (shrink)

Autoři chtějí svou populární prací vzbudit zájem o hlubší studium filosofie. Dokazují její význam pro praxi světového revolučního hnutí i pro život jednotlivce. Látku rozvrhli na podrobné otázky, např. co je filosofie, čím se zabývá, jak poznáváme svět, jak si ověřujeme pravdivost našeho poznání, jak je rozvíjí práce, jaká je jeho třídní podmíněnost, co je hmota, co je lidská společnost, co je vědomí, jaké je metafyzické a jaké dialektické chápání světa, co je vývoj, jak chápat jednotu a boj protikladů, jaký (...) je význam filosofie a co v ní přinesl marxismus. (shrink)

Protože česká komeniologie a intelektuální historie dosud postrádají komplexnější monografické pojednání o vztahu Komenský – Bacon, je cílem této knihy přiblížit koncepci reformy (respektive obnovy) vědění obsaženou v dílech obou jmenovaných osobností – českého teologa, filozofa a pedagogického reformátora Jana Amose Komenského (1592–1670) a anglického filozofa a státníka Francise Bacona (1561–1626). Zatímco v první části knihy jsou cesty obou myslitelů k vrcholné podobě jejich vizí sledovány odděleně, druhá část se soustředí na zodpovězení především těch otázek, které oba autory spojují: V (...) čem spočívá jádro projektu reformy vědění u Komenského a v čem u Bacona? Jaká je struktura a koncepce jejich projektů? Jedná se o projekt obnovy, nebo o vizi pokroku vědění? Jak si Komenský a Bacon představovali realizaci svých záměrů? Jakou metodu k tomu zvolili? Do jaké míry byl Komenský Baconem ovlivněn? Co je pojítkem obou projektů? Na základě odpovědí na tyto otázky se autor v závěru knihy pokouší rozřešit dlouhodobý interpretační spor o povaze Komenského vztahu k Baconovi: Byl Komenský významným pokračovatelem a propagátorem Baconova díla? Nebo byl naopak myslitelem, který Baconův odkaz zjednodušil a zvulgarizoval? Anebo byl Komenský vskutku svébytnou filozofickou osobností, jež byla inspirována spíše jen duchem Baconova díla? (shrink)