Filozofia pamięci jest gorącym tematem w kognitywistyce i filozofii umysłu. Niniejsza praca analizuje spór między symulacjami a przyczynową teorią pamięci poprzez badanie poczucia swojskości i jego związku ze śladami pamięciowymi, a dokładniej w jaki sposób zwiększają one płynność rekonstrukcji przeszłych epizodów. Zrozumienie relacji między śladami swojskości i pamięci, a ponadto relacji między pełnoprawną fenomenologią pamięci a poczuciem subiektywnej pewności epizodu, jaki miał miejsce w przeszłości, prowadzi do odmiennej interpretacji rywalizacji między tym, co przyczynowe, a tym, co symulacyjne.

W artykule analizuję koncepcję improwizacji zapisaną w Jedynym wyjściu Witkacego. Pojęcie improwizacji charakteryzuje autor powieści jako swobodne wariacyjne tworzenie wywodzące się z natchnionej wizji. Wizję uważa Witkacy za najważniejszy, źródłowy element teorii artystycznej i praktyki twórczej. Analizuję również ślady improwizacji w rękopisie Jedynego wyjścia i opisuję grę między amplifikcjami a wizjami zapisanymi w improwizowanych fragmentach.

Nietzsche has discovered the origins of Christian metaphysics and identified the dangers caused by its expansion. People have lost the ability to communicate with exterior reality that threatens their culture of well-being, built on metaphysical ideas (the Good, the Beauty, the Truth). In order to avoid nihilism after God's death, humans must regain the ability to communicate with dyonisian reality of sacrum (that is, according to Christian morality, the evil), sacrificed in order to gain Paradise. This is the great task (...) of the "philosophy of the future". The "philosopher of the future" seems to be an overman. Nietzsche and Bataille don't intend to replace the culture of rational entities with the culture of overman. They attempt to repair defects of the human world and restore its lost completion. The main question is: how to recognize the destructive absolute and preserve human identity at the same time? Human as a rational entity perishes while obtaining full knowledge (Nietzsche). The choice is both simple and tragic – to live inside the world of artificial ideas, or to die outside the metaphysical fortress, in the wasteland of full knowledge (sacrum, evil), where there is no God. According to Bataille, inner experience enables temporary reconcilation between the culture of rational entities and the chaos of sacrum. It enables human beings to obtain the full knowledge and survive, for its main "purpose" is to bring into the culture as much sacrum as possible. From this point of view, it appears as a part of the "philosophy of the future" and – in a way – as an appendix to Nietzsche’s lesson of overmanship, for transgressive entity apparently turns out to be a overman. (shrink)

In the article the assumptions are analyzed of V. S. Soloviov\\\'s (1853- 1900) metaphysics presented in his Criticism ofPrinciples. When forming a metaphysics Soloviov considers and subjects to criticism two theories: Hegel\\\'s extreme (in the Russian philosopher\\\'s term - \\\"abstract\\\") idealism, and the positivists\\\' radical empiricism. Soloviov perceives resolution of the difficulties seen in these theories in the conception of the so-called all-unity. According to this conception every being has its ontic foundation in the Absolute, which makes possible an inner (...) connection between all things on the metaphysical and, respectively, epistemological level. In the present study it was found that Soloviov\\\'s metaphysics is based on the following assumptions: (1) the thesis about the possibility of cognizing \\\'a thing in itself; (2) determining a close connection that occurs between the ontological and epistemological order; (3) the conviction that analysis of epistemological conception leads to the ontological \\\'truth about the thing\\\'. Acceptance of these propositions is connected with the Russian philosopher\\\'s religious beliefs concerning the existence of an ultimate foundation of reality, and his detailed critical-historical analyses are completely subjected to the aspiration to create a theist metaphysics on the basis of this Absolute principle, that is of God. (shrink)

Konfabulacja to błędnie ugruntowane przekonanie, które jest skutkiem wypełniania luk w systemie poznawczym. Konfabulację należy odróżnić od kłamstwa, gdyż osoby konfabulujące nie mają intencji oszukania odbiorcy. Wyróżniam konfabulacje patologiczne oraz konfabulacje normalne. Przedstawiam dwa podejścia do problematyki konfabulacji: podejście pamięciowe i epistemiczne. Wedle tego pierwszego, wąskiego podejścia, konfabulacje są wynikiem uzupełniania luk w systemie pamięci. Zgodnie z drugim, szerszym podejściem, konfabulacje mogą być związane także z innymi domenami wiedzy, takimi jak np. percepcja wzrokowa czy percepcja ciała. W artykule proponuję, by (...) przyjrzeć się konfabulacjom jako różnego rodzaju trybom pracy umysłu w sytuacji braku dostępu do informacji. Wyróżniam konfabulacje wypełniające, scalające i addytywne. (shrink)

Philosophy of nature as “a science in the beginning,” having paved a way for natural sciences, has not lost its impact even today. It suggests new problems and proposes solutions in the domains which the scientific disciplines in question cannot solve because they do not have appropriate tools. On can notice the relationship between the philosophy of nature and natural sciences in various stages of their development. It happens so that the overall images of the world are constructed on the (...) basis of the results of natural sciences and philosophical theses. Those theses, i.e. philosophical ideas are introduced as presuppositions into natural sciences, which in turn may generate philosophical problems. One can observe a relationship between natural sciences and various types of the philosophy of nature from the ancient times till today. The classical tradition had ignored the factor of time in the manners it sought to explain nature and, instead, stressed formal elements in knowledge. This conception of the scientific explanation of nature was questioned by the idea of creation and the Christian conception of history which took the factor of time into account in explanations. The principal change of the hitherto manner of interpretation of phenomena had taken place at the moment of introducing evolutionary ideas into geology and biology. Owing to this genetic explanation appeared, and the conceptual apparatus of the hitherto systems of the philosophy of nature changed. On the grounds of the essentialising approaches the elements of the philosophy of nature are mixed with the elements of natural sciences. One can notice also a relationship between the existential approaches of the philosophy of nature and natural sciences. Much attention is devoted to the relations between natural sciences and the philosophy of nature on the grounds of classical philosophy and in the non-classical positions. (shrink)

In this article a certain "aesthetical" argument in favor of the situation ontology is presented. The connections between the claims concerning ontology, semantics and grammar are examined. The main thesis of the article is, that assuming the non-compositionality principle commits us to the acceptance of the primacy of situation.

A survey of the modern theories of explanation leads us to conclude that it is J. Woodward\'s conterfactual approach that seems to set out a promising agenda for setting up a satisfactory model of explanation. Such a model would need to come to terms with two stipulations, i.e. to reflect causal asymmetry and be empirically adequate. To meet the latter I modify the counterfactual model of explanation to require a class of observationally equivalent (Bayesian) causal models instead of the true (...) causal model. For in most cases empirical adequacy of causal models, i.e. their identifiability and consistency with observed distributions, would neither grant the stronger conclusion Woodward embeds in his conterfactual account of explanation nor license metaphysical naturalism. (shrink)

Głównym przedmiotem badań jest sens nadawany idei sprawiedliwości społecznej w katolickiej nauce społecznej. Równie ważną kwestię stanowi to, jaki wpływ wywiera jej rozumienie na koncepcję wspólnoty politycznej. Doktryna katolicka została w tej dziedzinie zestawiona z, jedynie szkicowo zarysowanymi, rozstrzygnięciami w innych tradycjach refleksji społecznej. Punktem odniesienia były propozycje zawarte w myśli liberalnej i lewicowej. Z racji rozległości tematyki konieczne stało się ograniczenie do prezentacji jedynie wybranych wątków tego zagadnienia.

A person who has reason instead of instinct needs to be informed in order to survive. The relationship of vital knowledge with the soul, the source of life, has been established with emotions. Throughout the history of philosophy up to the 19th century, emotion has been a subject viewed negatively. Despite this, all deep-rooted wisdoms in the world, especially philosophy defined as love of wisdom, have accepted emotions as a criterion or a psychological sign of reaching the truth. In the (...) last century, with the legitimacy of the view that the self-awareness of consciousness is emotional rather than mental, the relationship between knowledge and emotion has been placed on the agenda of philosophy and science. The emotional basis of Islamic wisdom, as in the original forms of Judaism and Christianity, is fear and its more intense derivative, terror. In other words, the emotion of the person who acquires vital information is at the most severe level. In the translation of terms such as taqwa, and rughb, which express these feelings, into Western languages, the etymological closeness between the terms terror and terrorism, the foreignness to Islamic wisdom, and deliberate manipulations have given negative meanings to its authentic and positive basis. (shrink)

Artykuł skupia się na roli mechanizmów rozproszonych w procesach poznawczych. Omawia wyniki badań z zakresu ekonomii, geografii i teorii organizacji, dotyczące przestrzennej koncentracji podmiotów z branż innowacyjnych. Jakkolwiek geografia ekonomiczna i inne dyscypliny wykazały związek między geograficznym koncentrowaniem się a inwencyjnością i innowacyjnością, to nie zaproponowały wyjaśnień w kategoriach mechanizmów. Sięgając do koncepcji mechanizmów rozproszonych, proponuję reinterpretację takich koncepcji, jak gwar czy efekt przelewania się wiedzy, do których odwołują się geografia i ekonomia. ----------------------------------------- Zgłoszono: 25/08/2023. Zrecenzowano: 29/03/2024. Zaakceptowano do (...) publikacji: 28/06/2024. (shrink)

Wydaje się, że filozofia rzadko miała związek z muzyką - Rousseau, Nietzsche czy Adorno to wyjątki. A jednak w mitologii i tradycji greckiej związki takie były bardzo wyraźne: koźlonogi Pan, który zdradził Apollinowi tajemnicę wieszczenia, był muzycznym wirtuozem; ucieleśniający mądrość Sylen uczył Dionizosa śpiewu i tańca; Apollo, stanąwszy na czele korowodu szalonych muz, uczynił je przewodniczkami poetów; sami zaś poeci posiadali umiejętność rozumienia ludzkiej natury oraz dar przepowiadania przyszłości i uosabiali natchnioną mądrość. Przynajmniej więc w pewnym stopniu filozofia wywodzi (...) się z muzyki. Koneksje te zaś potwierdza osoba Gilles’a Deleuze’a, którego nomadologia oraz takie kategorie, jak „kłącze”, „refren”, „powtórzenie” czy „deterytorializacja”, stały się istotnymi wyznacznikami dla współczesnej eksperymentalnej muzyki elektronicznej. (shrink)

Czy określenie współczesnego świata zachodniego mianem świeckiego jest zasadne? Biorąc pod uwagę upadek „tezy sekularyzacyjnej”, zakładającej ścisły związek między powstaniem nowoczesności a atrofią wiary, a także obserwowane w wielu społeczeństwach zachodnich zjawisko „deprywatyzacji” religii, taka diagnoza współczesności musi wydać się co najmniej wątpliwa. Dlaczego zatem Charles Taylor, uważany za jednego z najwybitniejszych współczesnych filozofów, w taki właśnie sposób określa czasy, w których żyjemy? Czy bliższy prawdy nie jest – głoszony przez przedstawicieli nauk humanistycznych i społecznych – pogląd o nastaniu (...) porządku postświeckiego? Prezentowana książka omawia podstawowe cechy współczesnej kultury, które, w przekonaniu kanadyjskiego myśliciela, świadczą o jej świeckim charakterze. Zwraca się tu szczególną uwagę na wyartykułowany przez Taylora filozoficzny wymiar świeckości, który dotyczy nie tyle naszych przekonań, ile warunkującego je i tym samym bardziej od nich podstawowego „kontekstu rozumienia”. Autor pokazuje, że takie ujęcie problemu pozwala Taylorowi wyjść poza negatywne rozumienie świeckości, postrzegające ją jako residuum powstałe wskutek upadku religii, i nie tylko wskazać na wzajemne zapośredniczenie tych kategorii, lecz także odsłonić historyczny, moralny i społeczny wymiar tego, co świeckie. Uchwycenie historycznego oraz strukturalnego powiązania świeckości z religią umożliwia także dokonanie krytyki niektórych wersji postsekularyzmu. (shrink)

W dziełach Arystotelesa, lub z medievals, jak również w pismach późniejszych zdroworozsądkowe filozofów, takich jak Thomas Reid czy GE Moore’a, możemy znaleźć rodzinę różnych prób uporania się ze strukturami rozsądku i wspólnego -sense świat, który jest nam dany w normalnym, doświadczenie pre-teoretycznym. Będziemy argumentować, co wynika, że ​​teoria takich struktur stanowi ważny i dotychczas niedoceniany związek między wczesnym psychologii Gestalt z jednej strony, oraz współczesnych osiągnięć w filozofii i sztucznej inteligencji badań na innych.

Celem artykułu jest prezentacja i krytyczna analiza koncepcji uczuć egzystencjalnych, autorstwa współczesnego filozofa psychiatrii o orientacji fenomenologicznej — Matthew Ratcliffe’a. Uczucia egzystencjalne są specjalną klasą stanów afektywnych, nadającą emocjonalnego zabarwienia subiektywnemu doświadczeniu rzeczywistości. Mają one charakter przedrefleksyjny i stanowią niejawne tło świadomości fenomenalnej, które w potocznym doświadczeniu pozostaje poza polem uwagi. Uczucia te mają ścisły związek z emocjami, determinując typy przedmiotów intencjonalnych zawartych w stanach emocjonalnych i wyznaczając repertuar możliwych do doświadczenia emocji. Najważniejsze uczucia egzystencjalne, które wyróżnia Ratcliffe, to: (...) (1) poczucie rzeczywistości, czyli przedrefleksyjne i fenomenalne wrażenie o realnym istnieniu świata jako takiego; (2) poczucie przynależności, czyli przedrefleksyjne i fenomenalne wrażenie własnego istnienia i osadzenia w świecie pośród osób i rzeczy. Te dwie kategorie stanowią fundamentalne składowe pierwszoosobowego doświadczenia podmiotu, wyznaczając tym samym jego relację do innych ludzi oraz rzeczywistości w jej najbardziej ogólnym sensie. W artykule przedstawiam główne cechy i typy uczuć egzystencjalnych. Zwracam także uwagę na szczególną rolę psychopatologii w analizie i uzasadnianiu istnienia tego zjawiska. W związku z tym, za Ratcliffem, opisuję w jaki sposób określone aspekty uczuć egzystencjalnych ulegają dezintegracji w przebiegu epizodów zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy schizofrenia. Pokazuję także różnicę pomiędzy fenomenologicznym i poznawczo-behoawioralnym podejściem do zaburzeń psychicznych. Powołując się na badania neurobiologiczne staram się wskazać potencjalne neuronalne korelaty uczuć egzystencjalnych. Tekst wieńczą krytyczne uwagi na temat koncepcji uczuć egzystencjalnych w ujęciu Matthew Ratcliffe’a. Rozwiązanie zidentyfikowanych wad i niedociągnięć tej teorii filozoficznej zarazem nakreśla przyszłe perspektywy jej rozwoju. (shrink)

Prowadzone w artykule analizy są próbą uporządkowania możliwych relacji między winą a poczuwaniem się do winy. Problem poczuwania się do winy okazuje się skomplikowany ze względu na niejednoznaczny związek z rzeczywistym zawinieniem. Poczuwanie się do winy nie jest z konieczności poprzedzone spełnieniem działania, za które moglibyśmy kogoś winić, a przekonanie o byciu winnym nie jest równoznaczne z rzeczywistym zawinieniem. Kiedy winni twierdzą, że są niewinni, może to być zarówno wynikiem błędnego rozumienia moralnych standardów, jak i zaniku moralnej wrażliwości, połączonego (...) często z przekonaniem o własnej bezkarności. Błędne rozeznanie to także jeden z powodów, dla których niewinni utrzymują, że są winni. Niewinni poczuwają się też do winy za spowodowanie zła, którego byli jedynie niedobrowolnymi, fizycznymi sprawcami, albo też na które — poprzez nieszczęśliwy zbieg okoliczności — zdawali się mieć jedynie minimalny, niekwalifikujący do uznania za sprawców wpływ. (shrink)

W 1983 roku Benjamin Libet wraz ze współpracownikami po raz pierwszy wykazał, że w prostym działaniu dobrowolnym świadoma intencja nie pełni funkcji inicjującej. Czasowy przebieg tego typu działania wskazuje również, że intencja oraz samo działanie to produkty procesów nieświadomych. Na podstawie wyniku Libeta oraz wybranych koncepcji psychologicznych Daniel Wegner zaproponował teorię pozornej mentalnej przyczynowości, w ramach której intencja to rodzaj konstruktu umożliwiającego agentowi zrozumienie własnego zachowania w kategoriach przyczynowych, gdzie jego stan mentalny (intencja) jawi mu się jako przyczyna, a działanie (...) jako skutek. Ujęcie Wegnera rodzi jednak pytanie, jaka jest faktyczna relacja pomiędzy intencjami, a celami kształtującymi nasze decyzje. Biorąc pod uwagę wyjaśnienie amerykańskiego psychologa, nie możemy być pewni, że te dwa elementy mają ze sobą jakiś związek. Może to prowadzić do zaskakującego wniosku, że nasza świadoma wola jest w gruncie rzeczy iluzją. Korzystając z wyników badań Read’a Montague nad mechanizmami ustanawiania i osiągania celów wskazuję na alternatywną możliwość rozumienia roli intencji. Zgodnie z analizą Montague, możemy postulować, że przynajmniej w wybranych przypadkach treść intencji działania oraz przebieg zachowań celowych oparte są na tej samej abstrakcyjnej reprezentacji. Znaczy to, że interpretacja świadomej woli, jako przydatnej iluzji jest za szeroka, gdyż znamy (wskazane w tekście) przypadki, kiedy treść intencji jest tożsama z reprezentacją pełniącą rolę nagrody w systemie ustanawiania i osiągania celów. (shrink)

Tytuł tego artykułu jest podwójną parafrazą. Jest parafrazą tytułu głośnej monografii Alfreda Tarskiego Pojęcie prawdy w językach nauk dedukcyjnych, a jednocześnie jest też parafrazą tytułu artykułu Adama Groblera Pojęcie prawdy w językach nauk empirycznych. Sygnalizuje też pewien istotny związek rzeczowy z przedsięwzięciami obydwu panów. Podobnie jak Tarski w odniesieniu do nauk formalnych i Grobler w odniesieniu do nauk empirycznych, próbuję zbadać, czy klasyczna koncepcja prawdy może być efektywnie stosowalna również w naukach humanistycznych. Po rekonstrukcji i krytycznej analizie propozycji Tarskiego (...) stwierdzam, że o ile w naukach logiczno-matematycznych pojęcie prawdy jako prawdziwości w modelu zdaje się wystarczać, to w naukach empirycznych i humanistyce trudno jest uznać za zadowalające, ponieważ „nie sprowadza nas z drzewa języka”. Poszukiwanie trafnego modelu rzeczywistości za pomocą reguł inferencji i reguł empirycznej weryfikacji wiedzy także wydaje się mało skuteczne. W humanistyce bowiem dla konfrontacji modelu z rzeczywistością niezbędne wydaje się jeszcze uwzględnienie pewnych reguł rozumienia. Inaczej świat artefaktów i wartości będzie pozostawał dla nas całkowicie zakryty/niedostępny. A przeto i nasza konfrontacja z nim za pośrednictwem rozmaitych modeli - jeśli istotnie ma nas skutecznie chronić przed „ślepą” wędrówką po konstelacjach światów możliwych lub widmem bezdusznej naturalizacji - musi być oparta na takich regułach rozumienia i regułach sensu, które umożliwią nam źródłowe odsłonięcie specyficznych dla poszczególnych dziedzin przedmiotowych jakości oraz nadbudowanych nad nimi jednostek sensu i wartości. (shrink)

Celem artykułu jest dyskusja pewnych ogólnych, epistemologicznych i semantycznych podstaw badań logicznych. Osią rozważań są pytania o 1) istotę i źródła rozwoju tzw. logiki czystej i 2) związek logiki czystej z logiką stosowaną. Autor stara się przy tym uzasadnić dlaczego taki właśnie dobór kwestii posiada zasadniczą teoretyczną i metodologiczną wartość, by po tym udzielić odpowiedzi na postawione pytania.

Autor wylicza problemy, którymi zajmuje się terapia filozoficzna i podejmuje próbę podania jej definicji. W tekście znajdziemy odwołania do psychologii homeryckiej, współczesnych nurtów terapeutycznych oraz przykładów zastosowania terapii filozoficznej. W artykule ukazany został związek terapii filozoficznej ze starożytnym pojmowaniem filozofii. Główną osią, wokół której prowadzone są rozważania jest zastosowanie terapii filozoficznej w procesie stawania się osobą.

Autorka próbuje dokonać interpretacji powieści Bolesława Prusa Emancypantki, odwołując się do historii głównej bohaterki, Madzi Brzeskiej, oraz wykładu metafizycznego prof. Dębickiego. Uważa, że istnieje związek między tezami metafizycznymi a etyką bohaterki powieści. Jej zdaniem, Prus próbuje w powieści przedstawić swoistą filozofię życia, opartą na osiągnięciach ówczesnych nauk przyrodniczych, ale także na włączeniu do niej komponentu religijnego. Tym jednak, co jest w powieści najbardziej kluczowe, jest przydanie w tej filozofii życia miejsca człowiekowi, przy jednoczesnym wyznaczeniu mu zadania moralnego. Najpierw autorka (...) krótko (1) przedstawia kontekst historyczny powstania powieści Prusa, by następnie (2) przejść do wątku egzystencjalnego, a zatem perypetii Madzi, by później (3) skupić się na confession de foi Dębickiego-Prusa, w którym uznaje on istnienie nieśmiertelnej duszy oraz życia wiecznego. Na koniec (4) zastanawia się nad trwałością metafizyki zawartej w wykładzie Dębickiego. (shrink)

W pracy zaproponowano rozumienie wzrokowego układu poznawczego w oparciu o model spektrometru, który pozwala zrozumieć: obiektywizowanie percepcji, wybór informacji ze środowiska oraz rolę zjawiska powidoku w spostrzeganiu. Przedstawiony model ma charakter dwuaspektowy i wyróżnia spostrzeżenia oraz wewnętrzne wrażenia doświadczane jako efekty następcze. Pierwowzorem opisu układu wzrokowego jako spektrometru jest teoria wypływu Helmholtza, która wyjaśnia problem stabilizacji obrazu świata mimo poruszania oczami oraz opisuje związek percepcji z motoryką, współcześnie określany jako tzw. poznanie ucieleśnione. Cały układ wzrokowy to system sprzężenia zwrotnego, (...) w którym zgodnie z koncepcją Helmholtza powidok jest sygnałem sterującym percepcją i przejawem intencjonalności poznawczej. W artykule przedstawiono szereg argumentów, które przemawiają za rozumieniem układu wzrokowego jako spektrometru, a najważniejszym jest percypowanie figury jako jaśniejszejniż tło, na co zwrócili uwagę już psychologowie postaci. W opisie układu wzrokowego jako spektrometru uwzględniono dwa układy wzrokowe opisane przez Milnera i Goodale’a. W zakończeniu pracy przedstawiono propozycje wykorzystania modelu spektrometru do badania procesów poznawczych, podkreślając znaczenie zjawiska powidoku jako przejawu przetwarzania informacji wzrokowych. (shrink)

Jak stworzyć świat W tym eseju analizuję dwie modalności, dzięki którym można zrealizować złożona zadanie – nazywam je szczegółową kontrolą i celową przypadkowością. Rozważam, która z nich lepiej opisuje stworzenie przez Boga wszechświata, w świetle tego, co wiemy o stworzeniu na podstawie nauki. Badam również związek między tym zagadnieniem a poglądami na temat boskiej Opatrzności, w tym „otwartego teizmu probabilistycznego”, który proponuje Łukasiewicz.

Dotychczasowe, nie tylko polskie, opracowania filozofii człowieka, z którymi spotykamy się w dziełach Ferdynanda Ebnera i ks. Józefa Tischnera, jedynie sporadycznie sygnalizują znaczenie antropologiczne i metafizyczne związku słowa i miłości. Tymczasem, w moim przekonaniu, związek ten jest bardzo ważny w przedstawionym przez tych dwóch filozofów źródłowym rozumieniu ludzkiego istnienia jako wydarzania się prawdy bycia człowieka. Dlatego w niniejszym opracowaniu koncentruję się właśnie na opisie tego związku, na tym, jak on funkcjonuje w myśleniu dialogicznym tych dwóch filozofów. Z filozoficznego punktu (...) widzenia jest on godny uwagi przede wszystkim z tej racji, że pokazuje jak tętni życiem filozofia człowieka w swym metafizycznym wymiarze. Inaczej mówiąc, więź słowa i miłości pokazuje, jak istnieje dialogicznie ugruntowana metafizyka człowieka w jej wydarzeniowym charakterze. Słowo i miłość żyją w człowieku jak obiektywne, a zarazem subiektywne, czyli podmiotowe wyrazy jego duchowego życia. Poświęcając uwagę tej problematyce, wskazałem nie tylko na podobieństwa antropologii tych dwóch filozofów, lecz wykazałem przede wszystkim, że wyeksponowana przez nich więź słowa i miłości stanowi ważny klucz do odnowienia źródłowego myślenia o człowieku w dobie zachwiania się pewności tego, co najbardziej podstawowe w jego życiu. (shrink)

Artykuł poświęcony jest koncepcjom estetycznym polskiego filozofa i teoretyka pedagogiki, Stefana Szumana. Jego zainteresowanie twórczością dziecka i sztuką ludową wpisuje się w szeroki w kulturze europejskiej początków XX w. zwrot ku „prymitywowi”, będący pochodną tyleż krytycznej oceny procesów modernizacyjnych i regeneracyjnych tęsknot, co ówczesnych badań antropologicznych nad strukturą społeczeństw pierwotnych i ich twórczością. Podobnie jak Franz Boas, który w swej teorii sztuki prymitywnej odrzucił model ewolucjonistyczny i utożsamienie „prymitywu” z niższym stadium rozwoju, Szuman podkreślał swoistość twórczości dziecięcej i sztuki ludowej. (...) Nawiązując do etnologa neoewolucjonisty Maxa Richarda Verworna i do psychologicznych hipotez Jeana Piageta, w sztuce dziecka widział związek z organicznym rozwojem zdolności poznawczych i potrzebą ich uzewnętrzniania. Proponowana przez Szumana koncepcja wychowania przez sztukę, zakładająca nie tyle gotowy program kształcenia, co wspomaganie indywidualnego rozwoju uczniów, stała się częścią silnego w polskiej tradycji nurtu pedagogiki personalistycznej, reprezentowanej m.in. przez Henryka Rowida, Janusza Korczaka czy Antoniego Kenara. (shrink)

Złożoność intertekstowości i jej mechanizmów rozpatrywana jest wielopoziomowo. Na poziomie badań literaturoznawczych ujawnia się w kontekście reprezentacji określonych genrów, koncepcji związków i zależności pomiędzy tekstami literackimi. Na poziomie lingwistycznym chodzi w szczególności o badania w ramach lingwistyki tekstu, która postrzega intertekstualność z jednej strony jako immanentną cechę tekstu, jako koncepcję przynależności i warunkowania tekstów określonym rodzajem bądź typem tekstu oraz również jako związek tekstów wchodzących w relacje dyskursywne. Na przykładzie niemieckich tekstów prasowych tematyzujących polskie wybory parlamentarne w 2007r. i (...) prezydenckie w 2010r. oraz postać ich głównego „aktora” – Jarosława Kaczyńskiego, omówiono kilka mechanizmów odniesień intertekstowych. Punkt ciężkości stanowiły relacje dyskursywne zachodzące w warstwie przechodzenia między tekstami, stosowania wspólnych haseł dyskursywnych i budowania dynamizmu danego dyskursu. (shrink)

Artykuł traktuje komiksy Chmielewskiego jako realizację fantastyki groteskowej. Autora artykułu interesuje przede wszystkim groteska językowa. Nieco mniejszą, lecz także istotną rolę pełnią w analizowanym komiksie motywy związane z antyutopią. Dzięki temu komiksy wydane po 1990 roku stają się odbiciem swoich czasów. Związek komiksów z fantastyką naukową polega na tym, że rzeczywistość komiksów jest obficie wypełniona motywami zaczerpniętymi ze współczesnych i dawnych utopii i utworów SF oraz aluzjami do tej lektury.

The paper outlines and discusses the major tenets of moderately pluralistic methodology. The latter is juxtaposed to J. Życiński’s principle of natural interdisciplinarity. It instantiates scientific pluralism as a domain-specific agenda for research. The symbolic and causal understanding are integrated in this methodological conception by means of a specific kind of counterfactual reasoning, which is coined the delimiting counterfactual. It makes the moderately pluralistic methodology applicable to non-experimental research. -/- Streszczenie Tytuł: “Umiarkowanie pluralistyczna metodologia” -/- Artykuł prezentuje i omawia zasadnicze (...) założenia koncepcji umiarkowanie pluralistycznej metodologii. Ta ostatnia jest zbieżna z J. Życińskiego zasadą naturalności interdyscyplinarnej. Reprezenuje ona szeroko rozumiany nurt pluralizmu naukowego w zakresie sposobu prowadzenia badań w danej dziedzinie. W tej koncepcji połączone są dwa poziomy rozumienia symboliczny i przyczynowy za pomocą swoistego rodzaju wnioskowań kontrfaktycznych, określonych tu jako rozgraniczających wnioskowań kontrfaktycznych. Dzięki nim umiarkowanie pluralistyczna metodologia ma zastosowanie do badań nieeksperymentalnych. -/- Słowa kluczowe: pluralizm naukowy, Józef Życiński, Rudolf Carnap, wnioskowanie kontrfaktyczne . (shrink)

Filozofowie umysłu zaczynają odgrywać istotną rolę w debacie na temat statusu moralnego zwierząt. Współczesne, obiecujące koncepcje świadomości każą uznać, że zwierzęta nie są zdolne do cierpienia w ludzkim sensie, co budzi sprzeciw wielu badaczy troszczących się o los zwierząt. Ponadto, etycy uznający zdolność do cierpienia za podstawowe kryterium przyznawania statusu moralnego, są w kłopocie, gdyż wyniki nauk kognitywnych wydają się kłócić z ich intuicjami. Proponuję usunąć ten problem przez odrzucenie poglądu uznającego konieczny związek między posiadaniem statusu moralnego a zdolnością (...) do cierpienia. Przedstawiam również projekt, jak bronić zasadności przynajmniej niektórych intuicji opartych na empatii i korzystać z nich w debacie na temat statusu moralnego zwierząt. (shrink)

Funkcjonujące w Wilnie w latach 1817–1824 Towarzystwo Filomatów doczekało się licznych opracowań, jednak w żadnym z nich nie podjęto się scharakteryzowania sposobu postrzegania przyrody przez jego członków. Celem niniejszego artykułu jest próba opisania relacji zachodzących pomiędzy człowiekiem a przyrodą na przykładzie działaczy wileńskiego związku młodzieżowego.Ponadto zostaną przybliżone okoliczności obcowania z naturą, jej wpływ na nastroje i postawy młodych, a także sposoby wykorzystania jej walorów do celów wychowawczych. Analizie źródłowej poddano listy filomatów pisane w latach 1817–1823, jak również przekazy pamiętnikarskie filaretów (...) blisko z nimi związanych. (shrink)

Światło ma ścisły związek z teologią hezychazmu. Jest też najważniejszym zagadnieniem w twórczości Teofana Greka, Andrzeja Rublowa i Dionizego. Artyści w swoich dziełach chcieli oddać realne doświadczenie Boga w postaci przenikającej Światłości, jakiego doznają hezychaści podczas modlitwy Jezusowej, każdy z nich czynił to jednak w inny sposób. U Teofana, głównie na freskach w cerkwi Przemienienia Pańskiego W Nowogrodzie, światło unicestwia materię. Artysta dokonuje tego głownie poprzez dynamiczne pociągnięcia pędzla. W ten sposób obrazuje dochodzenie hezychasty do świętości, jego wewnętrzną walkę (...) aż do całkowitego przebóstwienia. Rublow zaś ukazuje w swoich obrazach, szczególnie w ikonie Trójcy Świętej, szczyt doświadczenia hezychastycznego, przy czym nie unicestwia materii, a ją przemienia, ukazuje stan doskonałości, żadna dynamiczna kreska lub intensywniejsza plama koloru nie zakłóca panującej harmonii. Jeszcze inaczej doświadczenie hezychastyczne przekazuje Dionizy, gdyż u niego harmonia ikon bazuje na wartościach estetycznych, na pięknie koloru i linii. Ci trzej wielcy artyści, żyjący na przełomie XIV i XV w., kończą świetny okres rozwoju ikony ruskiej. Prawdopodobnie ich fenomen nie zaistniałby, gdyby nie byli przeniknięci ideami hezychazmu. Odejście od hezychazmu przyczyniło się do zaniku światła w ikonie, czyli tego, co jest jej istotą. Nie bez powodu odrodzenie ikony w XIX i XX w. zbiegło się z odrodzeniem praktyk hezychastycznych. (shrink)

Autor prezentuje mało znane fakty z historii polskiej nauki świadczące o tym, że przedstawiciele polskiej emigracji powojennej mieli bardzo dobre rozeznanie o sytuacji w nauce krajowej. W filozofii przykładem tego były kontakty Zbigniewa Jordana (1911–1977) z przedstawicielami filozofii pracującymi w kraju. Jordan przez wiele lat utrzymywał systematyczne kontakty z około czterdziestoma osobami, stanowiącymi elitę polskiej powojennej filozofii i socjologii. Do grona jego znajomych i korespondentów należeli m.in. Jan Łukasiewicz, ks. Józef Pastuszka, Tadeusz Czeżowski, Maria i Stanisław Ossowscy, Tadeusz i Janina (...) Kotarbińscy, Adam Schaff, Leszek Kołakowski, Jan Szczepański, Andrzej Grzegorczyk, a także przedstawiciele polskiej emigracji pracujący na uczelniach zachodnich. Dzięki tym kontaktom potrafił zrealizować naraz dwa cele. Po pierwsze, popularyzował godne upamiętnienia osiągnięcia nauki polskiej, dzięki czemu jego starania zapewniały ścisły związek między nauką krajową a światową. Po drugie, zapewniał historyczna ciągłość nauki polskiej, której nie przerwało nawet wprowadzenie komunistycznych porządków w kraju, które sprowadzały się do próby odrzucenia całej dotychczasowej tradycji. Autor stoi na stanowisku, że nauka stanowi najważniejszą część kultury i z tej racji dokonania Jordana powinny zostać spopularyzowane w całym środowisku nauki w Polsce jako przykład, którym winni kierować się jej młodzi adepci, koncentrujący się wyłącznie na karierze w zagranicznych instytucjach naukowych. (shrink)