Konstanty Michalski w wykładzie wygłoszonym na uroczystym posiedzeniu Krakowskiego Towarzystwa Filozoficznego w dniu 14 stycznia 1914 roku w auli Uniwersytetu Jagiellońskiego, poświęconym zmarłemu Franciszkowi Gabrylowi, wykazał, że filozofia neoscholastyczna nie jest już nauką, uprawianą i „zamykaną" w zaciszach klasztornych cel i salach wykładowych seminariów duchownych. Przeciwnie, neoscholastyka wychodzi naprzeciw współczesnej sobie filozofii nowożytnej i podejmuje dyskurs ze spychającymi ją na margines kultury umysłowej nurtami takimi jak: ontologizm, fideizm i kartezjanizm. Przez filozofią neoscholastyczną należy rozumieć szeroko pojęty tomizm, zarówno w ujęciu (...) tradycyjnym, jak i lowańskim, naukę Arystotelesa, Ojców i Doktorów Kościoła, oraz autorów scholastycznych. (shrink)

Teoria cywilizacji Marcuse oferuje udaną syntezę freudyzmu i marksizmu. Podejście Marcusego, które znalazło swój najdobitniejszy wyraz w Erosie i cywilizacji, miało na celu całkowite przeformułowanie nauki o popędach Freuda, uhistorycznienie jej i sprzęgnięcie z zagadnieniem strukturalnej przemocy czy zinstytucjonalizowanymi (oraz zinternalizowanymi) mechanizmami represji. Twierdzę, że wspomniane przeformułowanie stanowi kamień węgielny dla idiosynkratycznej wersji teorii krytycznej Marcusego, która w mojej interpretacji posiada wyraźne akcenty protoakceleracjonistyczne. Artykuł krótko rekapituluje "dialektykę cywilizacji" Marcusego i wskazuje na jej zaskakujące zbieżności z akceleracjonistyczną wersją post-kapitalizmu w (...) refleksji Marcusego nad polityką, technologią oraz rolą sztuki i wyobraźni estetycznej w zakwestionowaniu afirmatywnego (desublimującego) charakteru kultury. (shrink)

Istnieją przynajmniej dwa powody zajęcia się liberalizmem w pracy poświęconej zależnościom pomiędzy myślą a rzeczywistością. Centralnym problemem filozofii polityki jest najlepszy ustrój, który stanowi owoc spotkania ludzkiego umysłu z życiem społeczno-politycznym. To po pierwsze. Po drugie, liberalne ujecie związków teoria – praktyka stanowi jeden z wyznaczników doktryny liberalnej w ogóle. Liberalizm był i jest filozofią, która wywiera potężny wpływ na charakter nowoczesnych społeczeństw i nowożytnej myśli społecznej. Liczne hasła, które stanowiły kiedyś o jego odrębności, weszły na stałe do abecadła zachodniej (...) kultury (np. prawa człowieka, konstytucjonalizm, trójpodział władzy, społeczeństwo obywatelskie, tolerancja, rozdział Kościoła od państwa). Zarazem został on uznany za wroga przez wszystkie inne nurty filozofii polityki (konserwatystów, socjalistów, marksistów, anarchistów, feministki, komunitarystów, libertarian), można wręcz powiedzieć, że uzyskały one swą tożsamość przez opozycję wobec liberalizmu. Sytuacja ta jest szczególnie widoczna w Polsce, gdzie w wiedzy potocznej i dyskursie medialnym (a nierzadko i naukowym) głęboko zakorzeniła się definicja liberalizmu wywodząca się z propagandy antyliberalnej uprawianej przez środowiska ideowo zainteresowane krytyką tej filozofii . Nad Wisłą oznaczanie liberalizmu koncentrowało się na pomówieniach, wadach odmian skrajnych przy jednoczesnym lekceważeniu zalet podstawowych idei. Konsekwentnie liberalizm kojarzono z koncepcjami Thomasa Hobbesa, Jean Jacques Rousseau i prorynkowych myślicieli (neoliberałów, a nawet libertarian). Kładziono nacisk na skrajny leseferyzm i indywidualizm. Natomiast przemilczano wspólnotowe i socjalne wątki myśli liberalnej, utajano liberalne wysiłki prowadzące do minimalizacji napięcia między dobrem wspólnym i wolnością jednostki, wolnością indywidualną i wolnością polityczną, wolnością ekonomiczną a równością i sprawiedliwością. W ustach Polaka słowo „liberalizm” to wciąż obelga bądź straszak. Parafrazując powiedzenie Ludwiga von Misesa można powiedzieć, że nienawiść do liberalizmu jest jedyna rzeczą, co do której Polacy zgodzili się. Zanim zatem przejdziemy do prezentacji relacji między praxis a logos w myśli liberalnej rozwikłajmy problemy semantyczne narosłe wokół liberalizmu. (shrink)

W artykule proponuje się dyskusję z tezami Philipa Pettita zawartymi w książce On the People’s Terms: A Republican Theory and Model of Democracy i artykule „Two Republican Traditions”. Skupiając się na tzw. tradycji włosko-atlantyckiej, Pettit wskazywał na kluczowe dla republikanizmu powiązania etosów sprzeciwu obywatelskiego (contestatory citizenry) i ustroju mieszanego (mixed constitution). Nie jest przypadkiem, że do tak pojętej tradycji republikańskiej Pettit nie zaliczył Jeana-Jacques’a Rousseau, uznanego raczej za prekursora komunitaryzmu. Trudno się jednak zgodzić z prezentowaną przez Pettita klasyfikacją tradycji republikańskiej (...) i — zwłaszcza — jego odczytaniem myśli Rousseau. Przede wszystkim to właśnie ta myśl ukazuje najlepiej, że republikanizm, uosabiający wszak ideę rządów obywatelskich, mógł przyswoić wartości ustroju mieszanego jedynie w sposób doraźny i warunkowy — jedynie dopóty, dopóki sprzyjały one ograniczeniu nieobywatelskich (niewybieralnych) czynników władzy. Trudno też przyjąć tezę Pettita, że zapoczątkowana przez Rousseau teoria zwierzchnictwa ludu musi podważać ideały kultury czujności obywatelskiej. (shrink)

Estetyka F. Schillera jest ogólną filozoficzną teorią piękna, sztuki i kultury. Ideał człowieka - doskonale rozwinięte Jednostki ludzkiej - pochodzi z inspiracji myśli Kantowskiej, jednakże Schiller próbuje przedstawić go w odmienny sposób. Nawiązując do antycznego wzorca człowieka pięknego i dobrego zarazem (Kalos Kagathos), podejmuje Schiller polemikę z antropologicznymi konsekwencjami metafizyki myśliciela królewieckiego., U Kanta najważniejsze problemy ludzkie, poszukiwanie istoty człowieczeństwa i formuły życia najbardziej z nią zgodnego, wyrażają się w języku etyki, w pojęciach: dobrej woli, autonomii moralnej, imperatywu kategorycznego. U (...) Schillera poszukiwanie zasady jedności i pełni człowieka (harmonijnego połączenia elementu racjonalnego z tym, co zmysłowe i emocjonalne) zatrzymuje się w sferze sztuki i zostaje przełożone na język piękna. W sztuce i dzięki sztuce (wychowaniu estetycznemu) spełnia się to wszystko, co decyduje o duchowej wielkości człowieka, jego twórczej aktywności. Ze sztuki emanuje wzorzec pięknego człowieczeństwa, w niej osiągnięta zostaje wolność. Faktem pozostaje wszakże, iż po 1796 r. Schiller wyraźnie nawiązuje i powraca do postulatów etyki Kanta. Myśl o pełnym urzeczywistnieniu ideału "homo aestheticus” jest zastąpiona przez program, który wskazuje na perspektywę transcendencji. Element piękna przeobraża się w kategorię wzniosłości, patetyczności, a jednostka ludzka w tragicznej katharsis przeżywa swoją wielkość. Estetyka przeobraża się w metafizykę. Z tego punktu widzenia można ocenić estetyczny program Schillera jako formę przejściową od filozofii Kanta do poglądów jego następców - Schellinga i Hegla. (shrink)

Teologia już niejednokrotnie składała współczesnej myśli filozoficznej obietnicę poszerzenia horyzontów czy też otwarcia jej na transcendencję. Jednak obietnica ta nie spotkała się – jak dotąd – z przychylnym przyjęciem, gdyż teologia sama nie zdołała przekonać filozofii o swojej racjonalności. Filozofia przestała być bowiem, z jednej strony, wrażliwa na argumentację natury metafizycznej, z drugiej zaś, teologia jest skłonna poddawać się metodologiom nauk szczegółowych, rezygnując przy tym z własnej odrębności. Zarysowana tu hermeneutyka teologii jest w pierwszym rzędzie badaniem teologii jako nauki, próbą (...) uprawomocnienia jej na gruncie jednego z najważniejszych kierunków filozofii współczesnej, mianowicie hermeneutyki filozoficznej. Teologia zostaje tu ujęta w aspekcie immanencji, choć bynajmniej nie zamyka się w jej horyzoncie. Dziejący się świat teologii rozpada się na „kawałki” – miejsca teologiczne – które jednak wchodząc ze sobą w interakcje, uczestniczą w grze teologicznej. Jako pole owej gry zostaje wskazana liturgia, miejsce metodologicznie wyróżnione ze względu na naoczność dokonujących się konsekwencji gry teologicznej. Analiza czerpie z takich źródeł jak teoria miejsc teologicznych Melchiora Cano OP, koncepcja kręgu hermeneutycznego Martina Heideggera oraz projekt hermeneutyki filozoficznej Hansa-Georga Gadamera, ze szczególnym uwzględnieniem roli prze(d)sądów, utożsamianych tutaj z miejscami teologicznymi. Nowość spojrzenia na tradycję katolicką kontekście myśli hermeneutycznej sprawia, że prezentowana książka może trafić nie tylko do teologów i filozofów, ale także do badaczy szeroko rozumianej kultury. (shrink)

Współcześnie próby systematyzowania sztuki na podstawie jej wartości zastępują raczej teorie opisowe, które stronią od jej ocen. Co więcej, refleksja postmodernistyczna, zmieniając swój stosunek do sztuki niskiej, skutecznie zatarła różnice w hierarchizacji walentnych treści sztuki. Wzmocnienie głoszonych w awangardzie programowych tez zmierzających do unieważnienia dotychczasowych kryteriów postaw oceniających wartość sztuki przyszło wraz z tzw. filozofią postmodernizmu. Założenia postmodernizmu ukazują wizję sztuki współczesnej, która osiągnęła kres swoich możliwości twórczych, innymi słowy nie ma współczesnej możliwości powiedzenia w sztuce czegoś nowego, co nie (...) będzie tylko cytatem, powtórzeniem, rekapitulacją tego, co już w sztuce było. Tego rodzaju hipoteza zakłada, że wyobraźnia ludzka jest zbiorem skończonych możliwości, a w procesie rozwoju kultury doszliśmy w czasach współczesnych do punktu, w którym wszystkie możliwe kombinacje zostały już wykorzystane. W tej sytuacji możemy albo przyjąć postawę zniechęcenia, albo sięgnąć do czasów minionych i wyselekcjonować poszczególne elementy, zestawiając je w eklektycznej kombinacji tak, aby nosiły znamiona nowości. Ale, aby przeprowadzić ten eklektyzm, który ma spełniać pozory nowości, trzeba wyjść od zwątpienia w kategorię racjonalnego rozumu, czyli braku wiary w naturalny porządek świata. Tylko wtedy głównym operatywem na gruncie kultury pozostanie wszechobecna ironia. I w tym duchu, zgodnie z założeniami postmodernizmu, należy czytać tzw. wielkie narracje historyczne, czyli systemy filozoficzne, religie, projekty społeczne czy też teorię sztuki. Obecne w historii narracje należy traktować jak wielkie literackie opowieści, które, być może, mają ciekawą fabułę, ale nie są prawdziwe i nie wychodzą poza zdawkowy komentarz. Katalog często stawianych hipotez wybranych i omówionych w artykule wskazuje na ich niejasną i często wadliwą konstrukcję. Nie oznacza to jednak niemożności stawiania pytań o wartościowanie na gruncie estetyki. Należy pamiętać, że pewne kwestie pozostają niezmienne w ocenie sztuki. Kryterium oceny dzieła sztuki uzyskane na podstawie cech empirycznych pozostaje niezmienne, a zatem to, co nazywamy kwestiami warsztatowymi, może przejść jako pierwsza przesłanka uznania, bądź nie, dzieła sztuki za wartościowe. Podobnie na bazie pewnej fikcji wizualnej urzeczywistniane są wartości, które nie są dostępne w świecie realnym, tym samym nie pełnią funkcji czystej repetycji doświadczenia ze świata realnego, więc mogą zaistnieć w świecie sztuki. Tym samym wartość sztuki może być mierzona skalą wprowadzenia do doświadczenia podmiotu poznającego czegoś, czego dotąd podmiot nie doświadczył. (shrink)

En Self-Constitution. Agency, Identity, and Integrity (2009), Christine Korsgaard defiende la conclusión de que el imperativo categórico rige la acción humana porque es el único principio que permite alcanzar la unidad psíquica plena, la cual, según Korsgaard, es un prerrequisito esencial para la acción efectiva. Para los agentes humanos, alcanzar esa unidad -que consiste en hacer coherentes distintos impulsos hacia la acción- es una actividad constante, denominada "autoconstitución". De acuerdo con Korsgaard, ésta es la fuente originaria de la normatividad y (...) de las identidades prácticas e incluso de la identidad personal. Después de exponer las ideas centrales del libro, presento dos objeciones: primero, critico la equiparación del imperativo categórico con la autoconstitución exitosa, pues no toda falla de auto-constitución es una falla moral. Segundo, argumento que la tesis de que la identidad personal es producto de la autoconstitución es problemática y que, al defenderla, Korsgaard confunde identidad práctica con identidad personal. In Self-Constitution. Agency, Identity, and Integrity (2009), Christine Korsgaard argues that the categorical imperative rules human action because it is the sole principle that allows us to reach the complete psychic unity that, Korsgaard thinks, is an essential prerequisite for effective action. Reaching this unity -which consists in making cohere diverging impulses for action- is for human agents a constant activity called "self-constitution." According to Korsgaard, this activity is the source of normativity, of human practical identities and even of personal identity. After explaining the main ideas of the book, I present two objections. First, I criticize the linkage of the categorical imperative to successful self-constitution, for not every failure of the latter counts as a moral failure. Second, I argue that the thesis that personal identity is a product of self-constitution is problematic and that it betrays a confusion between practical identity and personal identity. (shrink)

Este artículo debate algunas de las cuestiones que el Profesor Puntel discute en su conferencia “‘verdad’ como concepto ontológico-semántico” (2007). La conferencia de Puntel toca numerosos aspectos de la noción de verdad; de entre ellos, hemos aislado dos conjuntos temáticos. El primero tiene que ver con cuestiones preliminares acerca de la verdad que el Prof. Puntel discute antes de presentar su posición. El segundo está relacionado con la posición particular que Puntel defiende y en concreto con su crítica a las (...) teorías pro-oracionales. El primer asunto tiene relevancia porque las cuestiones preliminares en teoría de la verdad constriñen el desarrollo posterior de la teoría de manera determinante; el segundo aspecto tiene relevancia porque la crítica de Puntel encierra ciertos malentendidos de fondo que desdibujan su propia posición y le impiden tener el alcance que el Prof. Puntel le atribuye. (shrink)

The article introduces Marin Cureau de La Chambre’s theory of light, focusing especially on the treatise Le Lumière (1657). Specifically, the anti-Cartesian and anti-mechanistic side of Cureau’s work is stressed, reconstructing its account of the “essential” nature of light, linking it to the Franciscan and the Platonic tradition and focusing on the peculiar use of the notion of “extensio formalis.” Additionally, Cureau’s theory of color and his theories on irradiance and light’s movement is presented. Finally, the article illustrates Cureau’s qualitative (...) explanation of refraction and reflection, reconstructing his role in the genesis of Fermat’s ‘principle of least time.’ . (shrink)

Lo studio della personalità umana ha impegnato, per lungo tempo, la riflessione di Habermas non solo perché egli interessato a indagare l’apporto delle funzioni soggettive al processo di riproduzione simbolica delle altre componenti del mondo vitale e, viceversa, come queste forniscano il contesto socio-culturale dell’ontogenesi. Il confronto con l’epistemologia genetica di Piaget, Kohlberg e Selman, la psicologia sociale di Mead e la psicoanalisi freudiana dischiude, soprattutto, l’orizzonte interpretativo all’interno dal quale Habermas ricercava un modello per la configurazione metodologica delle scienze (...) sociali in una prospettiva ricostruttiva. Questa è la ragione fondamentale per cui è opportuno interessarsi al tentativo habermasiano di applicare il modello ricostruttivo nel campo della teoria della socializzazione. (shrink)