Bu çalışmanın amacı İbn Kesîr’in (öl. 774/1373) el-Bidâye ve’n-nihâye isimli tarih çalışmasının siyer bölümünde Sahîhayn hadislerini muhteva açısından tenkidinin araştırılması ve tahlilidir. Çalışmamızın konusu ise İbn Kesîr’in mezkûr eserinde yirmi Sahihayn hadisini Kur’ân-ı Kerîm (3 hadis), akıl (1 hadis), icmâ (1 hadis), sahih hadisler (7 hadis) ve sağlam târihî bilgilere (8 hadis) uygunluk/aykırılık kıstaslarını kullanarak tenkidi ve on dört hadiste izah getiremediği yanlışların birer hata olduğunu kaydetmesidir. İbn Kesîr’in incelenen hadislerin muhteva tenkidine müsait bir hâle gelmesine yol açan râvi tasarruflarına (...) dair verdiği bilgiler ayrıca kıymetlidir. Bu çalışmanın kapsamını oluşturan hadislerden yedi tanesi hem Sahîh-i Buhârî hem Sahîh-i Müslim, altı tanesi sadece Sahîh-i Buhârî, yedi tanesi de sadece Sahîh-i Müslim’de yer almaktadır. Hem Sahîh-i Buhârî hem Sahîh-i Müslim’de yer alan hadisler Hayber’de müt‘a nikahının yasaklanışı, Rasulullah’ın (s.a.v.) umre ve hacca niyeti, Hz. Peygamber’in gümüş yüzüğü atması, kıblenin değişimi haberinin Kubâ’ya ertesi sabah ulaşması, namazda konuşma yasağının zamanı, ye’cûc ve me’cûc’un seddinin delinmesi ve Hz. Peygamber’in (s.a.v.) miras bırakmaması konulu hadislerdir. Sadece Sahîh-i Buhârî’de geçen hadisler isranın vahiy gelmesinden önce vukuu, Hamrâülesed seferine katılanların sayısı, Sa‘d b. Ebî Vakkas’ın İslam’a girişi, Hz. Ali’nin Hz. Ebû Bekir’e biatı, Recî‘ vak‘asıyla ilgili bazı bilgiler ve mirac hadisinde Beyt-i Makdis’e yolculuğun zikredilmemesi konulu hadislerdir. Son olarak, sadece Sahîh-i Müslim’de yer alan hadisler ise Huneyn savaşında müslümanların sayısı ve Taif kuşatmasının müddeti, yeryüzünün yedi günde yaratılışı, Amr b. Abese’nin İslam’a girişi, Bedir için Sa‘d b. Ubâde ile istişâre, sahâbînin sıcak kumlardan şikâyeti, Ümmü Habîbe ile evlilik ve kurban bayramında öğle namazının yeri konulu hadislerdir. Araştırmamızın yöntemi kaynak taraması ve sonuçların diğer şarihlerinkiyle mukayeseli tahlilidir. Araştırmamızın sonucunda eleştirilen hadislerin büyük bir kısmında İbn Kesîr’in değerlendirmelerinin İbn Hacer ve Nevevî gibi muhaddislerinkinden farklı olduğu görülmüştür. Çalışmamızın önemi İbn Kesîr’in tenkitlerinin muhaddislerin senedin sıhhatinin metnin sıhhatini temin etmeyeceğine dair tespitlerinin uygulamadaki somut delillerini oluşturmasıdır. Kısaca İbn Kesîr’in, eserine güçlü tenkit zihniyetini, özgün görüşlerini ve geniş ilmî birikimini başarıyla yansıttığı görülmektedir. (shrink)

İslâmî ilimlerin muhtelif dallarında birçok kıymetli eser vermiş olan İbn Kesir’in (ö. 774/1373) el-Bidâye ve’n-nihâye isimli eserinin siyer bölümü Hz. Peygamber’in (sav) hayatı, şemâili ve mucizelerini geniş bir şekilde ele almaktadır. İbn Kesir bu eserinde hadis ve siyer rivayetlerini titiz bir tenkid sürecinden geçirmiş ve muhtevayla ilgili dikkatini çeken sorunları dile getirmiştir. Bu kapsamda onun Kur’ân-ı Kerîm’e, sahih hadislere ve sünnete, icmâa, akla, dinin temel öğretilerine ve sağlam târihî bilgilere muhalefet, nübüvvet/sahâbe kelamına benzememe, kalabalık bir grubun şahit olduğu (...) bir olayın bir kişi tarafından aktarılması, naklini gerektiren birçok sebep bulunan bir olayın bir kişi tarafından aktarılması, metin içi tutarsızlık, lafız rekâketi, mana nekâreti, sezgisel tenkit ve israiliyât içerme gibi birçok muhteva tenkidi kıstasına başvurduğu görülmektedir. Ayrıca, İbn Kesir’in “garib”, “garib cidden”, “garâbet” gibi tabirleri zaman zaman teferrüde işaret etmek amacından ziyade açıkça muhteva tenkidi bağlamında kullandığı belirlenmiştir. Makalede İbn Kesir’in söz konusu eserinin Siyer kısmında başvurduğu muhteva tenkidi kıstaslarının sistematik ve kapsamlı bir tahlili ve garâbet tabirini muhteva tenkidi bağlamında kullanımının incelenmesi hedeflenmiştir. (shrink)

Abrogation (naskh) is one of the controversial themes of Islamic studies, especially in later period that of principle of exegesis (uṣūl al-tafsīr). However, the recent studies on abrogation (naskh) do not offer a comprehensive analysis on the concept. In fact, the problem of naskh (abrogation) is in need of a systematic and holistic approach, which would only be possible with a detailed study on how the concept of abrogation (naskh) is understood in Islamic interpretive tradition (tafsīr). With this purpose in (...) mind, this article intends to examine two points regarding the term abrogation: first, the article will offer a analytical reflection on the diverse views of naskh, and then it will highlight how Ibn Kathīr (d. 1373) understood and applied this term to his hermeneutical framework. By doing so, the present study aims to show Ibn Kathīr’s position in Islamic interpretive tradition on the matter of naskh. The key conclusion of this study is that although Ibn Kathīr is one of the representatives of the traditional riwayah (sound transmission through a chain of exegetes) exegesis, he advances his interpretive hermeneutics with multiple aspects that also involves dirayah (personal opinion) exegesis (tafsīr). SUMMARY The problem of naskh (abrogation) is one of the most important and controversial themes of science and principle of exegesis (ʿilm wan a-l uṣūl al-tafsīr) in Islamic tradition. In order to understand naskh, which is claimed to be occurred in the Qur’ānic text, it is necessary to involve the time of the revelation of the Qur’ān. An analysis of this period reveals that first Muslims regard the naskh as a natural process of the revelation and do not dispute over this matter. In other words, the controversial theme naskh is perceived by first addresses of the Qur’ān as a hermeneutical characteristic of the Qur’ānic revelation. Therefore, naskh was not considered as a controversial concept and debated its origins based on the question whether it organically belonged to the revelation. It will be clear that the different views on naskh (abrogation), particularly after the time of the Companions is not a conceptual problem; rather Muslim scholars differed in their methodological approaches to naksh. Naskh has not been questioned as a concept in early Islamic tradition. Rather it has gradually developed over the centuries. Naskh has been elaborated with the terms of uṣūl al-fiqh (principles of Law), such as takhṣīṣ (specification) and taqyīd (restriction) and its conceptual meaning has been extended after, particularly Abū ʿAbdullah Muḥammad b. Idris b. ʿAbbas al-Shāfiʿī (d. 820). To sum up, naskh is regarded with a methodological perspective. However, in the field of Turkish Islamic studies, especially after the Cumhuriyet, the term naskh is not regarded as a natural consequence of the process of tanzīl (revelation of the Qur’ān) neglecting the gradual aspect of revelation and the disputes over the term has been concluded either rejecting or simply accepting this concept without providing a satisfactory result on the matter. This article examines one of the most prominent Muslim exegete Ibn Kathīr’s (d. 1373) approach to the problem of naskh in the context of previous modern scholarship on naskh (abrogation). However, the analysis of Ibn Kathīr’s perception of naskh does not claim to be exhaustive on the matter. This requires a more comprehensive study on the concept of naskh, which is clearly beyond the scope of this article. Therefore, the present study intends to specifically focus on general aspect of Ibn Kathīr’s understanding of naskh and how his perception is presented in modern studies. When Ibn Kathīr’s commentary is analysed, it becomes clear that his understanding of naskh is significant and not necessarily in line with his riwayah (sound transmission through a chain of exegetes) tafsīr (exegesis). For example, he notes the dates between abrogating and abrogated Qur’ānic verses and claims that it is necessary to find certain proofs to validate the claim of abrogation (naskh) for particular legal judgments and verses, which clearly shows that Ibn Kathīr approaches to the problem of naskh with a methodological perspective. Ibn Kathīr’s interpretation of the well known Qur’ānic verse Q 2.106 in a different sense and most importantly his consideration of the matter only in the Qur’ānic context are clear examples of his methodological approach. His interpretation of Q 2.106 simply shows that he meticulously distinguish between the acceptance of naskh as a concept and as an interpretive method. The modern studies on naskh, on the contrary, consider the matter only on the base of a conceptual analysis. Ibn Kathīr prefers to transmit the traditional opinions based on personal interpretation and interprets some Qur’ānic verses. This is clearly his method of re-interpretation based on rational thinking (taʾwīl). His way of rational reasoning leads Ibn Kathīr to the rejection of naskh (abrogation) and the restriction of Qur’ānic verses that are related to the theory of abrogating and abrogated verses (nāsikh-mansūkh). This clearly proves that Ibn Kathīr does not merely adopts and employs the method of riwayah, which is contrary to the supposition that he is the exegete of a commentary that heavily draws on hadith reports and transmitted traditional reports. In fact, this most importantly shows that Ibn Kathīr’s Qur’ān commentary can also be regarded as a dirayah (personal opinion) tafsīr (exegesis) and that there are enough material in traditional Muslim Qur’ānic exegesis to re-analyse the problem of naskh (abrogation). Relying on this last point, this article argues that a comprehensive analysis of naskh requires a research on the traditional interpretive sources. Therefore, it might be helpful to reconsider the matter of naskh with its conceptual background in the works of traditional Muslim exegetes rather than focusing only on whether the concept naskh exits or not in the origins of the Qur’ānic revelation. At this point, an analysis of Ibn Kathīr’s perception of naskh and his rational reasoning that is employed in his commentary will contribute to the understanding of the theory of naskh (abrogation) in the tradition of Qur’ānic exegesis. (shrink)

ʿImād al-Dīn Ibn Kathīr (d. 774/1373), is an important historian, mufassir, muhaddith and Shāfiʿī jurist who lived in the 8th century. Ibn Kathīr’s work titled Tafseer al-Qurʾān al-ʿAẓeem, beside its tafsir identity, can be utilized due to its rich ḥadīth content and its comments on isnad and text of the ḥadīths. Ibn Kathīr, due to his competency in history and ḥadīth, analyzed the ḥadīth rigorously and noted any necessary aspect regarding the isnad or the text. In this paper, the analysis (...) and criticism of ḥadīth texts in Ibn Kathīr’s tafsir is examined. Regarding the analysis aiming to understand the meaning of the ḥadīth, issues such as explanation of unknown words, utilizing the chapter headings, evaluation of all related ḥadīths, comments of previous scholars as well as Ibn Kathīr’s original interpretations are examined. Regarding the criticism of the text, issues such as general criticism under the heading of munkar which indicates a ḥadīth the text of which contains unacceptable meanings, specific criticisms due to conflict with the Qurʾān, the Sunnah, reasoning and historical facts, solutions regarding the ḥadīths which have conflicting meanings are examined. Summary: Ibn Kathīr (d. 774/1373) who lived in the 8th century is a competent scholar in fields such as ḥadīth, history, tafsir and jurisprudence. In this article the criticism and analysis of ḥadīths in the Tafseer al-Qurʾān al-ʿAẓeem by Ibn Kathīr who is an authority in ḥadīth and history are studied. Although the structure and plan of this book do not give it an appearance of a classic ḥadīth commentary, the rich ḥadīth content which it has, and the examination of this content with respect to isnad and text as in a ḥadīth commentary provide this book a ḥadīth commentary identity besides its tafsir identity. Ibn Kathīr’s tafsir is distinguished among other tafsirs by the ḥadīth commentary method and ḥadīth criticism that it employs. This is because it does not only provide ḥadīths as is seen in many other tafsirs, but also informs about the important issues that need to be known about these ḥadīths, and even in many times makes original evaluations. It is possible that Ibn Kathīr provides important evaluations about a ḥadīth which other famous commentators do not provide. He corrects some of the great ḥadīth scholars by showing the presence of isnads for ḥadīths that these scholars think do not exist. With all these aspects, Tafseer al-Qurʾān al-ʿAẓeem is an invaluable source for both tafsir readers and ḥadīth scholars due to its rich ḥadīth content, the skillful application of ḥadīth methodology and ḥadīth commentary. Ibn Kathīr’s tafsir is also an important ḥadīth source due to its very rich ḥadīth content. According to the catalogue at the end of the book, it includes over eight thousand ḥadīths which corresponds to a content similar to that of Ṣaḥīḥ al-Bukhārī. Looking at the studies over Tafseer al-Qurʾān al-ʿAẓeem, it can be said that it has been subject to many examinations with respect to tafsir, however, it has not received the same attention with respect to ḥadīth at a sufficient level. It is aimed in this study on one side to prove the value and originality of Tafseer al-Qurʾān al-ʿAẓeem as a ḥadīth commentary and on the other side to attract attention to the text criticism activities of ḥadīth scholars by using both specific criteria and concepts such as munkar.In our study the criticism and analysis of ḥadīth texts in Ibn Kathīr’s tafsir are studied under various headings. It is quite important to identify possible mistakes in ḥadīth texts as well as to understand the ḥadīth texts correctly. For this purpose the principles of text criticism such as conflict with the Qurʾān, the Sunnah, reasoning and historical facts have been used since the time of the Companions. Ibn Kathīr has approached ḥadīths in view of these text criticism principles and pointed to the mistakes in the texts of the ḥadīths which are in conflict with these principles. Often times, Ibn Kathīr criticized the points in ḥadīth texts which are not in line with the general principles of Islam and which he perceived not appropriate by using the term munkar in a general manner. He utilized this concept explicitly for isnad and text. He always warned the reader against baseless information. Finally, he pointed out to instances which can be determined as a result of the comparison of the various channels of a ḥadīth. Text analyses are efforts to correctly understand the ḥadīth text which enable to clarify the meaning of the ḥadīth. Efforts such as the explanation of the unknown words, the evaluation of all the ḥadīths related to a subject in a unified manner, making use of another ḥadīth in understanding of a ḥadīth, making using of the opinions of the previous ḥadīth scholars and making original interpretations, identification of the unknown persons in the text, making connections with the chapter headings to better understand the meaning, explanations of the contradictions arising from different ḥadīths and collecting different historical ḥadīths in a common theme contribute to a better understanding of the meaning of ḥadīths. It can be seen clearly how Ibn Kathīr applied these text analyses with success through sample ḥadīth texts selected from his tafsir.Two points that we think important are underlined at the end of our study. First, it is the exceptional position of Tafseer al-Qurʾān al-ʿAẓeem among the Qurʾān tafsirs with respect to ḥadīth content and analysis. When compared with the famous tafsirs that emerge in the tafsir history, Ibn Kathīr’s tafsir is easily distinguished. When the importance of ḥadīth in the Qurʾān tafsir is thought, it is important that the ḥadīth material is filtered with respect to its authenticity and the meaning of the ḥadīth is clarified at a sufficient level. Compared to the limited number of ḥadīths in the famous tafsirs that are used to explain the verses, the rich information with respect to isnad and text in Tafseer al-Qurʾān al-ʿAẓeem makes significant contribution in the explanation of the verses and provide the reader with valuable ḥadīth knowledge.The second point that we think is important is that the text criticism efforts seen in Tafseer al-Qurʾān al-ʿAẓeem help to correct the opinion that ḥadīth scholars ignored text criticism compared to isnad criticism. In this respect, it is evaluated that our study is a contribution to the recent studies that shed light on the text criticism efforts of the ḥadīth scholars. In this regard, it seems important to make use of a criterion such as “conflict with the inner consistency of a ḥadīth” among other criteria. Moreover, it is pointed out in our study that the munkar concept and the thesis that this concept has been utilized by ḥadīth scholars in text criticism, is a topic which attracted the interest of the researchers and the usage of this concept in Ibn Kathīr’s tafsir contributes to this thesis. (shrink)

Öz: Son Peygamber Muhammed ’in hayatta iken yerine hiçbir kimseyi halife tayin etmemesi sebebiyle vefatından kısa bir müddet sonra imamet meselesi Müslümanlar arasında ihtilaf konusu olmuştur. Her ne kadar ilk üç halife devrinde bu mesele sulh yoluyla halledilmişse de halifenin kim olacağı mevzuu dördüncü halife Ali zamanında Müslümanlar arasında savaşa ve parçalanmalara neden olmuştur. O dönemde Müslümanlardan bir grup, Hz. Peygamberin kendisinden sonra yerine bir idareci bırakmadığı iddiasını kabul etmemiş, imametin Ali b. Ebî Tâlib’in ve onun evlatlarının hakkı olduğunu savunmuştur. (...) “Şiatu Ali” adıyla anılan bu gruba daha sonraki yıllarda sadece “Şia” denmiştir. İmamet mevzuu, Şia’yı diğer Müslüman grup olan Ehl-i Sünnet’ten ayıran en önemli meseledir. Onlara göre İmamet “Üsulu’d-Din”den olduğu için bu konuya oldukça önem vermiş ve görüşlerini desteklemek için ayet ve hadislerden deliller getirmişlerdir. Biz bu çalışmamızda, Şia’nın Ali b. Ebî Tâlib’in İmametiyle ilgili olduğunu iddia ettikleri ayetleri ele alacak, Şia’nın ve Ehl-i Sünnet’in iki büyük müfessiri Kummî ve İbn Kesîr’in tefsirleri çerçevesinde değerlendirmeye çalışacağız. (shrink)

Bu makalede, müşriklerle sosyal ilişkinin mahiyetine dair Müslüman düşünce geleneğinde ortaya konulan literatür genel hatlarıyla ele alınmaktadır. Söz konusu literatür, “müşrikler bu yıldan sonra Mescid-i Harâm’a yaklaşmasınlar” (Tevbe 9/28) ayeti temelinde şekillenmiştir. Bu bağlamda âlimler şirkin mahiyeti, Mescid-i Harâm bölgesinin sınırları ile bu bölgeye yaklaşmamayı ifade eden fiilin içeriği ve özellikle de ayetteki uyarının Hac ibadeti ile sınırlı/kayıtlı olup olmadığı gibi hususları tartışma konusu yapmışlardır. Bu ayet çerçevesinde ortaya konulan literatürde iki görüşün ön plana çıktığı görülmektedir. Bunlardan ilki, Mescid-i Harâm (...) ifadesiyle kastedilen mananın tüm mescitleri kapsayacağı düşüncesinden hareketle “yaklaşmama” yasağın sınırlarını genişletirken diğer görüş, maslahatçı bir yaklaşımla söz konusu bölgenin Kâbe ve çevresiyle sınırlı olduğu iddiasına dayanmaktadır. Bu bağlamda ilk görüşte, harem bölgesine müşriklerin hiçbir surette giremeyeceği savunulurken ikinci görüşte, müşriklerin cahiliye döneminde yaptıkları tarzda hac ve umre ibadeti yapmak amacıyla söz konusu bölgeye giremeyecekleri ancak ticaret, seyahat vb. farklı maksatlarla gelebilecekleri vurgulamaktadır. Makalede konu H. VII. yüzyıla kadar kaleme alınan rivayet, dirayet, ahkâm ve Şiî tefsirler temelinde irdelenmiştir. Bu bağlamda Mukātil b. Süleymân, İmâm Şâfiî, Cassâs, Ebû Bekir İbnü’l-Arabî ve Kurtubî’nin kaleme aldığı ahkâm tefsirleri; Taberî, İbn Ebî Hâtim, Ebû İshak es-Sa‘lebî ve İbn Kesîr’in yazdığı rivayet tefsirleri; Mâtürîdî, Zemahşerî, Fahreddin er-Râzî, Beyzâvî ve Ebu’l- Berakât en-Nesefî’nin dirayet tefsirleri ile Şiî müfessirler Kummî, Ayyâşî, Ebû Ca‘fer et-Tûsîve Tabersî’nin tefsirleri incelenmiştir. Konunun bahsi geçen tefsirler temelinde ele alınmasındaki amaç ayetin anlaşılmasına bağlı olarak ortaya konulan fıkhî hükümleri ve gerekçelerini tespit ederek mukayese yapmaktır. Zira Tevbe suresi 28. ayetin anlaşılmasında, dini anlama tarzları bakımından Ashâbu’l-Hadis ve Ashâbu’r-Rey olarak nitelenen âlimlerin görüşlerinin belirleyici olduğu görülmektedir. Konu bağlamında Şiî tefsirlerin incelenmesindeki amaç ise söz konusu literatürde Tevbe suresi 28. ayetin ele alınmasına ilişkin bakış açısının Ashabu’l Hâdis’e mi Ashabu’r-Rey’e mi yakın olduğunu tespite yöneliktir. İncelenen tefsirlerde ilk görüşün İmâm Mâlik ve İmam Şâfiî’ye ait olduğu belirtilirken ikinci görüş Ebû Hanîfe’ye nispet edilmiştir. İmâm Mâlik ve İmam Şâfiî’ye ait olan görüş genel kabul görürken Ebû Hanîfe ve Mâtürîdî’nin benimsediği, Hanefî-Mâtürîdî âlimler tarafından kabul gören ikinci görüş, tarihsel süreçte şaz olarak nitelendirilmiş ve dikkate alınmamıştır. Makalede, H.7. yüzyıl’a kadar yazılan rivayet, dirayet, ahkâm ve Şiî tefsirleri özelinde bu görüşlerin temel mantığı, ortaya çıkış süreçleri ve bu çerçevede üretilen fıkhî hükümler analitik bir bakış açısıyla irdelenmeye çalışılmıştır. Makalede sonuç olarak Ashabu’l-Hadis’e mensup âlimlerden İmâm Mâlik ve İmâm Şâfiî’nin konuyu sadece müşrikleri değil tüm gayr-i müslimleri içerecek şekilde ele aldıkları ve bu gruplarla kurulacak sosyal, ekonomik ve siyasi ilişkinin mahiyeti hakkında fıhkî hükümler koydukları görülmektedir. Bu hükümlerle, Müslüman düşünce geleneğinde gayr-i Müslimlerin özellikle sosyo-kültürel açıdan ötekileştirilmeleri meşrulaştırılmıştır. Bu bakış açısı Müslümanların birlikte yaşama kültürüne katkı sağlamalarını engellediği gibi insana saygıyı temel alan Kur’an’ın bakış açısı ile de çelişmektedir. Bu bağlamda Ashabu’r-Rey’in önemli temsilcilerinden biri olan Ebu Hanîfe’nin yasaklama emrini cahiliye döneminde yapılan hac fiili ile sınırlaması konuya ilişkin bakış açısında ciddi farklılıklara imkân tanımaktadır. Ebû Hanîfe’nin bu anlama biçimi, gayr-ı Müslimlere ilişkin olumsuz bir uygulamaya imkân vermediği gibi takipçisi Mâtürîdî tarafından geliştirilerek ahlakî bir boyutta ela alınmıştır. Süreç içerisinde söz konusu anlama biçimi, aynı düşünce geleneğine mensup olan Cassâs ve Ebû’l-Berekât en-Nesefî tarafından devam ettirilerek geliştirilmiştir. (shrink)

İslâm geleneğinin en akılcı fırkası kabul edilen Mu‘tezile’nin özellikle Kur’an kıssaları çerçevesinde tefsirlerde yer bulan israilî rivayetler karşısındaki tutumu merak uyandırıcıdır. Bazı çalışmalarda kimi Mu‘tezilî müfessirlerin isrâiliyyât karşısındaki tutumuna değinilse de İsrâilî rivayetlerin tenkidi söz konusu olduğunda Mu‘tezile’nin bir ekol olarak tutumu herhangi bir araştırmaya konu edilmemiştir. İsrâiliyyât üzerine yapılan son çalışmalarda isrâiliyyât eleştirisinin İbnü’l-Arabî öncesinde Tûsî, Mâverdî hatta Mâtürîdî gibi isimlere kadar geri götürülebileceği söylenirken tamamen Sünnî ve Şiî müfessirler üzerinden bir okuma yapılmakta Mu‘tezilî müfessirlerin görüşlerine yer verilmemektedir. Oysa (...) bu çalışmalarda bahsedildiği üzere erken dönem isrâiliyyât eleştirilerinin genelde ismet meselesi ekseninde yapılması, Mu‘tezilî müfessirler özelinde bir incelemeyi zorunlu kılmaktadır. Nitekim isrâiliyyât eleştirisinde ön plana çıkartılan Mâtürîdî (ö. 333/944, Mâverdî (ö. 450/1058), Tûsî (ö. 460/1067), İbnü’l-Arabî (ö. 543/1148) ve İbn Kesîr (ö. 774/1373) gibi Sünnî ve Şiî müfessirlerden önce Ebû Bekir el-Esam (ö. 200/816), Ebû Alî el-Cübbâî (ö. 303/916) ve Ebû Müslim el-İsfahânî (ö. 322/934) gibi Mu‘tezilî isimler tarafından isrâiliyyât eleştirisinin yapıldığı görülmektedir. Her ne kadar onlar eserlerinde isrâiliyyât kavramını kullanmasalar da bu eleştirileri bazen rivayetlerin kaynağına bazen de içeriğine yöneltmektedir. Daha sonraki Mu‘tezilî âlimlerin de belli âyetler üzerinden bu eleştiriyi sistematik olarak devam ettirdikleri söylenebilir. Çalışmada öncelikle hicrî 2-6. asırda yaşamış el-Esam, Ebû Ali el-Cübbâî, Ebû Müslim el-İsfahânî, Kâdî Abdülcebbâr (ö. 415/1025), Cüşemî (ö. 494/1101) ve Zemahşerî (ö. 538/1144) gibi müfessirlerin, israiliyata bakışına odaklanılmaktadır. Söz konusu müfessirlerin farklı israilî rivayetler karşısındaki tutumu betimsel analiz yöntemiyle değerlendirilmektedir. Ayrıca aynı dönemdeki Sünnî müfessirlerin bu rivayetlere yaklaşımına da atıfta bulunulmaktadır. Mu‘tezilî müfessirlerin isrâiliyyâta yaklaşımı ele alınırken; onların bu rivayetleri reddetmeleri, isrâilî rivayetleri yorumsuz aktarmaları, aklî yorumu isrâilî rivayetlere tercih etmeleri ve isrâiliyyâtla âyetleri tefsir etmeleri gibi farklı yaklaşımlar hususunda ayrıma gidilmektedir. Mu‘tezilî müfessirler eserlerinde birçok İsrâilî rivayet aktarsa da özellikle tefsir geleneğinde sorunlu bazı rivayetlerin te’vilinde eleştirel yaklaşımın ilk örneklerinin onlardan gelen tefsirlerde olduğu söylenebilir. Bu bağlamda çalışmada klasik dönemde isrâiliyyat eleştirisinde Mu‘tezilî müfessirlerin öncü olduğu, özellikle ismet-i enbiyâ ve ismet-i melâike ile ilgili bir takım rivayetlerin eleştirisinin ilk önce Mu‘tezilî müfessirlerle başladığı sonucuna ulaşılmıştır. Yine Mâtürîdî, Mâverdî ve Tûsî gibi Sünnî ve Şiî müfessirlerin kimi yerlerde söz konusu rivayetleri eleştirirken Mu‘tezilî isimlere referansta bulunmasına da dikkat çekilmiştir. Son olarak Mu‘tezilî müfessirler, küllî bir isrâiliyyât eleştirisi yapmasalar da bazı yerlerde söz konusu rivayetleri “Yahudi uydurması ve Tevrat kaynaklı” olarak tanımlamaktadırlar. Bu da onların referans noktaları kendi kelâmî anlayışları olmakla birlikte rivayetleri kaynak açısından da eleştirdiklerini ortaya koymaktadır. Nitekim sistematik bir isrâiliyyât münekkidi olan İbn Kesîr de Peygamberlerin ismetiyle bağdaşmayan kimi rivayetlere tefsirinde yer vermeksizin reddettiği görülürken mucizevî olayları abartılı şekilde resmeden bazı isrâilî rivayetleri yorumsuz aktarmaktadır. Dolayısıyla Mu‘tezilî isimlerin İslâm inancıyla bağdaşmayan isrâilî rivayetlere erken dönemde eleştirel yaklaşması ve bunları nazara itibara almaması kayda değer bir tutumdur. (shrink)

Abū al-Ḥajj¿j Yūsuf b. Muḥammad Ibn Ṭumlūs (Alhagiag Bin Thalmus, d. 620/1223) was a philosopher, physician and direct disciple of Ibn Rushd (Averroes, d. 595/1198), who lived and practiced rational sciences in Alzira and Marrakesh, a quarter of a century after the demise of his teacher. Ibn Ṭumlūs was not Ibn Rushd's only student who engaged in work on logic, but one of dozens of disciples, suggesting that the supposed simultaneous death of the latter's philosophy is "grossly exaggerated". As a (...) valuable window into the practice of logic in 13th century al-Andalus and the Maghreb, Ibn Ṭumlūs' Compendium on Logic (Al-Mukhtaṣar fī al-manṭiq) covers all the parts of "the expanded Organon", as it was known since al-F¿r¿bī (d. 339/951). The present volume offers a complete critical Arabic edition of this work, with an English and Arabic introduction, notes and indices. (shrink)

The Arabic philosophical fable _Hayy Ibn Yaqzan _is a classic of medieval Islamic philosophy. Ibn Tufayl, the Andalusian philosopher, tells of a child raised by a doe on an equatorial island who grows up to discover the truth about the world and his own place in it, unaided—but also unimpeded—by society, language, or tradition. Hayy’s discoveries about God, nature, and man challenge the values of the culture in which the tale was written as well as those of every contemporary society. (...) Goodman’s commentary places _Hayy Ibn Yaqzan _in its historical and philosophical context. The volume features a new preface and index, and an updated bibliography. “One of the most remarkable books of the Middle Ages.”—_Times Literary Supplement_ “An enchanting and puzzling story.... The book transcends all historical and cultural environments to settle upon the questions of human life that perpetually intrigue men.”—_Middle East__ Journal_ “Goodman has done a service to the modern English reader by providing a readable translation of a philosophically significant allegory.”—_Philosophy East and West_ “Add[s] bright new pieces to an Islamic mosaic whose general shape is already known.”—_American Historical Review_. (shrink)

Ibn Taymīyah, Aḥmad ibn ʻAbd al-Ḥalīm, 1263-1328. Naqḍ al-manṭiq; Islamic philosophy; logic.

The Arabic philosophical fable _Hayy Ibn Yaqzan _is a classic of medieval Islamic philosophy. Ibn Tufayl, the Andalusian philosopher, tells of a child raised by a doe on an equatorial island who grows up to discover the truth about the world and his own place in it, unaided—but also unimpeded—by society, language, or tradition. Hayy’s discoveries about God, nature, and man challenge the values of the culture in which the tale was written as well as those of every contemporary society. (...) Goodman’s commentary places _Hayy Ibn Yaqzan _in its historical and philosophical context. The volume features a new preface and index, and an updated bibliography. “One of the most remarkable books of the Middle Ages.”—_Times Literary Supplement_ “An enchanting and puzzling story.... The book transcends all historical and cultural environments to settle upon the questions of human life that perpetually intrigue men.”—_Middle East__ Journal_ “Goodman has done a service to the modern English reader by providing a readable translation of a philosophically significant allegory.”—_Philosophy East and West_ “Add[s] bright new pieces to an Islamic mosaic whose general shape is already known.”—_American Historical Review_. (shrink)

Zahirites; Islamic philosophy; knowledge, theory of (Islam).

Islamic religious educations; Islamic ethics; conduct of life.

Islamic sects; Motazilites; early works to 1800.

Faults; religious aspects; Islam; Islamic daʻwah.