Tanrı’nın basitliği doktrini Hristiyanlık ve İslamiyet’in de dahil olduğu çeşitli dini gelenekler tarafından savunulmuş bir düşüncedir. Tanrı’nın basitliği, ana-akım yoruma göre Tanrı’nın sıfatlarının Tanrı’nın kendisiyle aynı olmasını gerekli kılar. Bu makale, Tanrı’nın basitliği doktrinine karşı yöneltilen birtakım eleştirileri inceleyip tartışmaktadır. Dikkate alınan argümanlar günümüz Batı literatüründen Alvin Plantinga’ya ve Eş‘ari gelenekten ise Abdülkāhir el-Bağdâdî ve Sa‘düddîn et-Teftâzânî’ye aittir. Bu argümanların mantıksal yapısını açığa çıkaracak şekilde yeniden inşası yapıldıktan sonra onlara karşı getirilebilecek iki önemli eleştirinin nasıl yanıtlanabileceği hakkında öneriler sunulmaktadır. Plantinga’nın (...) Tanrı’nın basitliği doktrinine karşı getirmiş olduğu eleştiri, Tanrı’nın sıfatları ile aynı kabul edilmesi durumunun yol açacağı kabul edilemez sonuçlar üzerine kuruludur. Eğer Tanrı’nın zatı ilahi sıfatlar ile aynı ise, bu durumda sıfatların hepsi zatıyla aynı olacak, bu sonuç ise sıfatların birbiriyle aynı olmasını beraberinde getirecektir. Bütün sıfatların birbiriyle aynı olması ise sadece tek bir sıfatın olması anlamına gelecektir ki bu hal Tanrı’nın kudret, bilgi vs. gibi farklı sıfatlarının inkârı demektir. Benzer bir akıl yürütmeyle, Tanrı’nın basitliği tezinin, sıfatların soyut nesneler olmasından dolayı, soyut bir nesne olduğu, dolayısıyla evreni yaratabilecek kudret ve iradeye sahip şahsi bir varlık olmadığı sonucuna da yol açtığı gösterilebilir. Olmayana ergiye (kıyâsu’l-hulf, reductio ad absurdum) dayalı bu argümanların benzerlerini Eş‘ari gelenekte de bulmaktayız. ‘Abd al-Qāhir al-Baghdādī, Tanrı’nın sıfatları ile aynı kabul edilmesi durumunda sıfatların da birbirleriyle aynı kabul edilmesi gerekeceğini, bu kabulün ise ilahi ilim ve kudretin taallukatının da aynı olması sonucunu doğuracağını söyler. Ne var ki Allah’ın zatını bildiği halde kudretinin zatına taalluk etmemesi bu iki sıfatın taalluklarının aynı olmadığını, dolayısıyla ilahi basitlik tezinin yanlışlığını gösterir. Sa‘düddîn et-Teftâzânî’ye göre ise sıfatlar kendi başlarına kaim varlıklar değildir, ancak başka bir varlığa bağlı olarak var olabilirler. Eğer Tanrı sıfatlarıyla aynı kabul edilecek olursa, Tanrı’nın da benzer şekilde başkasına bağımlı bir varlık olarak kabul edilmesi gerekir. Görüldüğü üzere, her iki Eş‘ari düşünür de Plantinga’nın argümanlarına benzer şekilde olmayana ergiye dayalı bir akıl yürütme yöntemini takip ederek Tanrı’nın basitliği doktrinini eleştirmektedir. Bu argümanlar, Tanrı ve sıfatları arasında bir ayrım olduğu varsayımından hareketle kurulmuştur. Nitekim hiçbir şekilde ayrım yapılamayacak olsa ne diye sıfatların ilahi zat ile aynı olduğu tezi savunulmaya çalışılsın. Bu argümanlara getirilecek eleştirilerin de böyle bir ayrımı büsbütün reddetmeden Tanrı ve sıfatları arasındaki ayniyeti açıklayan bir modele dayanması gerekir. Bu açıdan dikkate alınabilecek en seviyeli eleştiri, Frege’nin manâ (Sinn/sense) ve gönderim/mâsadak (Bedeutung/referent) ayrımına atıfla yapılacak bir ayniyet söylemine dayanabilir. Edward Feser bu ayrıma dayalı bir basitlik tezini Aquinas’ın analojik yüklemleme teziyle de destekleyerek savunmaktadır. Fakat böyle bir savunmanın da, yakından incelendiğinde, başarılı olamadığı görülecektir. (shrink)

It would not be an overstatement to say that Mulla Sadra’s metaphysical system—commonly known as transcendent philosophy or transcendent wisdom (hikmat muta‘aliyyah)—is founded on the fundamentality of existence and the subjectivity of quiddity or whatness. I will begin this essay by drawing a rather simple picture of this principle under the title “A Common Error.” Then I will proceed by explaining its background and the reasoning supporting it, while offering a more detailed elucidation of the problem. The essay will end (...) by examining two recent interpretations that have gone to extremes in describing quiddity’s subjective nature. (shrink)

Islamic thought; Islamic philosophy; history; analytical study.

Qurʼan; hermeneutics; criticism, textual; criticism, interpretation, etc.

Abū Ishāq al-Isfarāyīnī (d. 418/1027) was one of the prominent figures of Khorasan Shafiʻīsm and a jurist among the Aṣḥāb al-Wujūh. He received education in Irāq from important scholars in the fields of theology (kalām), jurisprudence (fiqh), principles of jurisprudence (usul al-fiqh), and hadīth. After returning to Nishabur, he taught at a madrasa built in his name. He trained students such as ʿAbd al-Qāhir al-Baghdādī (d. 429/1037-38), Abū al-Ṭayyib al-Ṭabarī (d. 450/1058), Abu al-Qāsim al-Isqāf al-Isfarāyīnī (d. 452/1060), Abu al-Rabīʿ Ilākī (...) (d. 465/1073), and Abu al-Qāsim al-Qushayrī (d. 465/1072), who later influenced the course of Shāfiʿīsm. He authored works as an important hadith scholar and Ashʿarī theologian. Although most of these works have not survived to the present day, we learn about his views through excerpts from them. He held views, reflected in the prin-ciples of jurisprudence, that led to criticism for being influenced by the Muʿtazila. Despite being a theologian, his adoption of the jurists' method in jurisprudence further emphasizes the importance of his views. The aim of this study is to reveal Abū Ishāq al-Isfarāyīnī's thoughts on the principles of jurisprudence, specifically in the areas of hadīth, consensus (ijmā), indepen-dent reasoning (ijtihād), and imitation (taqlīd), and to identify their reflecti-ons on the Shāfiʿī school of jurisprudence. Since there is no specific study on Abū Ishāq al-Isfarāyīnī’s thoughts on jurisprudence in our country, we beli-eve that this research will contribute to future studies on his legal scholarship. (shrink)

صدر عن المركز العربي للأبحاث ودراسة السياسات كتاب "الشرعية الديمقراطية: من التعاقد إلى التواصل، هبرماس في مواجهة رولز"، ويسلط فيه مؤلفه، عبد العزيز ركح، الضوء على أنموذجين من الإتيقا العمومية، هما النظرية الليبرالية التعاقدية كما تجسدت حصرًا في أعمال جون رولز، والنظرية التداولية القائمة على أسس فلسفة التواصل وإتيقا الحوار كما يعرضها يورغن هبرماس، والمقترحان مشروعَا شرعنة سياسية للمسار الديمقراطي، مركزًا على إبراز أوجه اختلافهما وتشابههما، مفترضًا أن الخلاف الظاهر بينهما يُخفي في العمق تداخلًا وتشابهًا كبيرين؛ إذ يمكن القول إنهما (...) أنموذج واحد صيغ بطريقتين مختلفتين، نتيجة تباين البيئتين اللتين وُضِعا فيهما، واختلاف مرجعياتهما التاريخية والثقافية. (shrink)

al-Juzʼ al-awwal. Dirāsāt fī al-manṭiq wa-falsafat al-ʻulūm -- al-juzʼ al-thānī. Dirāsāt fī al-manhaj wa-al-ʻilm al-ʻArabī.