Artykuł pokazuje, jak feministyczna teoria punktu widzenia może być wykorzystana do badania marginalizacji głosów kobiet i pomijania ich wiedzy i doświadczeń w polskim dyskursie publicznym. W pierwszej części tekstu przybliżone zostały teorie, z których czerpał ten nurt badań feministycznych, z naciskiem na heglowską i marksowską dialektykę, oraz w jaki sposób przekształca je on w celu dostosowania ich do analizy problemu dyskryminacji kobiet. W drugiej części z kolei wykorzystałem omówioną wcześniej aparaturę pojęciową do przeanalizowania wypowiedzi dwóch liberalnych (...) intelektualistów związanych bardziej lub mniej pośrednio z tematyką macierzyństwa i wychowania dzieci – Jacka Żakowskiego z wywiadu dla „Super Expressu” i Zbigniewa Mikołejki w postaci jego felietonu „Wojna z wózkowymi”. (shrink)

Filozoficzne rozważania na temat cywilizacji w ostatecznym rozrachunku stoją pod znakiem zapytania o ich prawomocność. Zdawałoby się, iż studia cywilizacyjne winnioemy zostawiæ antropologom, historykom, politologom i innym przedstawicielom nauk szczegółowych. Filozofie cywilizacji natomiast powinny zostać odłożone do antykwariatu doktryn spekulatywnych. Odpowiedź filozofów na takie pytanie da się łatwo przewidzieć: każda teoria cywilizacji zakłada jakąś jej filozofię. Ale typów tej filozofii jest ledwie kilka, przeto zasadne jest pytanie, czy wobec postępów kulturoznawstwa istnieją jakieś powody – poza antykwarycznymi,które usprawiedliwiałyby referowanie dawnych (...) koncepcji tego czy innego rodzaju, skoro mamy nowsze, w domyśle: zbudowane przy pomocy wyników aktualnych badań, a przede wszystkim jakoś uwzględniające wydarzenia, które zaszły na przełomie XX w. A jednak kumulatywny postęp nauk szczegółowych, szczególnie społecznych nie zawsze koreluje z dopracowywaniem ich paradygmatów. Bywa wręcz odwrotnie, przez co pierwotna postać jakiejś idei filozoficznej może okazać się bogatsza i po prostu ciekawsza niż jej późniejsze formy. Czasami postać pierwotna lepiej ujawnia swój aspekt spekulatywny, zamaskowany późniejszymi, kolejnymi próbami „naukowego udowodnienia”. Zdarza się i tak, że oryginalna idea filozoficzna zostaje zarzucona z przyczyn politycznych albo przeciwnie, ulega upolitycznieniu. Przykładami są dwie doktryny, które zestawiamy w niniejszym artykule. W naszym pojęciu egzemplifikują przeciwstawne a uzupełniające się paradygmaty nauki o kulturze. To, że stworzyli je Polacy: Feliks Koneczny i Erazm Majewski jest z historycznego punktu widzenia znamienne, choć rzecz jasna nie wpływa na ich analizę. Zresztą, o ile wiemy, doktryny Konecznego i Majewskiego nie były jeszcze systematycznie porównywane. A jest to chyba porównanie interesujące samo w sobie, skoro z jednej strony Majewski był, obok Spencera i Znanieckiego, jednym z głównych źródeł inspiracji doktryny Konecznego, a z drugiej sam jest godzien uwagi, niezależnie od paradygmatu, który reprezentuje. […]. (shrink)

Niniejszy artykuł jest próbą wyjaśnienia pojęcia politycznego entuzjazmu, za pomocą którego Immanuel Kant wyraził stosunek do rewolucji francuskiej. Entuzjazm jako czysto rozumowy afekt, a nie jako kolektywnie przeżywana, irracjonalna euforia, pełni w rozważaniach królewieckiego filozofa ważną heurystyczną funkcję. Pozwala mu bowiem uzasadnić pozytywne znaczenie rewolucji, która na poziomie empirycznych faktów okazała się godną moralnego potępienia eskalacją przemocy. W pierwszej części przedstawiono definicję polityki, przydatne w dalszej analizy kategorii entuzjazmu. Głównym punktem odniesienia jest tu teoria polityczna Hannah Arendt. W drugiej (...) części postaram się wyjaśnić dwuznaczną postawę Kanta wobec rewolucji francuskiej, która z punktu widzenia moralnego została przez niego jednoznacznie potępiona, natomiast z punktu widzenia estetycznego i politycznego – oceniana została bardzo pozytywnie. Kluczem do zrozumienia tej ambiwalencji jest kategoria jawnej publiczności. W trzecim rozdziale przechodzę do głównego tematu tego artykułu, czyli kwestii entuzjazm w kontekście politycznym. (shrink)

Mechanika kwantowa wprowadziła nowy zestaw rewolucyjnych idei, takich jak dualizm korpuskularno-falowy, superpozycja stanów, nieoznaczoność, komplementarność, splątanie i całkowicie nowe podejście do prawdopodobieństwa. Mechanika kwantowa została stworzona w celu wyjaśnienia paradoksalnych odkryć, całkowicie niemożliwych do wyjaśnienia w ramach fizyki klasycznej. Współcześnie podobną sytuację możemy znaleźć w naukach o poznaniu i teoriach decyzji – wiele odkryć wydaje się paradoksalnych z punktu widzenia klasycznej teorii prawdopodobieństwa. Na przykład w pewnych warunkach ludzie szacują prawdopodobieństwo koniunkcji zdarzeń A i B jako większe niż (...) prawdopodobieństwo z członów koniunkcji, co jest nazywane błędem koniunkcji, w innych okolicznościach oceniają prawdopodobieństwo sumy zdarzeń A lub B jako mniejsze niż prawdopodobieństwo jednego ze zdarzeń, co jest nazywane błędem dysjunkcji.Celem niniejszego artykułu jest omówienie podstawowych idei programu badawczego Quantum Cognition, który jest zastosowaniem abstrakcyjnego formalizmu mechaniki kwantowej do modelowania czynności poznawczych i procesów decyzyjnych. Kwantowa teoria prawdopodobieństwa, pierwotnie stworzona w celu opisania pomiaru w mechanice kwantowej, wydaje się skutecznym narzędziem w modelowaniu czynności poznawczych i procesów decyzyjnych. (shrink)

Estetyka F. Schillera jest ogólną filozoficzną teorią piękna, sztuki i kultury. Ideał człowieka - doskonale rozwinięte Jednostki ludzkiej - pochodzi z inspiracji myśli Kantowskiej, jednakże Schiller próbuje przedstawić go w odmienny sposób. Nawiązując do antycznego wzorca człowieka pięknego i dobrego zarazem (Kalos Kagathos), podejmuje Schiller polemikę z antropologicznymi konsekwencjami metafizyki myśliciela królewieckiego., U Kanta najważniejsze problemy ludzkie, poszukiwanie istoty człowieczeństwa i formuły życia najbardziej z nią zgodnego, wyrażają się w języku etyki, w pojęciach: dobrej woli, autonomii moralnej, imperatywu kategorycznego. U (...) Schillera poszukiwanie zasady jedności i pełni człowieka (harmonijnego połączenia elementu racjonalnego z tym, co zmysłowe i emocjonalne) zatrzymuje się w sferze sztuki i zostaje przełożone na język piękna. W sztuce i dzięki sztuce (wychowaniu estetycznemu) spełnia się to wszystko, co decyduje o duchowej wielkości człowieka, jego twórczej aktywności. Ze sztuki emanuje wzorzec pięknego człowieczeństwa, w niej osiągnięta zostaje wolność. Faktem pozostaje wszakże, iż po 1796 r. Schiller wyraźnie nawiązuje i powraca do postulatów etyki Kanta. Myśl o pełnym urzeczywistnieniu ideału "homo aestheticus” jest zastąpiona przez program, który wskazuje na perspektywę transcendencji. Element piękna przeobraża się w kategorię wzniosłości, patetyczności, a jednostka ludzka w tragicznej katharsis przeżywa swoją wielkość. Estetyka przeobraża się w metafizykę. Z tego punktu widzenia można ocenić estetyczny program Schillera jako formę przejściową od filozofii Kanta do poglądów jego następców - Schellinga i Hegla. (shrink)

Jak i dlaczego powstał Wszechświat? Problem z naukowym wyjaśnieniem istnienia Wszechświata polega na tym, że zakłada ono pewną fizyczną przyczynę jego istnienia. Ale jakakolwiek fizyczna przyczyna Wszechświata musi być częścią Wszechświata, którego zaistnienie ma wyjaśnić. Z tego powodu każde czysto naukowe wyjaśnienie istnienia Wszechświata jest skazane na zapętlenie. Być może żadna teoria naukowa nie może przerzucić mostu pomiędzy absolutną nicością a istniejącym już Wszechświatem.Okazuje się jednak, że gdy metafizyczne pytanie typu: dlaczego istnieje Wszechświat? zamienimy na „bardziej naukowe”: w jaki (...) sposób powstał Wszechświat?, to mamy szansę na gruncie fizyki przedstawić współczesną wersję „historii” powstania Wszechświata. Kosmolog Lawrence M. Krauss twierdzi, że w tym celu wystarczy porzucić mętne – z punktu widzenia fizyki – pojęcie absolutnej nicości i za punkt wyjścia uznać fizyczną próżnię. Ponieważ – jak wynika z mechaniki kwantowej – kwantowa próżnia to dalece nie to samo co nicość metafizyczna, możliwe jest – w świetle naszej współczesnej wiedzy – powstanie Wszechświata z „niczego”. (shrink)

Artykuł zawiera prezentację teorii konstruktywizmu metaetycznego Sharon Street i stanowi próbę ustalenia, czy koncepcja ta posiada status adekwatnej teorii metaetycznej pociągającej wiarygodne konsekwencje normatywne. W toku analizy okazuje się, że konstruktywizm Street jest stanowiskiem niedookreślonym w szczegółach, a jego relacja do ekspresywizmu pozostaje niejasna. Normatywne konsekwencje konstruktywizmu głębokiego są nieintuicyjne i kontrowersyjne – przede wszystkim dlatego, że teoria ta uzależnia sferę powinności od dokonywanych przez jednostkę wartościowań, o ile tylko wartościowania te są ze sobą wzajemnie spójne i są instrumentalnie (...) racjonalne w świetle prozaicznych faktów. Konstruktywizm pada ofiarą problemu autoreferencji, który to problem może być sformułowany w postaci następującego pytania: czy konstruktywistyczne ujęcie warunków prawdziwości twierdzeń normatywnych wynika z każdego praktycznego punktu widzenia, czy też jego trafność jest niezależna od praktycznego punktu widzenia w ogóle? Problem jest poważny, ponieważ stawia pod znakiem zapytania wewnętrzną spójność dyskutowanego stanowiska. Ponadto jest rzeczą wątpliwą, czy konstruktywizm jest najmocniejszym poglądem antyrealistycznym w metaetyce – wydaje się, że teorie odwołujące się do reakcji podmiotów znajdujących się w idealnych okolicznościach posiadają przewagę. Te ostatnie są zasadnie bardziej restrykcyjne w dziedzinie etyki normatywnej, nie wchodzą w konflikt z wnioskami wyciąganymi przez Street z tzw. dylematu darwinowskiego oraz w mniejszym stopniu niż konstruktywizm dopuszczają wpływ nieistotnych procesów przyczynowych. (shrink)

Prezentowana tu książka jest poświęcona relacjom między filozofią a polityką, politycznemu zaangażowaniu filozofii bądź jej ucieczce przed owym zaangażowaniem. W moim ujęciu pytania o autowizerunek filozofa w XX wieku są pytaniami o jego uwikłania, i uwikłania jego filozofii, w politykę. Nigdy wcześniej filozofowie nie żywili takich nadziei na przemodelowanie społeczeństwa z pomocą polityki (i tym się różnili od licznych wcześniejszych utopistów) zgodnie ze swoją filozoficzną wizją jak właśnie w XX wieku. Jest to zarazem książka o tradycyjnych antynomiach i opozycjach filozoficznych: (...) bios teoretikos i bios praktikos, teoria i praktyka, myśl i działanie, interpretowanie świata i jego zmienianie, człowiek kontemplacji i człowiek czynu, wieża z kości słoniowej i zaangażowanie etc. etc. I dlatego, pisząc tu o autowizerunku filozofa, mam na myśli jego autowizerunek ujmowany z punktu widzenia polityki. Interesują mnie tu odpowiedzi na pytanie o stosunek między filozofią a polityką, bowiem to pytanie uważam dzisiaj z racji historycznych za fundamentalne. Dlaczego pytam tu o autowizerunek filozofa? Uważam, że w filozofii (pytającej o swoje uwikłania w politykę) sposób ujmowania siebie determinuje sposób ujmowania świata. Im bardziej filozofia zostaje odniesiona do „teraz”, tym wymaga większej precyzji, dokładniejszego usytuowania siebie w ramach dostępnych bądź wyobrażonych w kulturze możliwości. Autowizerunek to platforma, z której korzysta filozof, to pewien horyzont konstytuujący jego tożsamość, podający zakres możliwych do przyjęcia ról w kulturze. Zupełnie inny jest autowizerunek filozofa w filozofii odniesionej do „teraz”, a zupełnie inny w filozofii nastawionej na uniwersalność, wieczne i niezmienne prawa, na spoglądanie na świat sub specie aeternitatis. Kluczowe słowa w takiej perspektywie to choćby rewolucja intelektualna, przemoc, nowy świat, nowy człowiek, nowa era, zmiana, postęp, konstruktywny wkład, przyłączenie się i zaangażowanie czy wymogi chwili. Pytam tutaj o chęć wywoływania zmian politycznych mocą filozofii i poprzez filozofię jako narzędzie, pytam o filozofa jako politycznego „zbawcę” (Habermas o Martinie Heideggerze), o filozofa jako egzekutora wyroków historii dysponującego pełną świadomością doniosłości chwili, która nikomu poza filozofami nie może się w pełni odsłonić i ujawnić. Dlaczego jednak filozofia potrzebuje siły? Skąd bierze się jej odwieczne marzenie o wykroczeniu poza uniwersum teorii, myśli, kontemplacji - ku realnemu światu, w którym filozof działa? Książka ta w pewnej mierze stanowi analizę marzeń o filozofii działającej, o filozofii czynu - o filozofie przekonanym o swoim posłannictwie jako posłannictwie człowieka działania. Filozof działający to człowiek oddany wspólnocie - przekonany o politycznie sprawczej roli wypowiadanego, filozoficznego słowa; zwierciadlanym odbiciem tego ideału jest filozof oddany tekstowi, czyli (bezpośrednio) lekceważący społeczne powinności i zobowiązania — przekonany o politycznej i społecznej bezsilności tegoż słowa, skoncentrowany na dostarczaniu interpretacji kolejnych interpretacji tekstów filozoficznych. Jednak oprócz nich w perspektywie autowizerunku politycznego pojawiają się i inni: tekstualiści marzący o drobnych, choć społecznie wpływowych wspólnotach czytelników; wspólnotowcy pragnący działać poprzez filozoficzne słowo, a jednak zarazem pozbawieni złudzeń co do swojej historycznej skuteczności, poniekąd z góry świadomi, że tą drogą świata (przynajmniej w przewidywalnym horyzoncie czasowym) zmienić się nie da; miłośnicy tekstu budujący programy społecznej naprawy świata, a poszukujący wśród tekstualistów (na przykład genealogicznej czy dekonstrukcjonistycznej) „metody”, którą można by wprost zastosować w praktyce, na sposób działających w historii wspólnotowców. Tekst, wspólnota - to jedynie ogólne hasła wywoławcze mające ewokować pewne marzenia o miejscu filozofii i filozofa w kulturze. Z jednej strony stoi autowizerunek, w ramach którego naczelnym hasłem jest „robienie historii” (Emil Cioran) czy „robienie rewolucji”, z drugiej autowizerunek z naczelnym hasłem „robienia tekstów”, czyli bycia uważnym czytelnikiem tekstów filozoficznych i uważnym ich autorem. A oprócz tego, pomiędzy nimi, jest miejsce na autowizerunki pośrednie, mieszane i mniej czy bardziej skłaniające się ku któremuś ze skrajnych wyborów oraz na autowizerunki, których powyższe przeciwstawienie nie uchwytuje. Oba motywy mają do pewnego stopnia organizować prezentowaną książkę, ale nie mają stać się jakimś nowym kluczem pozwalającym na zupełnie nową odsłonę filozoficznego pejzażu. Stoi przecież za nimi długa, filozoficzna tradycja, korzystająca na przestrzeni dziejów z określeń pochodzących z różnych słowników. Kto powiedział, że filozofia ma „robić rewolucję”, tzn. gruntować ją i przygotowywać, promować i usprawiedliwiać, znajdować dla niej wielki intelektualny kontekst, stanowić jej awangardę i magazyn niezbędnych pojęć, legitymizować jej przemoc i uzasadniać jej terror, dawać jej broń w walce i podtrzymywać marzenia o jej nieuchronności, wyjątkowości, celowości i wartości? Kojeve, Heidegger, de Man, Sartre, Bataille (w analizowanych tu przeze mnie tekstach i w ściśle określonych okresach) - byli o tym przekonani. Dlaczego odpowiadał im właśnie taki autowizerunek? Co więcej - albo co innego - daje filozofowi „filozofia wspólnoty” niż „filozofia tekstu”, by sięgnąć do dwóch skrajności w ramach długiego continuum? Czym jest owa nadwyżka? Uczuciem spełnienia, świadomością realizacji marzeń, wcielenia w życie filozoficznych ideałów? Przejściem do świata rzeczywistego - a może wreszcie „pracą”, w mocnym sensie tego terminu? Jednak im filozofia była bliżej świata, tym większe rodziła napięcia. Tym większe miała wyrzuty sumienia. Kluczowy problem analizowanych tu propozycji filozoficznych można by podsumować tak: czy szukać przejść — a jeśli tak, to jakie powinny one przyjmować formy - między uniwersum. zagadnień filozoficznych a światem rzeczywistym? Jaka relacja wiąże filozofa ze światem realnym: z historią, postępem, zmianą? Kim jest filozof zanurzony w historii, kim jest filozof „robiący historię”? W jakiej mierze filozofia jest niezbędnym fundamentem społecznych transformacji i społecznych rewolucji? Jak związać filozofię z czynem i z działaniem? Jak związać spekulację i kontemplację z aktywizmem? Jaki stosunek wobec gwałtownych i radykalnych zmian w świecie społecznym ma zajmować filozof - i w jakim charakterze? Filozofa? Obywatela? Obywatela-filozofa? Czy umieszczać filozofię w głównym nurcie zmian społecznych - w ramach toczących się rewolucji — czy przyjmować w niej postawę wyczekującą, obserwującą, niezaangażowaną, która pozwala spoglądać na akcydentalne zawirowania świata rzeczywistego z perspektywy jego istoty? Czy filozofia ma brać na siebie odpowiedzialność za zmienianie świata? Czy ma się do niego dostosowywać, czy może wręcz je ugruntowywać, znajdując dla niego szeroki, metafizyczny kontekst? Spis treści Wprowadzenie. „TYRANIA HEGLA” I MYŚLENIE PONOWOCZESNE W KONTEKŚCIE PYTAŃ 0 AUTO WIZERUNEK FILOZOFA (9) „Uwolnić się od Hegla”? (10) Panorama (15) „Przyszłość świata” a „interpretacja pism Hegla” (24) Podsumowanie: filozof czynu, filozofia działania (27) Rozdział 1. Przykład wspólnotowy: Alexandre’a KOJEVE’A filozof zmieniający świat (FRANCUSKI HEGEL) (37) Antropologia, panowanie, niewola (41) Kojeve-Strauss: debata stulecia? (44) Filozof wedle Straussa (47) Filozof wedle Kojeve’a (50) Historia, filozofia, przemoc. „Humanizm” i „terror” (57) Rządzenie: zdolności i powinności (61) Kres historii (63) Podsumowanie (68) Rozdział 2. PRZYKŁAD TEKSTUALNY: DELEUZE’A 1 KLOSSOWSKIEGO FILOZOF TWORZĄCY TEKST (francuski Nietzsche) (70) „Jakiegoż to adwersarza, jakiegoś wroga należy pokonać?” (73) „Między Heglem a Nietzschem nie może być kompromisu” 77 Nietzsche, Freud, Marks 90 Historia i genealogia 96 Kwestia stylu 99 Rozdział 3. PRZYPADEK GEORGESA BATAILLE’A: MIĘDZY HEGLEM A NlETZSCHEM? 106 „Człowiek integralny” a działanie 110 Rewolucja, ekstaza, krew 115 W towarzystwie Nietzschego 124 Ekonomia nadmiaru 128 Rozdział 4. WOKÓŁ ZAANGAŻOWANIA. OD WSPÓLNOTY DO TEKSTU I DALEJ: SARTRE, BARTHES, BLANCHOT, FOUCAULT 133 „Umiłowanie mądrości” a polityka 133 Filozofia, polityka - tekst, wspólnota 136 Pisarze i piszący 138 „Co to znaczy pisać?”142 Pisanie - czysta bierność na marginesie historii? 151 Poza opozycję esteta/pisarz zaangażowany 157 Intelektualiści - władza 161 Książki-doświadczenia i książki-prawdy 166 „Tyrania prawdy”168 Rozdział 5. FILOZOF A CZASY PRZEŁOMU. FRANCUSKIE BURZE WOKÓŁ MARTINA HEIDEGGERA W PERSPEKTYWIE SPORU O MIEJSCE FILOZOFII W SFERZE OBYWATELSKOŚCI. 172 Początki 172 Heidegger - francuski „mistrz myślenia”180 „Czy można jeszcze wierzyć filozofom?” 184 Heideggera sen o przywództwie 188 Dyskusje, dyskusje 205 Specyficzna aura filozofa? 210 „Przyjdźcie do nas, a będziecie mogli przekuć waszą myśl w czyn” 230 Rozdział 6. WOKÓŁ PAULA DE MANA - EUROPEJSKIE PYTANIA O SŁOWA JAKO CZYNY 233 Kontekst europejski - rewolucja intelektualna 238 Nowy porządek, nowy początek 248 „Konstruktywne” podejście do rewolucji a „humanizm” 255 Europejski cień człowieka czynu 257 Ideologia estetyczna 262 Rozdział 7. W STRONĘ ESTETYKI EGZYSTENCJI: MICHEL FOUCAULT 266 „Dać żyjącym exempla...” 271 Kanta i Nietzschego „troska o siebie” 272 Etyka jako estetyka 283 Foucault, Kant i „ontologia teraźniejszości” 291 „Troska o siebie” jako praktyka wolności 302 Myślenie - niebezpiecznym aktem? 310 Bibliografia 313 SUMMARY 331 CONTENTS. (shrink)

Tekst stanowi głos w dyskusji dotyczącej filozoficznych wniosków, jakie można wysnuć z systematycznych badań empirycznych nad intuicjami w kwestii odniesienia nazw własnych. Artykuł nawiązuje do słynnych badań Machery’ego i współpracowników, w których zaobserwowali oni różnice międzykulturowe w intuicjach semantycznych Amerykanów i Chińczyków. Autorzy badań używają tego rezultatu, by podać w wątpliwość użyteczność intuicji w sporach filozoficznych dotyczących zagadnienia odniesienia nazw własnych. W artykule przedstawiam wyniki własnych badań filozoficzno-eksperymentalnych, które mają na celu nie tyle badanie intuicji semantycznych, ile analizę metod wykorzystywanych (...) do tego w dotychczasowych studiach poświęconych tej tematyce. Rezultaty moich badań wskazują na znaczącą niestabilność werdyktów dotyczących kwestii odniesienia nazw własnych i podatność tych werdyktów na czynniki nieistotne z filozoficznego punktu widzenia. Bazując na zebranych danych, twierdzę, że metody stosowane w dotychczasowych badaniach filozoficzno-eksperymentalnych poświęconych tematyce odniesienia nazw własnych nie gwarantują pomiaru intuicji o pożądanym charakterze. (shrink)

Głównym celem artykułu jest ponowne przemyślenie pojęcia Kartezjańskiego cogito, podjęte w kontekście teorii czynności i wytworów, oraz ogólnej teorii ludzkiej twórczości. Końcowy wniosek to stwierdzenie, że Kartezjańskie cogito nie jest podmiotem lecz aktem albo czynnością. Ten akt, albo ciąg aktów (działalność), łączy podmiot z przedmiotem. Taki wniosek jest jednocześnie mostem prowadzącym od kartezjańskiego metodologicznym sceptycyzmu do teorii aktów intencjonalnych zaproponowanej przez Franciszka Brentana i jego następców.

The main focus of this article is little known in Poland political tolerance. The article aims to: reconstruct of Michael Walzer concept of the political tolerance; to place it in the typology of relativism – universalism; to make a first step towards the separation of political tolerance from personal tolerance for a general discussion of tolerance; demonstrate that tolerance is not only modern, liberal concept, associated with the individual freedom; show that the dispute about tolerance not only between the enemies (...) and the allies of tolerance, but also among the allies themselves. In an innovative way it defends that thesis that Poland is a tolerant state. (shrink)

STRESZCZENIE Opracowanie zmierza do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czym – z punktu widzenia struktury procesu wykładni i struktury wchodzących w grę wartości konstytucyjnych – różni się ograniczanie wolności i praw w ramach stosowania „zwykłych środków konstytucyjnych”, od ograniczania wolności i praw dopuszczalnego w stanach nadzwyczajnych. Podjęta zostaje problematyka dotyczącą kwestii materialnych, a poza zakresem rozważanych zagadnień pozostają kwestie dotyczące formalnych warunków dopuszczalności ograniczeń, jak publiczne ogłoszenie zagrożenia czy możliwość wprowadzania ograniczeń w aktach podustawowych. Stawiane tezy są polemiczne wobec (...) poglądów, że zawieszenie wolności lub praw jest skrajnym typem ograniczania i następuje wtedy, gdy wolności czy prawa „już nie ma”, lub że zawieszenie zakłada ograniczenie istoty wolności lub prawa. Okazuje się, że można sensownie mówić o zawieszaniu wolności lub praw także wówczas, gdy są one ograniczane w niewielkim tylko stopniu. Ponadto, możliwe jest zawieszanie, które nie prowadzi do ograniczenia istoty wolności lub prawa. Argumentuje się, że istotą zawieszania wolności lub praw w stanach nadzwyczajnych jest zakwestionowanie podstawowego ich przymiotu, jakim jest – uznawana w prawie międzynarodowym – nienaruszalność „całych” poszczególnych praw człowieka, która jest czymś innym od nienaruszalności ich istoty. Przy okazji prowadzona jest refleksja teoretycznoprawna nad zagadnieniem zawieszania wolności lub praw. Zawieszenie okazuje się czymś istotnie różnym od czasowej utraty mocy obowiązującej przepisów dotyczących wolności czy praw. Ich ciągłe obowiązywanie znajduje wyraz, na przykład, w zasadzie proporcjonalności mającej zastosowanie do zawieszanych wolności lub praw. -/- Extraordinary Measures and Restrictions of Constitutional Freedoms and Rights ABSTRACT The study aims to answer the question on the difference between limitation of freedoms and rights in ordinary situations and their suspension (derogation) when extraordinary measures are introduced. This question is considered from the point of view of the structure of the interpretation process and the structure of the constitutional values. Consideration is given to issues relating to material aspects. However, issues relating to formal conditions for the admissibility of restrictions, such as public announcement of a threat or the possibility of introducing restrictions in sub-statutory acts, are not examined. The theses put forward are critical of the view that suspension of freedoms or rights is an extreme type of limitation and a freedom or a right "is no longer there", and of the view that suspension presupposes violation of the essence of freedom or right. It can be argued that it makes sense to talk about the suspension of freedoms or rights also when they are only slightly restricted. Moreover, it is possible to suspend a freedom or a right without violating their essence. It is argued that suspension of freedoms or rights leads to questioning of their basic characteristic that is their inviolability as recognized in international law. However, this inviolability of freedoms or rights is something different from the inviolability of their essence. In terms of the theory of law, the suspension of freedoms or rights turns out to be something significantly different from the temporary loss of the binding force of the respective provisions. Their continued validity is reflected, for example, in the application of the principle of proportionality to the suspended freedoms or rights. (shrink)

Przedmiotem pracy są uwagi Jerzego Pelca dotyczące pojęcia kłamstwa i kłamania opublikowane w O pojęciu kłamstwa – z punktu widzenia semiotyki (1990). Przedstawioną w niej definicję kłamania porównuję z warunkami nakładanymi na to pojęcie przez innych autorów. Pokazuję, że zdaniem Pelca, warunek ekstensji przekonań nie jest koniecznym warunkiem na kłamstwo. Dodatkowo, zauważam, iż pewne uwagi Pelca skłaniają do wniosku, że można kłamać implikując coś, co uważa się za fałsz, nie zaś wyraźnie to stwierdzając. Argumentuję, że przyjmowany w analizowanej (...) pracy warunek chęci oszukania adresata jest wątpliwym warunkiem koniecznym kłamania. Ostatecznie, uwzględniając spostrzeżenia Pelca, proponuję następująca definicję: (DEF. Kłamania*) Osoba A kłamie w określonym kontekście K osobie B, że p, zawsze i tylko wtedy, gdy: (1) A posługuje się w K pewnym znakiem Z, zaś zgodnie z pewną przyjętą lub utartą konwencją posłużenie się Z przez A wobec B w K może być zasadnie uznane za twierdzenie przez A wobec B, że p, i (2) A nie uznaje w K, że p, oraz (3) nie powiadamia uprzednio o tym B, albo też (2*) A uznaje w K, że p, ale (3*) zakłada, że pomimo (1) B uzna, że A nie sądzi, że p. (shrink)

Z propozycją rekalibracji etyki i zastąpienia jej neuroetyką wystąpiła Patricia S. Churchland. Churchland twierdzi, że im bardziej rozumiemy szczegóły funkcjonowania naszego systemu nerwowego, tym bardziej jesteśmy przekonani co do tego, że przyjmowane przez nas standardy moralnego działania są uwarunkowane neurobiologicznie. Od roku 2002 termin „neuroetyka” funkcjonuje jako nazwa nowej subdyscypliny etyki. Wymienia się w niej dwa zasadnicze działy: etykę neuronauki i neuronaukę etyki. Pierwszy dotyczy zasadniczo moralnych problemów związanych z zastosowaniem osiągnięć neuronauk, przedmiotem drugiego: neuronauki etyki, jest wpływ, jaki wiedza (...) z zakresu neuronauk ma na nasze rozumienie etyki. Artykuł jest krytyczną prezentacją nowej subdyscypliny etycznej i próbą pokazania, że jakkolwiek neurobiologiczne procesy mają wpływ na nasze działanie, to nie decydują o jego moralnym wymiarze. (shrink)

This review discusses the content of Mateusz Hohol’s new book Foundations of Geometric Cognition. Mathematical cognition has until now focused mainly on human numerical abilities. Hohol’s work tackles geometric cognition, an issue that has not been described in previous investigations into mathematical cognition. The main strength of the book lies in its critical analysis of a huge amount of results from empirical experiments. The author formulates his theoretical proposals very carefully, avoiding radical and one-sided solutions. He claims that human geometric (...) cognition is based mainly on two core systems, both being phylogenetically hardwired, namely the system of layout geometry and the system of object geometry. The interaction of these systems becomes amplified in the individual development of the mind, which, in turn, is supported by the use of language. The second part of the review contains the reviewer’s remarks concerning the history of geometry, experiments related to spatial representations, and the role of geometry in mathematical education. (shrink)

This article aims to apply the main theses of the finitist account of knowledge of the Strong Programme of the Sociology of Scientific Knowledge (SPSSK) to cognitive neuroscience, understood as a methodologically advanced, transdisciplinary research enterprise belonging to the tradition of natural sciences. The text reconstructs the argumentative line of the Strong Programme’s finitism, pointing to its theoretical sources: the late Wittgensteinian semantic concepts together with his rule-following considerations and the network concept of language proposed by Mary Hesse. The application (...) of the conceptual grid of the Strong Programme to contemporary neurocognitive sciences suggests that the natural science scientific and research enterprise on the neurophysiological substrate of cognition is a collective, institutionalised thought process that can be described as a social practice of concept (kind terms) application. This social process of using concepts proceeds in accordance with the concept of meaning- and rule-finitism. Grounded in this concept, the normativity of reference is explained based on the community thesis. If the finitist approach to meaning and knowledge proposed by the Edinburgh School is correct, two conclusions follow. The first directly follows from the formulation of the theses of classification and knowledge finitism: both the future use of neurocognitive terms and the future implications of neuroscientific beliefs are open-ended. The second is that any potential neurocognitive attempts to establish the neuronal mechanism behind meaning determinism are inevitably conducted in the mode of meaning finitism. Consequently, SPSSK seems to precede, in a logical order, all possible results of neurocognitive research, which turns out, like allnatural sciences, a conceptually open-ended and indeterminate system. In traditional epistemic terms, SPSSK claims that no cognitive neuroscientific claim is ever indefeasibly true or false. The crucial conclusion is that any potential neurocognitive attempts to account for the idea of meaning determinism and pinpoint the neuromechanism of semantic closure must themselves be semantically open-ended. (shrink)

The aim of the paper is to present the theory of reflexive truth conditions with particular reference to the literalist account of communicative competence it offers. Like contextualist conceptions, the theory allows for the phenomenon of linguistic underdeterminacy. Unlike most popular accounts of communicative competence, however, it takes the phenomenon to be a property of the semantic, rather than the cognitive correlate of an utterance; it is claimed, namely, that the semantic correlate of an utterance is to be identified with (...) the state of affairs the utterance signifies, whereas its cognitive correlate is best understood as the conventionally determined, token-reflexive description of the signified state. The paper consists of four parts. In the first section the author offers a few terminological conventions. The second section provides a synthetic presentation of the dominant view on the nature and causes of linguistic underdeterminacy. In the third section, following Manuel García-Carpintero, John Perry and Kepa Korta, the author develops his own version of the reflexive truth conditions theory and points out that the resulting conception offers an original account of linguistic underdeterminacy. The paper ends with general conclusions regarding the nature of linguistic underdetermination and the structure of the literalism/contextualism debate. (shrink)

The aim of the article is applying some version of phenomenological speech acts theory into the domain of philosophical (existential) discourse. There are identified various language-mechanisms of existential philosophising. Especially, locutionary (noematic) and illocutionary (noetic) aspects of acts existentialising are considered. The main thesis of the paper may be formulated in the following words: In acts of existential discourse, mechanisms of reference determine that an existentialising subject is directed to the mental entities such as illocutionary representations of fears, cares, wastes (...) and other. The predication in such acts of philosophising is internal and also personal, temporal and sometime virtual. In the paper, there is also presented the illocutionary analysis of a fragment of Heidegger's text coming from Sein und Zeit. (shrink)

In this paper, I analyse the transition from gradualism to punctualism. I try to respond to the following question: Is the transition in question connected with an increase or decrease of falsifiability? My answer to that question is that from the classical Popperian point of view theory of Punctuated Equilibria is a failure because it does not satisfy the Popperian criteria of progress in the development of science. Classical Darwinism and Neodarwinism have failed in that they predict a number of (...) transitional forms in the fossil record that have never been found. The Punctuated Equilibria theory predicts abrupt appearance of new species and a following stasis. But it is hardly any success, as far as explanatory power is concerned, because the theory in question does not predict really any new facts, it may, therefore, be viewed as an ad hoc proposal. Moreover, its claims are, I argue, unfalsifiable to all practical ends and purposes. (shrink)

Definicja geniusza jest definicją warunkową – jest to osoba o nieprzeciętnych zdolnościach. Zdolności takie związane są ze strukturą i fizjologią mózgu, które są zdeterminowane genetycznie, a środowisko i edukacja mogą co najwyżej przeszkodzić w rozwoju geniusza. Na przykładzie prostego modelu przestrzeni fazowej mózgu formułujemy dwie hipotezy dotyczące dynamiki procesów myślowych w mózgu geniusza i różnicy między myśleniem geniusza a chorobą psychiczną lub szaleństwem.

Nasz problem z budynkami to dokładne przeciwieństwo problemu, z którym zmagał się Etienne Jules Marey, przeprowadzając swoje słynne badanie fizjologii ruchu. Przy pomocy wynalezionego przez siebie „fotorewolweru” chciał on uchwycić lot mewy w taki sposób, żeby móc zobaczyć każdą stopklatkę płynnego ruchu, którego mechanizm wymykał się obserwatorom aż do momentu pojawienia się tego właśnie wynalazku. My potrzebujemy czegoś przeciwnego, problem z budynkami polega bowiem na tym, że wydają się one dramatycznie statyczne. Uchwycenie ich jako ruchu, lotu czy serii przemian wydaje (...) się prawie niemożliwe. Wszyscy – zwłaszcza architekci – wiedzą, że budynek nie jest statycznym obiektem, ale raczej dynamicznym projektem. Nawet kiedy zostanie już wybudowany, każdy budynek zaczyna się starzeć, jest przekształcany przez użytkowników, a także modyfikowany przez wszystko, co wydarza się na zewnątrz i wewnątrz. Przeminie on lub zostanie odnowiony przy użyciu nowych materiałów, często zmieniony nie do poznania. Wiemy to wszystko, lecz problemem pozostaje to, że nie dysponujemy odpowiednikiem fotorewolweru Marey’a: kiedy myślimy o budynku, jest on zawsze nieruchomą, obojętną strukturą, przedstawianą w barwach procesowych2 na błyszczących stronach czasopism, przerzucanych przez klientów siedzących w poczekalniach biur projektowych. Skoro niemożność sfotografowania lotu mewy jako serii następujących po sobie stopklatek tak bardzo frustrowała Marey’a, jakże irytująca musi być dla nas niemożność zobrazowania płynności i ciągłego ruchu konstytuującego każdy budynek. W oparciu o dostępne mu dane wzrokowe Marey mógł ustalić fizjologię lotu dopiero po wynalezieniu sztucznego urządzenia. My również potrzebujemy narzędzia, abyśmy mogli przemienić statyczny obraz budynku w serię następujących po sobie stopklatek, które ostatecznie pokażą, że każdy budynek to tak naprawdę dynamiczny projekt. (shrink)

The article presents the method of analytic description as applied in the theory of questions. This procedure, described by Tadeusz Czeżowski and broadly used in the Lvov-Warsaw School, is applied first of all at the pre-theoretic stage of research, namely to construct the conceptual scheme of a given discipline and to classify the objects of investigations. Ajdukiewicz’s theory of questions and its developments, in particular recent works of Adam Jonkisz, are presented as examples of the applications of this method. Analytic (...) description is contrasted with other procedures, which differ from it with respect to the empirical basis and theoretical perspective. On this background, differences between various currents in erotetic research as well as the sources of misunderstandings between the representatives of these currents are explained. (shrink)

According to the Catholic Social Teaching, tax evasion is ethically reprehensible and people who do it commit sin. The Catholic Church based its opinion first of all on the Holy Scripture (the teaching of Jesus, St. Peter’s and St. Paul’s). Also pope John Paul II, primate of Poland Stefan cardinal Wyszyński and Joseph cardinal Höffner objected to tax frauds. The survey was conducted among the students of the University of Lodz and of the Medical University of Lodz. Its aim was (...) to examine the students’ opinion about tax evasion. The students’ answers were grouped with regard to church attendance in order to trace if there exists a correlation between church attendance and tax morality. Statistical analysis indicated a connection between church attendance and tax morality. The highest tax morality was noticed in the group of regularly practising Catholics, a bit smaller in the non-practising or unbelieving group of people and the least tax morality was noticed among the irregularly practising group of Catholics. According to the students’ opinion, the main reason to pay taxes is for fear of financial sanction. Among other reasons the respondents listed that it is a national duty or that it is necessary to cover national expenditures. It is optimistic, however, that most of the students declared to pay the taxes fairly, if they run their own corporations in the future. (shrink)

One of the counterarguments to the hiddenness argument that gains the popularity in the recent years refers to the inconceivability of God. If God is transcendent, state the proponents of the argument, then we do not know if the divine love is expressed in the openness to personal relationships with finite beings, as the first premise of the hiddenness argument claims. They accuse J. L. Schellenberg of shaping the concept of God on the model of modern concepts of person. In (...) response I am indicating at the fact that even though there is a danger of anthropomorphism in Schellenberg’s writings, personalistic theism is bound to accept the first premise of the hiddenness argument. I justify my thesis by referring to the scholastic principle that allows to attribute to God all perfections and by arguing in favour of the thesis that personhood is one of the perfections. (shrink)

Maria Ossowska, an outstanding Polish theorist of morality conceived of ethics as a science of morals. The author underscores the characteristic traits of her style of work and surveys her findings in sociology of morals. Maria Ossowska is depicted as a scholar who cautiously formulates and verifies her hypotheses, critically examines her findings and displays indefatigable inquisitiveness, never benefiting from an occasion to explain the facts away with the help of a single kind of factors solely.

There are at least three distinct arguments about the nature of truth. The first two are, respectively, between correspondence theories and epistemic theories and between inflationism and deflationism. The aim of the paper is to characterise the third dispute whose starting question is whether truth and truth conditions are semantic or pragmatic concepts. In other words, the question is whether it is semantics or pragmatics that provides an adequate account of truth conditions of utterances. There are two competing answers: the (...) conception of literal truth conditions, which takes its origins in H.P. Grice's theory of language, and the conception of context-sensitive truth conditions, which appeals to the phenomena called semantic underdeterminancy. The author claims that the argument between these two conceptions in question cannot be identified with the dispute between literalism and contextualism. Whereas the former focus on the specific problem of truth conditions of utterances, the latter deals with a more general issue called Semantics/Pragmatics Interface. According to the author, these two dilemmas seem to cut across each other. More precisely, the idea of context-sensitive truth conditions can be interpreted either along the literalist's or contextualist's lines. According to the author it contextualism, not literalism, that provides a better, pragmatic account of truth conditions. (shrink)