Hoe kunnen we ons leven vormgeven? In zijn magnum opus Iemand zijn laat filosoof Joep Dohmen zien op welke manieren wij ons kunnen ontwikkelen tot zelfstandige en betrokken mensen. In de voorbije decennia hebben we onze joods-christelijke traditie achter ons gelaten en zijn we in een neoliberale samenleving terechtgekomen, die zich kenmerkt door een verregaande individualisering. Vrij zijn om je eigen leven te leiden is de hartenwens van de laatmoderne mens. Maar de vervulling daarvan blijkt verre (...) van eenvoudig. Joep Dohmen herneemt in 'Iemand zijn' de klassieke visie op filosofie als persoonlijke vorming. Centraal in zijn vormingsleer staan de individuele persoon en diens mogelijkheden om het eigen actorschap te ontwikkelen en te vormen. In het voetspoor van Socrates, Plato en Aristoteles, Erasmus en Montaigne, Rousseau en Kant, Nietzsche en Foucault, Neiman en Nussbaum laat Joep Dohmen zien hoe wij - dankzij een goed zelfbeeld en zelfdiscipline - beter gemotiveerd en geèengageerd in het leven kunnen staan. Omdat we als individu altijd te midden van anderen opgroeien, is vorming altijd ook sociale vorming. Dankzij deze filosofische bestaansethiek zijn we in staat een betekenis- en zinvol leven te leiden."--Publisher information. (shrink)

Nicht willkürlich oder gar mutwillig wurde für die vorliegende Studie über die Philosophie Husserls ein Thema gewählt, das mit dem Titel von Heideggers Hauptwerk zu formulieren ist : Sein und Zeit. Verbreitet ist die Meinung, Husserl habe jederlei « Seinsfrage » durch sein Verfahren der « phänomenologischen Reduktion » eigens methodisch « ausgeschaltet » — und wenn es ein Beispiel für seine rein analytische Denk-und Arbeitsweise gebe, so seine deskriptive Phänomenologie des inneren Zeitbewußtseins. In Wirklichkeit ist die « Phänomenologische Fundamentalbetrachtung (...) » des Hauptwerkes unzweifelhaft eine « Seinsbetrachtung » und ist es ihre ausgesprochene Absicht, durch die phänomenologische Reduktion das « absolute Sein » zu « gewinnen » ; und ferner spricht Husserl es schon in den Ideen aus, daß das « letzte und wahrhaft Absolute » im transzendentalen Sinne über das Bewußtsein hinaus die « phänomenologische Zeit » sei, daß das transzendentale Bewußtsein seinerseits seine Absolutheit gleichsam in sich selbst aus einem ursprünglicheren « Urquell » schöpfe : dem der « lebendig strömenden Gegenwart », wie er später das « Urphänomen » der Zeit nennen wird. Übrigens hat Husserl nicht eigentlich Heideggers fundamentale Thesen in Sein und Zeit bestritten, ihnen vielmehr teilweise ausdrücklich zugestimmt, sondern vor allem ihm vorgeworfen, die Methode der phänomenologischen Reduktion zu ihrem Erweis und damit die Wissenschaftlichkeit überahupt preisgegeben zu haben. Allerdings läßt sich dann auch die eigentümliche Bedeutung von Husserls Lehre über Sein und Zeit nicht fassen, wenn seine Gedankengänge nicht dem eigenartigen Sinne ihrer Methode gemäß nach vollzogen werden. Husserls methodischer Grundgedanke ist geprägt durch das « originale Cartesianische Motiv : durch die Hölle einer nicht mehr zu übersteigernden quasi-skeptischen Epoché hindurch zum Eingangstor in den Himmel einer absolut rationalen Philosophie vorzudringen und diese selbst systematisch aufzubauen », m.a.w. : « den radikalen Subjektivismus der skeptischen Tradition in einem höheren Sinn wahrzumachen ». So führt der radikale cartesianische Zweifel — oder dessen Möglichkeit — zur Wahrheit der absoluten Gegebenheit des reinen Bewußtseins, die dessen absolutes Sein bedeutet. Damit ist ein ordo ad meam perceptionem als grundsätzlich gesicherter Bereich für eine strenge Wissenschaft gewonnen : die eidetische Phänomenologie des Bewußtseins. Auf analoge Weise und in demgemäß analogem Sinne ergibt sich Husserl sodann die grundsätzliche Relativität jeder möglichen Welt auf solches absolute Bewußtsein. Damit erweist sich, daß ein ordo ad ipsam rei veritatem sich, wenn überhaupt, einzig und allein in jenem ordo ad meam perceptionem zu konstituieren vermag : die reine Bewußtseinswissenschaft ist in sich schon transzendentale Phänomenologie. Und konstituiert sich nun wirklich im reinen Bewußtsein als dem transzendentalen ein solcher ordo ad ipsam rei veritatem ? Um dies zu erweisen, rekurrierte Descartes auf die veracitas Dei, die die Wahrheit des Evidenten verbürgen sollte. Husserl aber will unter « Evidenz » von vornherein nichts anders verstehen als die Selbstgegebenheit des Seienden selbst, das da evident ist. So fragt er, statt nach einer Garantie für die Wahrheit der Evidenz, vielmehr nach einer wahrhaft vollkommenen transzendentalen Evidenz. Sie muß gleichsam die Evidenz der Evidenz selbst sein. Sie erblickt er im Urphänomen der Zeit als der lebendig strömenden Gegenwart. (shrink)

Amsterdam University Press is a leading publisher of academic books, journals and textbooks in the Humanities and Social Sciences. Our aim is to make current research available to scholars, students, innovators, and the general public. AUP stands for scholarly excellence, global presence, and engagement with the international academic community.

Het punt dat René Munnik in zijn reactie aan de orde stelt is van fundamentele betekenis. Is het wijsgerig geoorloofd geloof en filosofie zo met elkaar te verbinden als ik dat doe in ‘Kennis in reformatorisch wijsgerig perspectief’, mijn bijdrage aan de OU-cursus ‘Cultuurfilosofie vanuit levensbeschouwelijke perspectieven’? Is het niet beter de argumentatie ‘strikt wijsgerig’ te houden en de filosofie te beperken tot de ‘natuurlijke’ kennis in plaats van een op openbaring gebaseerd geloofsperspectief als uitgangspunt te nemen?1 (...) Ik wil hierover graag enkele opmerkingen maken, in de hoop dat daarmee ook mijn erkentelijkheid voor zijn kritische notities tot uitdrukking komt. (shrink)

Zijn filosofen gek? Zo ja, waarom? En ligt dat dan aan de filosoof, aan de filosofie of aan de diagnostiek? Dat zijn de vragen die in 'Diagnose van de moderne filosoof' centraal staan. Nicole des Bouvrie neemt aan de hand van het diagnostische handboek van psychiaters en psychologen (de DSM-V) de situatie van de hedendaagse denker onder de loep. Autisme, psychoses, anorexia en andere aandoeningen passeren de revue, om aan de hand van een grondige anamnese van hedendaagse (...) denkbeelden uit de westerse filosofie een diagnose te stellen. ''Des Bouvrie laat als geen ander zien hoe filosofie en waanzin zich in elkaar kunnen verstrikken, maar ook hoe ze bij elkaar een zone van vrijheid vinden.'' Filosoof Wouter Kusters, winnaar Socratesbeker 2015. (shrink)

In een tijd waarin 'nepnieuws' zich steeds nadrukkelijker naar de voorgrond dringt, is de vraag naar wat waarheid is buitengewoon belangrijk. Ook vragen of wetenschappelijke studies betrouwbaar zijn en of een (sociale) wetenschapper neutraal beleidsadvies kan geven zijn aan de orde van de dag. Daarop kan de wetenschapsfilosofie antwoord geven. Dit boek biedt kritische reflectie op belangrijke vraagstukken in de filosofie van de sociale wetenschappen. De sociale wetenschapper wordt ingeleid in wetenschapsfilosofische thema's als causaliteit, verklaringsstijlen, reductionisme en (...) holisme, statistiek, modellen en onderzoeksparadigma's. Daarnaast is er ruim aandacht voor de wetenschappelijke praktijk en de positie die (sociale) wetenschappers innemen in het maatschappelijk debat. Veel wetenschappers zijn immers geneigd liever neutraal te blijven en zich niet in een maatschappelijk debat te mengen. Maar is dat eigenlijk wel wenselijk en mogelijk?"--Page 4 of cover. (shrink)

Veelbelovend debuut van een talentvolle jonge filosoof - in de traditie van Hans Achterhuis -/- Waarom leven wij in een wereld die voor eeuwig gevuld lijkt te zijn met tekorten? Welke mechanismen creëren dat voortdurende gevoel niet genoeg te hebben? Waar komt ons oneindig verlangen naar méér vandaan - ondanks alle welvaart en overvloed? -/- Deze vragen vormen de basis van een filosofische zoektocht naar de oorsprong van schaarste. Rutger Claassen bespreekt de belangrijkste denkers uit filosofie en economie (...) die zich met dit probleem hebben beziggehouden. Hij laat zien hoe schaarste een rol speelt in actuele debatten over globalisering, de consumptiemaatschappij, natuur en milieu, de waarde van arbeid en het debat over normen en waarden. -/- In Het eeuwig tekort stelt Claassen de vraag hoe wij 'voorbij de schaarste' kunnen komen en ons kunnen losmaken van onze drang tot ongebreidelde bevrediging van behoeften. Volgens hem moeten we de uitweg zoeken in een filosofie die ervan uitgaat dat de bevrediging van menselijke behoeften slechts één vorm is van menselijke activiteit temidden van een veelheid aan waardevolle levensvervullingen. -/- . (shrink)

De humanist Marsilio Ficino (1433-1499) was een van de meest invloedrijke filosofen van de Italiaanse renaissance. Zijn wijsbegeerte is van groot belang geweest voor kunstenaars als Botticelli en Michelangelo. Dit boek besteedt uitvoerige aandacht aan Ficino's invloed op artistiek gebied. Fundamentele studies van Chastel, Panofsky en Gombrich passeren daarbij de revue. Ook de rol van de familie De' Medici in Ficino's professionele en persoonlijke leven wordt uiteengezet. Zo ontstaat een veelzijdig en samenhangend beeld van het milieu van de Platonisten (...) in Florence. De filosofie van Plato en zijn navolgers maakte een ware wedergeboorte mee in het Italië van de vijftiende eeuw. De intellectuele omwenteling die Ficino in gang zette, zou zich niet alleen over het Italië van de Renaissance maar over heel Europa verspreiden. Dit boek is opgebouwd uit een algemeen deel, gevolgd door twee traktaten van Ficino: 'De extase van Paulus' en 'Wat is licht?'. Deze verhandelingen zijn als het ware de kroongetuigen bij het algemene deel. Dit boek is voor allen die zich interesseren voor het Italië van de Renaissance."--Page 4 of cover. (shrink)

In this article the author investigates the scientific (wetenschappelijk) character of moral statements. First he gives an analysis of the verb ‘to know’ and its equivalents in Dutch. His conclusion is that the verb to know may be, depending on its context, (i) an epistemic qualificator, (ii) a dispositional verb or (iii) a relational verb. Then he deals with the criteria of a scientific system : evidence, relevance, possibility of prediction, of formalisation and finally the criterion of simplicity. The author (...) shows that the latter criterion is the most fundamental. Various formalized ethical systems are developed in this article. The author shows that ethics fulfills all the criteria of science, except the criterion of the possibility of prediction. In ethics one cannot predict without committing the naturalistic fallacy. The author sees scientific systems as logical empirical ones. He demonstrates that ethics can be considered a scientific system, provided that the logic permitted in the system is strong enough (i.e. that it includes deontic logic) and the experience permitted in the system is wide enough (i.e. that it includes ethical intuition). (shrink)

Is er een verschil tussen theologie en filosofie, en zo ja, waarin ligt dat verschil? Dat lijkt me de kern te zijn van de punten die Johan van der Hoeven als commentaar naar voren brengt in zijn zeer sympathieke bespreking van mijn bijdrage aan het cursusboek van de Open Universiteit. Ik zal proberen duidelijk te maken waarom ik denk dat dit de kern is, hoewel hij zelf een andere “hoofdvraag” lijkt te formuleren. Maar eerst twee opmerkingen vooraf.

Er zijn een aantal redenen om de binnen de Reformatorische Wijsbegeerte door H. van Riessen ontwikkelde filosofie van de techniek aan te vullen. Het ging Van Riessen alleen om de moderne techniek: “de reformatorische benadering van de moderne techniek en waarom deze wezenlijk verschilde van de techniek van alle tijden. Dat verschil zit in de wetenschappelijke basis van de moderne techniek.” Zijn definitie was beperkt: “De ‘moderne techniek’ is de, in een economische verbandstructuur vervlochten en daardoor gecoördineerde, (...) en overigens in wetenschappelijke zin ontplooide, vrije, beheersende vorming met technische operatoren, met als doel, de productie van die cultuurobjecten, die voor deze vorming geschikt zijn.” En zijn 7de en 8ste stelling luidden: “De transformatie van energie door middel van technische operatoren is karakteristiek voor de moderne, wetenschappelijk ontplooide techniek” en “De kenmerkende methode der wetenschappelijke ontplooide techniek is die van de neutraliserende functiedeling en functie-integratie.”. (shrink)

Leo Strauss, de vader van het Amerikaanse neoconservatisme, stamde uit een Duits orthodox-joods gezin. Hij was reeds een bekende filosoof en politicoloog, toen hij in 1973 naar de Verenigde Staten uitweek. Hier ging hij verder met zijn onderzoek naar de tegenstelling tussen rationaliteit en emotionaliteit, tussen weten en geloven. Strauss is hierover niet tot een duidelijke eindconclusie gekomen.

Uitgebreide crisiseditie.00Voor het leven is er geen generale repetitie. Je hebt slechts één kans. Gelukkig zijn grote denkers je voorgegaan en kun je bij hen terecht voor wijze raad. Zo helpt Diogenes je om je authentieke zelf te zijn, Epicurus om niet te veel geld uit te geven tijdens de uitverkoop en Kant om op tijd te remmen voor een zebrapad. Maar ook minder gearriveerde denkers helpen je een handje: André Hazes daagt je uit om vrijer te worden (...) en De Jeugd van Tegenwoordig steunt je in je verdriet.0In 'Filosofie voor een weergaloos leven' laat Lammert Kamphuis zien dat filosofie minder onbegrijpelijk en hoogdravend is dan we vaak denken. In achttien prikkelende stukken toont hij hoe zowel eeuwenoude als hedendaagse denkers je kunnen bijstaan in het alledaagse leven. Deze bundel biedt troost, geeft rust, verrijkt vriendschappen, creëert begrip voor andersdenkenden en leidt tot meer plezier in je werk. (shrink)

De apostel Paulus spreekt in één van zijn brieven over ‘de verduistering van het verstand’ — een verduistering die het gevolg is van zonde.1 In het werk van een groot aantal filosofen uit de westerse filosofische traditie heeft dit woord van Paulus op een of andere wijze weerklank gevonden. Bij Augustinus, Anselmus, Thomas van Aquino, Jonathan Edwards, Kierkegaard, John Henry Newman en Franz von Baader bijvoorbeeld, en in ons land bij Abraham Kuyper en Herman Dooyeweerd, vindt men reflecties over (...) de noëtische gevolgen van de zonde.2 Deze denkers hebben de noëtische doorwerking van de zonde onder meer aangewezen in de volgende verschijnselen: dat mensen allerlei onware gedachten hebben dat onze kenvermogens lang niet altijd naar behoren functioneren, zoals onder andere blijkt uit geheugenzwakte, misperceptie en foutief redeneren dat mensen het vaak onderling oneens zijn. (shrink)

Het boek Filosofie van taal en tekst van René van Woudenberg is een heldere en uitdagende inleiding in enkele problemen van de taal- en tekstfilosofie. Het is niet een inleiding in verschillende filosofische theorieën over taal en tekst, maar eerder een inleiding in de problemen die in die theorieën aan de orde komen. Het centrale vraagstuk dat in het boek aan de orde komt, luidt : ‘Wat zeggen we precies wanneer we zeggen dat een woord, zin of tekst, betekenis (...) heeft?’ De auteur streeft dus naar verheldering van het begrip ‘betekenis’. Waar onduidelijkheden zijn door het verschillend gebruik van dit begrip, probeert Van Woudenberg deze op te lossen door heldere onderscheidingen aan te brengen. (shrink)

Dès l'aube de la pensée philosophique en occident, l'Ecole d'Elèe souligne le caractère absolu de l'être. Découverte des plus importante, qui ne cessera d'exercer une profonde influence sur tout le cours de la réflexion philosophique. Platon s'attache à réhabiliter l'intelligibilité du multiple : il y a « des idées » subsistantes; et Aristote dégage l'intelligibilité du multiple matériel : il y a « des catégories » obtenues au moyen de l'abstraction. L'un et l'autre s'efforce d'y découvrir un ordre : rapports (...) de participation, selon Platon ; rapports de causalité, selon Aristote. Platon se dégage de la tenaille de Parménide, — ou l'être, ou l'absurde néant, — en distinguant deux néants : l'un, qui est le contraire de l'être, est absurde ; mais l'autre, qui est l'altérité, est parfaitement intelligible, une idée, un être véritable. Ce non-être relatif, à savoir l'altéritê, est aussi universel que l'être correspondant, à savoir ceci, cela, êtres corrélatifs. Pour autant, l'unité fondamentale du monde des idées est une unité d'ordre, une multiplicité, et non plus l'unicité à la manière de Parménide. Il est vrai que de toute son âme Platon aspire à une unité suprême et unique, mais il ne réussit pas à l'intégrer techniquement dans son système. Aristote, qui pose carrément en principe que l'être a des sens multiples et irréductibles, notamment les catégories, découvre, lui aussi, un ordre qui unit les catégories entre elles, de même qu'un ordre qui unit toutes les réalités substantielles en les reliant à un Premier Moteur : il est vrai que cette dernière influence ne peut pénétrer jusqu'au fond de la réalité, puisque celle-ci est autre chose que du mouvement, et que par conséquent cette réalité, fondamentalement non unifiée, demeure fondamentalement inintelligible. Il est intéressant de rapprocher de ces deux systèmes « essentialistes » celui de Hegel, dont le mouvement dialectique part de l'être et se porte immédiatement vers le non-être correspondant, considéré comme intelligible : l'être s'en trouve radicalement « relative » . Aussi bien, c'est dans l'élaboration ultérieure de l'être qualifié, quidditatif, que Hegel cherche, mais en vain, l'idée absolue. Plotin réussit à formuler nettement le problème du relatif et de l'absolu et à s'orienter vers une solution : il souligne le caractère radicalement relatif de la réalité relative, ce qui implique le caractère radicalement indépendant de la réalité absolue. Comme il continue à entendre l'être à la manière essentialiste de Platon et d'Aristote, il va de soi qu'il ne lui est pas possible d'identifier l'être et l'absolu : la réalité suprême, l'Un, est donc au delà de l'être, de même qu'il est au delà de l'intelligence, dont l'objet propre est l'être. En distinguant la quiddité et l'existence, Avicenne introduit, à côté de la quiddité, une nouvelle dimension où pourra se mouvoir l'intelligence. Néanmoins c'est sur la quiddité qu'il met l'accent : considérée en elle-même et indépendamment de toute rapport virtuel ou actuel avec l'existence, la quiddité à un sens complet ; au contraire, l'existence ne se conçoit que se rapportant à la quiddité. C'est du côté de la quiddité que se trouve l'absolu. S. Thomas reprend la distinction avicennienne, mais en la retournant : car c'est à l'esse qu'il accorde la primauté : l'esse est acte, la quiddité est puissance ; l'esse est la perfection fondamentale de tout, à laquelle toute réalité participe. C'est dans la ligne de l'esse que se trouve l'absolu. Heidegger fait observer que depuis Platon la philosophie se trouve sur une mauvaise voie : c'est toujours de l « étant » qu'elle s'est occupée, c'est-à-dire, de l'être qualifié, tandis qu'elle a négligé l'étude de l'être lui-même. Sans doute a-t-il raison pour une bonne part, mais il ignore que S. Thomas a élaboré une philosophie authentique de Yesse, que beaucoup sont trop enclins à ne pas considérer. Comment justifier le point de départ et le point de vue d'une philosophie de l'être ? Où les trouver ? Non pas dans quelque secteur particulier où Ion rencontrerait l'être pur, mais dans tout secteur, dans toute expérience. C'est sur le fait qu'il faut s'appuyer, sur le fait dont l'homme de science déclare qu'il est plus fort que le Lord Maire de Londres. L'homme de science se borne à noter les faits et à en chercher la régularité ; le philosophe s'attache à découvrir la raison de la solidité absolue des faits et à dégager ce que cela implique. Lorsqu'on a exposé tout ce qu'est une réalité donnée, tout ce que sa quiddité comporte, on n'a nullement fini de dire ce que cette réalité contient d'intelligible, puisqu'on n'a pas encore déclaré que cette réalité est, qu'elle existe. Sans doute, Kant est-il d'avis que l'intelligibilité de cent thalers existants ne dépasse en rien celle de cent thalers possibles, mais il est pourtant certain que le jugement d'existence, qui est un jugement, est affaire d'intelligence, d'intelligibilité : il manifeste d'emblée la solidité irréfragable de l'être ; rien ne pourra plus jamais effacer ce qui a été et, désormais, absolument tout doit en tenir compte. C'est cela même qui est à la base de la connaissance vraie, à savoir de celle qui saisit « ce qui est ». Ceci ne contredit en rien la relativité des faits : c'est précisément le fait qui nous révèle l'absolu, c'est le relatif qui se montre comme étant absolument relatif. Tout comme c'est de la situation dans laquelle je me trouve que j'ai conscience et que c'est donc en elle que je domine et transcende la relativité qui est propre à cette situation. L'absolu que je saisis est celui qui me révèle le relatif. Mon point de vue, qui n'est qu'humain, n'est jamais celui de Dieu : cependant il contient une valeur d'absolu. Et la donnée qui m'est présentée n'est pas l'être divin : cependant elle manifeste une signification d'absolu, à savoir la signification d'être. Dans cette signification, tout coïncide, car ce qui ne s'y trouverait pas, serait pur néant. Tout se rencontre dans une identité fondamentale. C'est à raison de l'être qu'il contient que la réalité parle à l'intelligence, comme aussi à la vie appetitive : c'est grâce à sa signification d'être, que la réalité peut m'être « présente ». Aussi bien, pour y répondre, pour résoudre les problèmes qu'elle pose, il n'est que de s'en approcher et de se laisser guider par elle. On peut montrer que la signification absolue d'être que manifeste toute donnée exige un principe réel unique qui fonde toute réalité. Ce principe ne peut se concevoir, ni sur le mode d'une substance, ni sur celui d'une cause particulière, car l'une et l'autre sont essentiellement relatives. Il ne peut s'entendre que comme l'Absolu, dégagé de tout rapport : si toutes choses sont intégralement dépendantes de cet Absolu, lui-même ne peut dépendre de rien et il garde nécessairement son indépendance totale. Il apparaît clairement qu'il ne sert à rien de se mouvoir, « horizontalement », le long d'une série de causes dans l'espoir d'en découvrir une, par exemple la première de la série, qui permettrait davantage de se porter, « verticalement », vers l'Absolu ; car du fini à l'Infini la distance demeure partout la même et la difficulté est toujours égale : le passage du fini à l'Infini est unique et il exige d'être examiné et justifié avec soin. L'argument en question est d'une nature spéciale : il s'agit d'atteindre l'Infini à partir du fini et, de plus, au moyen d'une intelligence finie. Aussi bien, n'atteignons-nous jamais immédiatement l'Infini en lui-même, mais uniquement dans le fini et tel que le fini nous le révèle. Donc c'est tout en pensant le fini qu'il nous faut penser l'Infini, à savoir comme exigence fondamentale de ce fini. C'est en ce sens qu'on dit que de l'Infini au fini il y a relation logique. Cependant, par là-même nous comprenons que nulle relation réelle ne peut lier l'Infini au fini. Ceci ne signifie nullement que l'Absolu divin serait entièrement isolé et loin de toute réalité finie ; mais tout au contraire, que Dieu est plus près de la créature qu'aucun terme relatif ne peut jamais l'être du terme qui lui correspond : l'Absolu créateur, souverainement indépendant et transcendant, est tout aussi parfaitement immanent, c'est-à-dire toujours intimement et activement présent à ce qu'il pose dans le réel. (shrink)

Een kleine politieke filosofie Moeten rokers vrij gelaten worden te roken in de horeca, of mag de staat hun dat verbieden? Is Laura Dekker vrij op zeilreis te gaan, of had de staat haar thuis moeten houden? Zijn allochtonen vrij hun eigen cultuur te behouden of moeten zij juist integreren? En zijn wij vrij om onze welvaart te vergroten ook als dat het klimaat grote schade toebrengt? Nadat onze vrijheid in de jaren zestig en zeventig enorm is (...) toegenomen, beleven we nu een periode waarin die vrijheid wordt herijkt. Het streven dat burgers vrij moeten zijn hun leven naar eigen goeddunken in te richten botst nu met de roep om 'grenzen aan de vrijheid'. Deze strijd om de vrijheid vormt het hart van vele controversiële politieke kwesties die het afgelopen decennium het publieke debat beheersten. In Het huis van de vrijheid bespreekt Rutger Claassen deze kwesties met een filosofische blik. Hij neemt stelling tegen eenzijdige opvattingen van vrijheid en verdedigt haar als het ideaal van de autonome burger. Dat ideaal vraagt er echter wel om vrijheid in samenhang te zien met andere politieke idealen, zoals welzijn, veiligheid, gelijkheid, democratie en gemeenschap. Claassen laat zien dat het vrijheidsideaal - ondanks alle kritiek - onmisbaar is, maar hij schetst ook hoe het komt dat het zo gemakkelijk voor totaal verschillende politieke programma's kan worden misbruikt. (shrink)

Hoe kunnen we ervoor zorgen dat iedereen zich thuis voelt in onze steden? Hoe gaan we om met verschillende culturele feesten en rituelen? Hoe benaderen we ons gemeenschappelijk verleden, dat voor verschillende culturele groepen een andere lading heeft? Of hoe gaan we om met de uiteenlopende opvattingen over homoseksualiteit of de verhouding man-vrouw? Dit zijn enkele voorbeelden van vraagstukken waarbij de ‘kunst van het verstaan’ ingezet zou kunnen worden. Het is immers niet alleen belangrijk om inzicht te krijgen in (...) ‘de ander’, maar ook in ons eigen denkpatroon. In steden met een grote culturele diversiteit kunnen dialogen tussen de verschillende bevolkingsgroepen de wederzijdse erkenning en ook het wederzijdse begrip aanzienlijk bevorderen. Het is een manier om elkaar te ‘verstaan’. Heinz Kimmerle heeft zich de voorbije 25 jaar bekwaamd in ‘de kunst van het interculturele verstaan’. En juist daaraan lijkt behoefte te zijn in onze huidige maatschappij met diverse culturen terwijl er niet altijd evenveel begrip is voor elkaars cultuur. In dit boek onderzoeken de auteurs of dit filosofisch academische werk op het gebied van intercultureel verstaan, een basis kan bieden voor een praktisch dialoogmodel voor het omgaan met de uitdagingen in steden met een grote culturele diversiteit. Zo komen zij tot een model voor dialogen in de dagelijkse praktijk en onderzoeken hoe dit kan leiden tot een meer dialogische levenshouding, die ook op andere gebieden (politiek of economisch) ingezet kan worden. Zij gaan niet alleen in gesprek met elkaar, maar krijgen ook nieuwe inzichten over hun eigen manier van naar de wereld kijken. (shrink)

Vrije wil is een raadselachtig fenomeen. Wij mensen hebben de indruk dat we zelf keuzes maken, maar de wetenschap vertelt een heel ander verhaal: onze handelingen zijn slechts het resultaat van onze persoonlijke eigenschappen, onbewuste associaties en hersenprocessen. Ons bewuste zelf is niets meer dan een passieve toeschouwer. Het is dan ook niet verrassend dat wetenschappelijk onderzoek vaak uitmondt in determinisme of ‘willusionisme’. -/- Maar wat is vrije wil eigenlijk? En wat betekent het om zelf te kiezen? In Mijn (...) intenties en ik verkent Lieke Asma vrije wil en legt ze nauwgezet uit hoe we over de vrijheid van onze eigen keuzes en handelingen moeten nadenken. Wat blijkt? Filosofisch onderzoek en het in ogenschouw nemen van het perspectief van de handelende persoon zijn essentieel voor een goed begrip van vrije wil. (shrink)

The aim of this article is to demonstrate that a certain connection between 'seeing'and 'Being' can be traced within the later work of Merleau-Ponty. It is argued that a theory of seeing which is developed from a radical phenomenological point of view is nota confirmation, but rather a critique of Western representational ontology. The centralprinciple of this critique is formed by the notion of reversibility. By means of the reversible relation between the seer and the seen, and between the visible (...) and the invisible — which is situated within seeing itself —, the traditional opposition between subject and object is abolished and 'Being' loses its alleged meaning of 'presence' and 'unity'. One could say that the meaning of 'seeing' evades the (traditional) philosophicaldiscourse. Therefore, philosophy should consult the practice of the artist, particularly painting. Merleau-Ponty's analysis of painting embodies a profound critique of representational thought, yet at the same time, it shows that this kind of critique does not reject every form of 'giving meaning' or intentionality. The work of art is simultaneously a (bodily) expression and the revelation of the meaning of Being itself. The fission of Being, the elusive visibility, reveals itself in a painting, which could only be made because the painter put into service his or her aesthetic body. (shrink)

The mainstream interpretation of Schopenhauer's philosophy is dialectical and stresses the continuity between aesthetics and ethics. This interpretation has its own plausibility but is overly confident in the letter. Restricting the value of Schopenhauer's aesthetic theory to a mere propaedeutic of an ethics, wherein the ascetic ideal of the denial of willing is central, might seem fully justified at first sight, but clearly overlooks a number of crucial complexities and ambivalences. First of all, it obliterates the specificity and complexity of (...) Schopenhauer's theoryof (aesthetic) pleasure. In the first section, aesthetic pleasure is shown to be closely linked with a peculiar form of non-conceptual insight, which is at the core of Schopenhauer's philosophy. In the second section, it is argued that aesthetic pleasure cannotbe reduced to the so-called negative pleasure that accompanies the liberation from individual willing. The dialectical reading of Schopenhauer's philosophy invariably stresses the negativity of aesthetic pleasure to argue for the 'bridge' between the aesthetic disinterestedness and the ethical denial of willing. Schopenhauer's aesthetics, however, acknowledges a kind of intrinsic and positive pleasure, which is bound up with the perception of the (Platonic) Idea in and through the concrete object and with the non-ordinary use of the cognitive faculties. The aesthetic contemplation is a peculiar kind of(non-conceptual) self-consciousness, which is itself a source of pleasure and is to some degree independent of the pleasure of relief from the demands of desire. Moreover, this dialectical interpretation avoids a detailed and radical scrutiny of Schopenhauer's theory of the sublime feeling. In the second section, the sublime feeling is contrasted with the beautiful and is shown to be a pure feeling that meets the specific conditions of an aesthetic appreciation. An attentive reading of Schopenhauer's fascinating theory of the sublime intimates a new interpretation of his philosophy, in which the fissures between aesthetics and ethics appear. The aesthetic feeling of the sublime hampers a smooth crossing from the aesthetic realm to the ethical denial of willing in asceticism, since it is not at all an harmonious feeling which accompanies the liberation from the will and does not promise an everlasting freedom from willing. The sublime feeling is an ambivalent mixture of pleasure and pain, of joy and sorrow and reveals a deep and unbridgeable gap in the heart of subjectivity itself. It is clearly distinct from and even contradictory to the ascetic's ideal of restraint and denial of the will. (shrink)

De Nederlandse filosoof Cornelis Verhoeven hield zich intensief bezig met de klassieke filosofie. Hij was ook jarenlang leraar op een school voor voortgezet onderwijs en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Bovendien was hij een begenadigd schrijver van prikkelende essays. Daaronder zijn er vele die gaan over het onderwijs. De waardigheid van het vak van leraar ging hem zeer ter harte. De centrale thema’s in zijn werk zijn verwondering en dankbaarheid, ontvankelijkheid en geduld, rust en stilte. (...) Deze bieden een tegenwicht tegen oprukkende verschijnselen als het activisme, de rusteloosheid en de nadruk op snelle resultaten in het onderwijs. Cornelis Verhoeven neemt afstand van de maakbaarheidsideologie en pleit voor het niet-planbare en niet-berekenbare dat de kern van onderwijs uitmaakt: een leraar en leerlingen die zich samen buigen over de zaken uit de wereld. Joop Berding presenteert in dit boek de onderwijsfilosofie van Cornelis Verhoeven. Bovendien gaat hij in gesprekken met onderwijsmensen na wat deze visie voor het onderwijs en de leraren van vandaag te betekenen heeft. Een verrassend actuele en stimulerende bijdrage aan het doorgaande gesprek over wat onderwijs is en kan zijn. (shrink)

In 'Descartes' droom' worden strip en filosofie met elkaar verbonden. Een idee van Hubert Dethier, die in zijn colleges aan de VUB het medium strip tot onderwerp van filosofische bezinning maakte. Filosofe en vroegere stripuitgeefster Margreet van Muijlwijk nam de fakkel van hem over en verbond ter gelegenheid van Hubert Dethiers tachtigste verjaardag diens gedachtegoed met de vele aspecten van wat intussen een volwassen kunst (de negende kunst) is geworden. Strip en filosofie passen goed bij elkaar. Terwijl (...) filosofie een eeuwenoude praktijk is, is het stripverhaal het oudste medium onder de nieuwe media. In tegenstelling tot die laatste is de tijdlijn van een stripverhaal op elk moment tot stilstand te brengen of om te keren. Dat is een eerste voorwaarde voor reflectie: bij de dingen kunnen stilstaan en afwegingen maken. De strip kan op die manier onvermoede inzichten bieden in talloze stromingen van de westerse filosofie en in onze maatschappij in het algemeen. (shrink)

Een kenner op het gebied van de klassieke muziek - wie wil dat nou niet zijn? In dit boek legt André Klukhuhn de filosofie en oorsprong van de westerse klassieke muziek op een toegankelijke manier bloot. Hij geeft op even komische als boeiende wijze een overzicht van de belangrijkste stromingen en tijdperken en de bijbehorende westerse componisten: van rococo en romantiek tot postmodernisme, en van Keppler en Händel tot Wagner en Orff. De betekenis van de 'kosmische harmonie', het (...) raakvlak tussen muziek en wiskunde, loopt als een rode draad door het verhaal heen. Door het lezen van dit eerste Nederlandse overzichtswerk van de westerse klassieke muziek zal het luisteren ernaar nog boeiender - of troostrijker, verheffender of ontspannener - worden dan het altijd al was. (shrink)

Geschiedenissen van de filosofie zijn zo oud als de filosofie. Maar een geschiedenis van de filosofie in de Lage Landen is weer even geleden. In 'Denkers en dwalers' schetst Erno Eskens, die al tientallen jaren publiceert over filosofie en haar plek in de samenleving, met vlotte pen de denkpaden die onze geschiedenis mede hebben bepaald.0In zijn overzichtswerk geeft Eskens speciale aandacht aan onderdrukte denkers. Vrouwelijke filosofen, autodidacten, literaire denkers en denkers uit de voormalige koloniën (...) krijgen eindelijk een plaats op het podium van de geschiedschrijving. Zo staan algemeen bekende denkers als Erasmus, Descartes en Spinoza zij aan zij met Anna Maria van Schurman, Clara Wichmann en Tan Malaka. (shrink)

Nachdem auf den Ursprung des Fortschrittsdenkens in der Aufklärung und seine Vorgeschichte in der jüdisch-christlichen Erwartung des „Endes aller Dinge" hingewiesen worden ist, wird die Grundlegung des Fortschrittsdenkens in der Philosophie bei Hegel herausgestellt. Die Geschichte der Philosophie ist dem Anspruch nach bis Hegel die Entfaltung der Logik, d.h. der Bestimmungen des reinen Denkens, in der Zeit. Wie die Logik kennt die Geschichte einen Abschluss, ein höchstes Niveau, das das Ziel der historischen Entwicklung ist. Das politische Äquivalent dieser Geschichte ist (...) der Fortschritt im Bewusstsein der Freiheit. Heidegger spricht von demselben geschichtlichen Zusammenhang der Philosophie von Parmenides bis Hegel. Er charakterisiert diesen Zusammenhang aber nicht als Fortschritt, sondern als „Seinsvergessenheit". Der Seinsvergessenheit entspricht die „Selbstmächtigkeit" des Menschen, und das Vergessen des Seins kann konkretisiert werden als Unfähigkeit, die Natur zu denken. Zu dieser Geschichte gehört nicht nur Freiheitsbewusstsein, sondern auch Beherrschenwollen. Foucault bestreitet ausdrücklich nicht nur den Fortschritt, sondern auch die Kontinuität der Geschichte. Wissen wird nicht mit Emanzipation, sondern mit Macht in Zusammenhang gebracht. Das Fortschrittsbewusstsein erweist sich als Illusion angesichts zunehmender Normalisierung und Disziplinierung. Diese Position wird als zu radikal charakterisiert.Fortschritt und Zusammenhang bleiben gültig in bezug auf begrenzte Aspekte der Geschichte, deren andere gegenüberstehen, die negativ zu sehen sind. Der späte Foucault nähert sich dieser Auffassung an. Irigaray und Derrida machen deutlich, dass zum Vergessenen und Verdrängten in der europäischen Geschichte die gleichberechtigte Rolle der Frau gehört. Auch dies ist ein Preis, der für den Fortschritt bezahlt wird. Zugleich verweist das Weibliche auf andere Dimensionen des Geschehens. Emanzipation ist Fortschritt, nimmt aber zugleich die Gestalt der Gleichmacherei an, die das Besondere der Frau zum Verschwinden bringt. Wesentlicher als Fortschritt ist Gleichgewicht, nicht als statische Gegebenheit, sondern als stets aufs Neue zu gewinnende Ordnungsfunktion im chaotischen Strom der Ereignisse. (shrink)

In 1974 werd voor het eerst op een Nederlandse school het eindexamen filosofie afgenomen. 13 VWO leerlingen namen daaraan deel. Deze Gideonsbende is sindsdien gestaag gegroeid, de laatste jaren zelfs zo sterk, dat van een kleine bende geen sprake meer kan zijn. In 2007 werd op 158 VWO scholen het eindexamen filosofie afgenomen, waaraan 2861 leerlingen deelnamen. Bovendien is het sinds 2000 ook mogelijk om op de HAVO eindexamen filosofie te doen. In 2007 gebeurde dat op (...) 57 scholen, waaraan 801 leerlingen deelnamen.1 Dit zijn voor een ieder die liefde voor filosofie heeft natuurlijk spectaculaire gebeurtenissen. (shrink)

Onlangs verschenen de eerste vier delen van Martin Heideggers persoonlijke notities en dagboekaantekeningen, de Schwarze Hefte. Hierin stelt Heidegger dat er geen toekomst is voor de filosofie dan via de poëzie van Friedrich Hölderlin. In dit boek vergelijkt Eric Bolle Heideggers filosofie met Hölderlins werk. Hij concludeert dat hoe men ook over Heidegger moge denken, wij niet om zijn verhouding tot Hölderlin heen kunnen. Heidegger ontwerpt op basis van Hölderlins werk nieuwe wegen voor de filosofie. Dit (...) is geen onkritisch boek. Bolle vraagt zich af of er nog andere nieuwe wegen voor de filosofie zijn en bespreekt verschillende?andere aanvangen? met Hölderlin. Daarom besteedt hij niet alleen aandacht aan Heideggers interpretaties van Hölderlin, maar ook aan die van Henrich en Birkenhauer. Tenslotte laat het boek ook een tiental filosofen aan het woord over de aanpak van het boek zelf en maakt zo de weg vrij voor een kritische zelfanalyse."--Back cover. (shrink)

Gezeigt wird wie Heideggers Denken des Seins interpretiert werden kann als sein Denken des Verlangens. Es wird darauf hingewiesen dass beim frühen Heidegger Begriffe wie „ὂρµξις“ und „Wille“ anwesend sind, und bestimmt werden als Bewegung der Transzendenz im Entwurf auf Möglichkeit als Möglichkeit. Auch wird gezeigt dass Begriffe wie „das Ungenügende“ und „der Überfluss“ im Entwurf auf Möglichkeiten eine Bedeutung haben. Im eigentlichen Entwurf auf Möglichkeit ist der Überfluss an Möglichkeiten unüberholbar. Dagegen ist die Neugier eine Bewegung die das Mögliche (...) nicht sein lässt‚ sondern das Mögliche nur noch als Wirklichkeit begehrt. Beim späteren Heidegger wird das Sein verstanden als Mögen. Dieses Mögen wird ausgelegt als Verlangen weil das Mögen enerseits eine Zuneigung ist und andererseits das Austragen der Differenz ist. Gezeigt wird wie beim späteren Heidegger der eigentliche Entwurf auf Möglichkeit substantiviert wird als Mögen des Seins. Um diese Zuneigung zu dem Sein anzudeuten braucht Heidegger Begriffe wie „Lange-Zeit“‚ „Langen“‚ „Langmut“‚ und „Langeweile“. Diese Wörter sind verwandt mit dem Wort „Verlangen“ das ursprünglich „differre“ bedeutet. (shrink)