Ercan Çelik, Çocuk, Suç ve Din İlişkisi isimli kitabında sosyolojik bir olgu olarak tanımladığı “suç olgusu” ile toplumun bir parçası olan çocuk ögesi arasındaki ilişkiyi incelerken dinin muhtemel fonksiyonlarına odaklanmaktadır. Yazar bunu gerçekleştirirken “suç” ve “suçluluk” kavramlarının muhtevasına değindikten sonra “suç ve suç olgusuna dair muhtelif teorileri okuyucunun bilgisine sunmaktadır. Ardından, suç olgusunun toplumsal çerçevesini irdeleyip özellikle “çocuk suçlular” veya “suça sürüklenen çocuklar” özelinde çocukların “suçlu mu” yoksa “suça itilmiş/sürüklenmiş mi” oldukları sorgulanmaktadır. Cezaevinde çocuk suçlular ile yapmış olduğu mülakatlara yer (...) vererek, çocukların dindarlık düzeyleri ile suç arasındaki korelâsyona dikkat çekerek suçun oluşumunda dinin caydırıcı rolüne dair bulgular paylaşmaktadır. (shrink)

Geçmişte yazılan ve kütüphanelerimizde çoğu yazma hâlinde duran pek çok ilmî eserin isim, müellif ve mütercimlerinin tespiti konusunda ciddî hatalar yapıldığı görülmektedir. Bu da bir kısım önemli eserlerin gün yüzüne çıkmasını engelleyerek sahip olduğumuz hazineden gereği gibi istifade etme imkânını elimizden almaktadır. Bu minvalde bazı araştırma ve kütüphane kayıtlarında 15. yüzyıl Osmanlı âlimlerinden Mûsâ İznikī’nin (öl. 838/1434-35 [?]), Ali b. Muhammed el-Hâzin’in (öl. 741/1341) Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-Tenzîl adlı tefsirini tercüme ettiği bilgisi yer almıştır. Aynı şekilde yine 16. Yüzyılda yaşamış bir (...) Osmanlı âlimi ve divan şâiri olan Muslihuddin Mustafa Sürûrî’nin (öl. 969/1562) tam bir Türkçe tefsir yazdığı iddia edilmektedir. Bu iki iddia, sonuçta aynı mütercim üzerinde birleşmeleri sebebiyle ortak bir noktaya sahiptirler. Bu makalede, bahsedilen iki eserin asılları ve tercümeleri etrafında bir araştırma yapılarak bunların gerçekte kime ait oldukları ve isimlerinin ne olduğu ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Bu tür araştırmaların kütüphanelerimizdeki binlerce eser için âcilen yapılmasının bir zaruret hâlini aldığı âşikârdır. Zira bazı araştırmacıların bu tür yanlış bilgiler üzerine yüksek lisans ve doktora tezleri binâ ettikleri ve çeşitli makaleler yazdıkları görülmektedir. Bu makalenin maksadı, yukarıda zikredilen ve haklarında yanlış bilgiler ile bazı kapalı noktalar bulunan iki eserle ilgili bir takım yeni tespitleri ortaya koyarak hem ilim dünyasına katkıda bulunmak hem de bu alanda yapılacak çalışmalara olan ihtiyaca dikkat çekmektir. Doküman tarama, veri toplama ve veri analizi yöntemi kullanılan bu araştırma neticesinde şu sonuçlara varılmıştır: Mûsâ el-İznikī’nin tercüme ederek Tefsîru’l-Lübâb ismini verdiği eser aslında Hâzin’in Lübâbü’t-te’vîl’i değil Necmeddîn-i Dâye’nin (öl. 654/1256) Baḥrü’l-ḥaḳāʾiḳ ve’l-meʿânî isimli tefsirinin muhtasarıdır. Bundan hareketle tespit edilen diğer bir nokta da şu olmuştur ki günümüzde et-Teʾvîlâtü’n-Necmiyye ismiyle meşhur olan eser Dâye’nin kaleme aldığı tefsirin orijinal hâli değildir. Dâye zâhiri ve işârî tefsîri cem eden mufassal bir tefsir telif etmiş, müridlerinden biri olan Şemseddin Muhammed es-Savcı da, zâhirî tefsir kısımlarını çıkarıp sadece işârî yorumları bırakmak sûretiyle bu eseri telhis etmiştir. İznikī de işte bu telhisi tercüme etmiş ve eserine Tefsîru’l-Lübâb ismini vermiştir. Sürûrî’ye nispet edilen tefsirin de onun tarafından telif edilmediği tespit edilmiştir. Yapılan mukayeseler neticesinde bu eserin Ebü’l-Leys Semerkandî’nin (öl. 373/983) Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm veya Tefsîru Ebi’l-Leys̱ es-Semerḳandî diye anılan ve bugün Baḥrü’l-ʿulûm ismiyle basılan kitabının tefsîrî bir tercümesi olduğu ortaya çıkmıştır. Bu tercüme bazı kaynaklar ile kütüphane kayıtlarında aynı anda hem Ahmed-i Dâî’ye (öl. 824/1421’den sonra), hem İbn Arabşah’a (öl. 854/1450) ve hem de İznikī’ye nispet edilmektedir. Farklı kişilere nispet edilen nüshalar karşılaştırıldığında hepsinin aynı eser olduğu görülmüştür. Bazı kadîm nüshalarda görülen ferağ kayıtları ile yazma nüshalar üzerinde yapılan incelemeler bu tercümenin de yine İznikī tarafından yapıldığını göstermektedir. İznikī bu ikinci tercümesine Enfesü’l-Cevâhir ismini vermiştir. İlim dünyasında bu isim konusunda da bir karışıklık olmuş, bazı araştırmacılar onun Hâzin tefsirinin tercümesine verildiğini zannetmişlerdir. Ancak ilk devir yazmalarında bu ismin Semerkandî tefsirinin tercümesine verildiği açıkça görülmektedir. Kütüphanelerimizde Enfesü’l-Cevâhir’in muhtasar nüshalarına da rastlanmış ancak bu ihtisar faaliyetinin kimin tarafından yapıldığı tespit edilememiştir. (shrink)

Aḥmed Cevdet Pasha (d. 1312/1895) is one of the influential and prominent Ottoman scholars in history and law. Besides history and law, he also produced works on literature, sīra (the life of the Prophet) and tafsīr (the Qur’anic exegesis). In the last years of his life, Cevdet Pasha aimed to translate the Qurʾān including short comments on the verses, but this work was remained limited to the sūrah al-Baqara. Correspondingly to this translation named Terjeme-i Sharīfa, he prepared a glossary to (...) the Qurʾān called Lāḥiqa-i Sharīfa for expressions and terms that require detailed explanation. Hereby, this work could only include the sūrah al-Baqara. After Cevdet Pasha’s death, his books passed to his daughter Ms Fāṭima ʿAliyye (d. 1936). The director of the Library of Maʿārif, Nācī Qāsim (d. 1963) gave a deed stipulating that he would take the first part of the Lāḥiqa-i Sharīfa and Terjeme-i Sharīfa from her and return them as they are. Later on, he published only the Muqaddima (introduction) and Lāḥiqa-i Sharīfa in the work named Tercemeli Ḳurʾân-ı Kerîm (İstanbul: 1927). Placing the Muqaddima at the beginning of the book and Lāḥiqa-i Sharīfa at the end misled some people by making them to think that the translation belongs entirely to Cevdet Pasha. Sulayman Tevfīq reprinted these two works together within his translation named el-Beyān fī ʾāyāti’l-Qurʾān in 1928. Terjeme-i Sharīfa has not been published anywhere else. Emine Armağan recently found and published a notepad in which Cevdet Pasha wrote Terjeme-i Sharīfa, mentioned Muqaddima and Lāḥiqa-i Sharīfa. In her book Emine Armağan printed the pages belonging to Cevdet Pasha as thumbnails, but she did not publish them in Latin. In this article, Muḳaddime and Lâḥika-i Şerîfe are Latinized and compared to the Terceme-i Şerîfe. The relevant parts of the translation are given in the footnotes. This study is an attempt to determine to what extent the translation in the manuscript form corresponds to the glossary and the soundness of relating the text to the author. In addition, many errors in the Ottoman edition of the glossary were also corrected. In the Muqaddima, Cevdet Pasha draws attention to the necessity of God’s existence, the illiteracy and the trustworthiness of his Messenger, and that the revelation is the primary source of knowledge for people. He summarizes the process of the Qurʾān’s revelation, notification and compilation. He briefly touches on the issues related to ʿUlūm al-Qurʾān. Cevdet Pasha, who passed from here to the miracle of the Qurʾān, talks about the qadim (pre-existing) nature of the divine word and teḥaddī. Cevdet Pasha emphasizes that understanding the Qurʾān is possible only by knowing the Arabic language very well and whithout this knowldege the Qurʾān cannot adequately be translated into another language. On the other hand, he also believes that the first meanings can be externally translated in order to explain the first meanings of the verses to those who do not know Arabic. Cevdet Pasha’s preface is considerably concise in structure. He shortly pointed to the crucial issues in one sentence and passed to the other subjects. While writing Terjeme-i Sharīfa, Cevdet Pasha left the extensive explanations of the polysemous words and terms that cannot be translated literally to the tafsīr and Lāḥiqa. Cevdet Pasha’s Lāḥiqa-i Sharīfa is entirely original and not merely a translation of any Qurʾānic dictionary. He compiled the meanings of a word existing in different verses, and he was very meticulous in choosing the meanings the words. He summarized very detailed informations in the sources in a simple, concise and fluent style. The arrangement of the words was based on the abbreviated versions used in the Qurʾān. In addition to the lexical meaning of the word, he sometimes mentioned the words’ roots, form, singular and plural forms, ism al-fāʿil, ism al-mefʿūl, ism al-mekān, synonym/antonym, lexical aspects, the meaning and terminology it expresses in different recitations of the Qur’an (al-qırāat). He in particular highlighted if the word is one of the al-asmāʾ al-ḥusnā. He explained the changes in the meaning of a word when it is used for Allah or for humans. He shortly touched on the legal rulings. Cevdet Pasha clearly expressed in his work the most vital issues that the community should know without tiring the general reader of scientific disputes, philosophical discussions and literary analysises. Cevdet Pasha did not refer to any sources in his work and did not mention the transmission chain of the narrations. As a result of our research, we determined that he benefited from the commentaries of al-Zamakhshari (d. 538/1144), al-Rāzī (d. 606/1210), al-Qurṭūbī (d. 671/1273) and Beyḍāvī (d. 685/1286). We have seen that there are some similarities between the explanations of the words in the Lāḥiqa-i Sharīfa and the famous Qurʾānic dictionaries such as al-Mufredāt, Umdet al-ḥuffāẓ and Beṣāir. (shrink)

19. yüzyıl, Avrupa’da siyasi, sosyal ve ekonomik açıdan önemli değişikliklerin meydana geldiği bir dönemdir. Bu dönemde, bir taraftan mevcut düzenin değişmesine yönelik devrimci, özgürlükçü ve milliyetçi girişimler gerçekleşirken diğer taraftan dünyayı ve varlıkları anlamada daha önce var olan dinî bakış açısına alternatif olarak seküler bir bakış açısı gelişmiştir. Doğayı ve canlıları, akıl ve bilim yoluyla değerlendiren bu yeni bakış açısı, önce ırk teorilerini, ardından bilimsel ırkçılığı ve nihayetinde antisemitizmi ortaya çıkarmıştır. Bu dönemde Avrupa, eski ile yeni karşıtlığına dayalı bir düzen (...) problemiyle karşılaşmıştır. Avrupa’daki yeni gelişmeler karşısında mevcut düzeni koruma taraftarı olanlar, antisemitizmi bir araç olarak kullanmıştır. Bu yaklaşım tarzı bir süre sonra Rusya’ya taşınmıştır. Çok sayıda Yahudi’ye ev sahipliği yapan, siyasi, sosyal ve ekonomik problemler yaşayan Rusya, Avrupalılarla benzer bir yöntem izleyerek antisemitizmi araçsallaştırmış ve bir propaganda metni olan Siyon Liderlerinin Protokolleri’ni üretmiştir. Bu girişim gerçekleştirilirken daha önce Avrupa’da yaygınlaşmış olan Yahudi komplosu literatüründen faydalanılmıştır. Yahudilerin Yahudi olmayanlara düzenlendikleri bir komplo olarak sunulan Siyon Liderlerinin Protokolleri, dünyadaki en önemli ve en popüler antisemit propaganda metnidir. Onun bu önemi ve popülerliği, doğru zamanda ve etkili yöntemlerle sunulmasından kaynaklanmaktadır. Toplumsal bunalımların yaşandığı sıralarda korku psikolojisi üzerinden yaygınlaştırılan Protokoller, bu yöntem sayesinde pek çok insan tarafından gerçek bir metin olarak algılanmış ve onların Yahudilere yönelik bakış açısını yönlendirmiştir. Protokoller, Rusya’da monarşi karşıtlarını bastırmak ve Çar rejimini devam ettirmek amacıyla kullanılmıştır. Ancak monarşinin Bolşevikler tarafından yıkılması ve Çarın ailesiyle birlikte öldürülmesi, ABD ve Avrupa’da Bolşevizm korkusu oluşturmuş, bu korku Protokollerin bu bölgelerde yaygınlaşmasına neden olmuştur. Protokoller, ABD ve Avrupa’dan sonra hatalı bir yaklaşımın sonucunda Türkiye’de de ortaya çıkmıştır. Türkiye’nin Yahudilere yönelik yaklaşımı bu ülkelerden farklı olsa da antisemitizmin ve Protokollerin sahip olduğu anlamların kavranamaması, Türkiye’yi de haksız bir şekilde onlarla aynı kategoriye yerleştirmiştir. Türkiye’nin böyle bir kategoriye yerleştirilmesi, onun Yahudilere yönelik hoşgörülü tavrının antisemitizmin gölgesine düşmesine neden olmuştur. Bu çalışmada, Rusya’da Siyon Liderlerinin Protokolleri’ne neden ihtiyaç duyulduğu, nasıl ortaya çıktığı, içeriğinin ne olduğu, nerelerde yaygınlaştığı ve Türkiye’de hangi hataların sonucunda ortaya çıktığı sorularına cevap verilmiştir. Bu sorulara cevap verilirken Protokollerin anlamı, kapsamı ve sonuçlarının Türkiye’nin dışında olduğu, Türkiye’de bu metne ihtiyaç olmadığı ve Yahudilere yönelik eleştirilerde bu metinden kaçınılması gerektiği üzerinde durulmuş, Türk-Yahudi ilişkilerinin antisemitizminden farklı olan boyutuna dikkat çekilmek amaçlanmıştır. (shrink)