Arap şiirinde özhiciv kültürünü yansıtan örneklerin analiz edildiği bu çalışmada, klasik Arap şiirinde özhiciv olgusu şiirin aykırı bir teması perspektifinden incelenmiştir. Câhiliye sonrası Arap toplumunda devletleşmeyle birlikte kabile birliğine dayalı sistemin nispeten yerini bireyselliğe bırakması ve bireyin kabile taassubundan bağımsızlaşması, hiciv anlayışında bazı dönüşümleri beraberinde getirmiştir. Böylece korkutmak, azarlamak ve itibarsızlaştırmak gibi hicivde aranan ve onu etkili kılan pek çok özellik işlevini yitirerek yerini eğlendirme ve güldürmeye bırakmıştır. Bu çerçevede özhiciv gibi ilginç bir tür ortaya çıkmış ve bu türde nitelikli (...) örnekler sergilenmiştir. Arap edebiyatının farklı dönemlerinde kendini hicvetmeye dair örneklerin izini süren bu çalışmada, ilgili malzemenin analizi yoluyla bu olgunun öncüleri, arka planındaki etkenler ve kullanıldığı bağlamlar tespit edilip ortaya konulması amaçlanmıştır. Arap dili ve belagati sahasında hiciv konusunu işleyen çeşitli düzeylerde akademik çalışmalar mevcuttur. Ancak tespit edebildiğimiz kadarıyla ülkemizde klasik Arap edebiyatında kendini hicveden şairleri doğrudan konu edinen herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Böylesine özgün bir tema üzerinde, Arap edebiyatının farklı dönemlerini kapsayacak şekilde derinlemesine ve ayrıntılı müstakil çalışmaların eksikliği, bu konunun ele alınmasını zorunlu kılan ana etkenlerden birisi olmuştur. Müstesna bir tema hüviyetini arz eden özhicve dair verilerin klasik edebî kaynaklarda dağınık olarak yer alması ya da yeterince ele alınmamış olması, bu olgunun Arap şiirinin kültürel sistemine aykırılığıyla birlikte, üzerinde düşünülmesi gereken önemli konular arasındadır. Bu çerçevede önce özhiciv ve ilintili kavramlar üzerinde durularak aralarındaki fark ortaya konulmaya çalışılmış, ardından özhicvin tarihçesi ve klasik Arap şiirindeki yeri ele alınmıştır. Son olarak doğrudan ve dolaylı olarak kendini hicvederek nadide örnekler sergileyen ve özhiciv geleneğinin gelişmesinde rol oynayan bazı şairler üzerinde durulmuştur. (shrink)

Muâviye b. Ebû Süfyân’ın yönetimi ele geçirmesiyle başlayan Emevîler dönemi, hilâfetin saltanata dönüştüğü bir dönem olmuştur. Bu dönemde idarecilik yapan kişiler her ne kadar halife ünvanıyla anılsalar da yaptıkları icraatlar göz önüne alındığı zaman saltanat özelliği kendini bâriz şekilde hissettirmiştir. Bununla birlikte sekizinci Emevî Halifesi Ömer b. Abdülaâziz, yaklaşık iki yıl süren idareciliğiyle, Râşit halifelerin beşincisi ünvanını alacak şekilde diğer Emevî idarecilerinden ayrılmıştır. Ömer b. Abdulazîz’i diğer Emevî idarecilerinden ayıran en karakteristik özelliği ise, olaylara yeniden vahiy eksenli (...) bir bakışla Râşit halifeler dönemini andıran siyaset tarzını geri getirmesi ve sorunları, Hz. Peygamber’in öğrettiği ilkeler doğrultusunda çözmeye çalışmasıdır. Bu çerçevede Ömer b. Abdülazîz, şiddet ve baskı yolunu benimseyen kendisinden önceki ve sonraki Emevî idarecilerinin aksine, ırk bağlamında Arap olmayan unsurları, fikir bağlamında da Emevî perspektifinden farklı düşünceleri benimseyen muhâlif unsurları sindirme yerine, onları dinleme, onlarla diyalog kurma ve barışçıl çözümler bulma gayretine girmiştir. Bunda da gayet başarılı olmuş ve Emevî tarihinde bütün tebeânın beyʻatını almayı başaran tek idareci olarak gerçek anlamda halife olmuştur. Bu çalışmada, istibdat yöntemini seçen idareci profiliyle; müsamaha, ilim ve diyalog yolunu seçen idareci profilini bünyesinde barındıran Emevîler özelinde Ömer b. Abdülazîz’in yaklaşımı ve bu yaklaşımın olumlu sonuçları ele alınmaktadır. Zira bu, toplum içi barışın ve kaosun sebeplerini ortaya koyması bakımından idareci sınıf için iyi bir ibret tablosu olacaktır. (shrink)

Analitik psikoloji 20. yüzyılda İsviçreli psikoterapist Carl Gustav Jung tarafından oluşturulmuş kuramdır. Kuram sadece psikoterapi alanını değil psikolojiden teoloji, etnografi, edebiyat ve güzel sanatlara kadar pek çok bilim dalını da etkilemiştir. Jung’un kuramındaki en önemli başarısı; bilinçdışı ile bireysel bilinçdışı ve kolektif bilinçdışının keşfidir. Bu keşifle sadece çeşitli bilim dalları edebî metinlerde geçen kolektif imgeler ve onların kolektif simgelerinin neler olduğunu değil insanlar da ruhun ihtiyacının ne olduğunu öğrenmiştir. Jung’un kuramının birincil maddesi ontolojik açıdan insanın kendisinden daha güçlü bir varlığa (...) bağlanma ihtiyacıyla doğmasıdır. İnsan bu temel ihtiyacını göz ardı ederek yaşamını sürdürdüğünde enerjisini yapısına ters yönde isteklere harcayarak giderir. Nitekim insan doğası gereği hayatın çeşitli yönlerine ilgi duyan, onları gerçekleştirmede istekli olan varlıktır. Bu istekler bazen toplumun refahını engelleyici dolayısıyla dinî emirlere aykırı olabilir. Böylece gerek toplumun kurallarına gerek dinin buyruklarına ters düşülür. Bu durumda dinen istenilen insan olunamadığı gibi psikolojik açıdan da bireyselleşme gerçekleştirilememiş olur. Bireyselliğini gerçekleştirememiş insanlar Jung’un kuramında isimlendirdiği gibi gölgelerinin farkına varamamış kişilerdir. Analitik psikolojide insanlık adına çok önemli olan gölgelerin farkına varılması oldukça zordur. Klinik gözlemlerinden hareketle kuramını oluşturan Jung’a göre hayatı boyunca gölgelerinin farkına varamayan insanlar olduğu gibi hayatlarının bazı evrelerinde yaşadıkları tecrübe neticesinde kendilerini bitkin, yorgun hatta hasta hisseden insanların olması da mümkündür. Jung kuramında gölgelerinin farkına varamayan insanların; bireyselleşmelerinin gerçekleşmediğini belirtir. Ona göre insanlığın en büyük yıkımı bireyselleşmenin gerçekleşmediği toplumlardan kaynaklanacaktır. Makale; analitik psikolojide gölge arketipinin tasavvufî görüşte arzu, istek, hayatın ilkeleri manalarına da gelen nefs teriminin benzeşik oluşu üzerine kaleme alınmıştır. Bu sebeple makalede on bir tane mutasavvıf şairin dîvânında zikredilen nefs kelimesi kuram doğrultusunda titizlikle incelenmiştir. Makale Jung’un kuramı ışığında bir arketip olan gölge ibaresinin mutasavvıf şairlerin dîvânlarında incelenen nefs ibaresine karşılık geldiği elli bir manzumenin açıklanmasından oluşmaktadır. Elde edilen veriler neticesinde makale gölgenin tanımı, bilinçlenmeye başlama, gölgeleri tanıma, bireyselleşme ve gölge çeşitleri olmak üzere beş bölümdür. Makalede yer alan gölge çeşitleri; acelecilik, hırs, kibir ve kin alt bölümlerini ihtiva etmektedir. Bu alt bölümlerde insanın olumsuz özelliklerini anlatan gölge çeşitlerini bildiren manzumelerin aynı zamanda insanın bu kötü hasletleriyle nasıl mücadele edeceğine dair öğütleri, çözüm önerilerini içerdiği tespit edilmiştir. Mutasavvıf şairler tarafından okuyucusuna verilen bu öğütler Jung’un da kuramında özellikle üzerinde durduğu hasletlerdir. Çalışmayla gerek klasik Türk edebiyatı gerek Türk İslâm edebiyatı alanına metinlerde zikredilen kelimelerin sembolik anlamlarının kazandırılması, farklı bir derinlik getirilmesinin yanında teoloji bilim dallarına da katkı sağlaması ümit edilmektedir. (shrink)

The Sufyānī narration, which is also referred in some studies carried out today, is mentioned in the early Shiite and Sunnī sources. The anticipated savior perception of the period has an important place in understanding the Sufyānī narrations in the emergence process of which political and sectarian events were effective. Narrations stating that the Mahdī named Muḥammad, one of the descendants of the Prophet Muḥammad (pbuh), would appear in the end of times and establish justice by bringing order to the (...) world where oppression, injustice and inequity have spread, were effective in the political and social life after the Prophet (pbuh). The emergence of the Sufyānī narrations, whose intellectual infrastructure was constituted by the expected Mahdī perception that is effective in the society, was the result of the political conflicts of the period. The death of Muʻāwiya ibn Yazīd (d. 64/684), the third Caliph of the Umayyad State, without leaving a crown behind caused a political crisis. The cousin of the Muʻāwiya II, Marwān bin al-Ḥakam, the experienced politician who turned this moment of crisis into an opportunity and who was from the same dynasty but from a different family, took over the administration and thus the sultanate continued. Although the reign continued from the sons of Umayyad, the administration passed from sons of Sufyān to the sons of Marwān, who were from the same dynasty. This situation caused discomfort in Sufyānīs. Thus, Muʻāwiya II's brother Khālid ibn Yazīd, whose right of administration was seized from him, with the intention of gaining his lost reputation in the society and turning the pessimism towards his family into hope and desire, has been claimed to spread the savior Sufyānī narrations expected from the sons of Sufyān, parallel to the Mahdī narrations expected from the sons of Alī, which was influential in the society. Thus, the Sufyānī came to be expected like the expected Mahdī, who was influential in society and exploited by the Shiite sects in their own belief systems. The rebellions carried out by the sons of Sufyān against the administration in the 2nd century hijrī and afterwards were conceived as the appearance of the Sufyānī expected by the society and the person who led the rebellion was described as Sufyānī. The most important of these rebellions is the revolt of ʻAlī ibn Abdullah ibn Khālid nicknamed Abū ʻAmayṭar, formed by the coalition of sons of ʻAlī and sons of Sufyān who descend from the sons of Umayya. Abū ʻAmayṭar, who is considered to be the Sufyānī and some sections of whose life constitute a source for many narrations on the Sufyānī, declared his caliphate during the period of Abbasī Caliph al-Amīn (d. 198/813) and called for allegiance to himself. The announcement of his caliphate was considered by his supporters as the expected savior. The period of Abū ʻAmayṭar and the sayings about him are extremely important in terms of presenting the expected savior perception in the society, the Sufyānī understanding and the date of his emergence. Sections from Abū ʻAmayṭar's life reflected in the narrations about the Sufyānī in many Shiite and Sunnī sources. In this article, it is tried to examine the emergence of the Sufyānī narrations, its development and particularly its transformation within the Shiite sect, in a detailed manner and especially based on political and sectarian events of the early period. (shrink)

One of the most tragic events throughout Islamic history is undoubtedly the Karbala disaster. The murder of Hussein and his family members by the Umayyad forces in Karbala went down in history as a tragedy that left deep scars not only during the time it occurred but also afterwards. This tragic event had a great impact in the Islamic world and led to important political and religious consequences. At every stage of the Karbala incident, the activities of Madhhij came to (...) the fore in a striking way. These activities are of great importance for understanding the Karbala incident. At the beginning of his journey to Karbala, letters from Kufa inviting him to the city played an important role. Madhhij were among those who sent some of these letters of Madhhij. Their loyalty to Husayn and their invitation to Kufa can be interpreted as a sign of sincere support and devotion at first glance. However, as we get closer to Karbala, the picture that emerges reveals an unexpected contradiction. Madhhij, he backed away from his support for Husayn and exposed him to the threat of the Umayyad army. Although the reasons behind this contradictory attitude are not fully known, there are some possible factors. Concern about not getting the support of the people of Kufa, pressure and threat from the Umayyad governor, Factors such as despair that Husayn would win may have influenced the attitude of the Madhhij. It constitutes an important part of this invitation and The fact that some of the people who called Husayn to Kufa were members of the Madhhij brings this tribe to the center of the incident. This situation makes the Madhhij more than just a figure in the Karbala incident, they are ıt becomes a factor that forms the basis of Husayn's departure to Kufa. Your tribe, The fact that they openly demonstrated their loyalty to Husayn and their belief in his invitation by going to Mecca further deepens the political and religious dimensions of the event. This brave and important step of Madhhij was made by despite the difficulties Hussein faced in Kufa, it also strengthened his determination to fight for right and justice. In this way, Madhhij became more than just a tribe in the Karbala incident, It has become a symbol representing Hussein's cause and principles. Muslim b. Akil used as a meeting place during his journey to Kufa was built by Madhhij Hani b. The fact that it belongs to Urve is of great importance in shaping the work. This is an important detail that allows us to better understand the background of the incident and the relationships of the parties. One of the most striking events that took place during this journey was the visit of Ubeydullah el-Cu'fi from Madhhij to his refusal to help Hüseyin and the regret he felt later. This incident reveals both the tension of the political atmosphere at that moment and the regret Ubeydullah experienced later. This tribe is on both sides of the massacre, revealing the complexity and contradictions of the event. When the disaster of Karbala ended, Madhhij appeared before Ubeydullah with seven severed heads. In some political and religious movements that emerged after the Karbala disaster, it is seen that the same tribe members played a leading role in Mukhtar es-Sekafî's rebellion. This situation is very important as it shows the deep impact of Karbala and how the tribe members were affected by this event. Those who served as commanders in the Mukhtar's rebellion, which was described as revenge for the Karbala disaster, were also members of the Madhhij. Some Madhhij figures who played an active role before and after the Karbala disaster are among the factors that increase the importance of this study for Madhhij. These figures are Amr b. Hajjac, Hânî b. Urve, Sinan b. Enes, Nafi' b. Hilal and İbrahim b. He is Malik al-Ashtar. The fact that the Madhhij tribe did not take a collective action in the Karbala incident necessitated individual evaluations. In this context, the role and attitude of each member of the tribe in the incident will be discussed separately. In this study, the attitudes taken by the tribe members, starting from before the Karbala incident and leading to the outcome, will be examined. The incident will be covered from its inception, focusing on how the tribe responded at each stage. The purpose of the study is to analyze how the attitudes of tribal members affected the event and contributed to the final outcome. (shrink)

Şiir kadim dönemlerden bu yana Arap kültüründe en önemli sanat dallarından biri belki de birincisi olagelmiştir. Şiirin ve dolayısıyla şairlerin büyük bir itibar gördüğü Arap toplumunda şaire kıymet kazandıran ölçütlerden biri irticalen şiir söyleyebilmesi, muhatabına cevap verebilme yetisi ve hazırcevaplığıdır. Bir şairin başka bir şairin şiirini aynı muhteva, vezin ve kafiyede irticalen devam ettirmesi anlamına gelen icâze de kökleri Câhiliye Dönemi’ne kadar uzanan bir şairlik hüneridir. Çalışma bu nedenle şairlerde kadim dönemlerden bu yana aranan bu hünerin hususiyetlerini konu edinmekte, bir (...) meziyet olarak icâzenin şairlerde niçin bulunmasına önem verildiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Makalede nitel araştırma yöntemlerinden belge analizi yöntemi kullanılarak icâzenin tanımı, türleri ve yöntemleri üzerinde durulmuş, verilen örneklerle bu türler arasındaki farklılıklar izah edilmiştir. Ayrıca icâzenin yine bedîhî olarak söylenen bir şiir türü olan nakîzadan, irticalen söylenmese de öncesinde söylenmiş bir şiirden daha güzelini orta koyma saikiyle yazılan muʿâraza türü şiirlerden ayrıştığı yönlerine temas edilmiştir. Şairleri icâze istemeye sevk eden sebepler örnekler üzerinden incelemeye tabi tutularak icâze türü şiirlerin bir şairin başka bir şaire meydan okuması, meydan okuma olmaksızın şairliğini sınama isteği, şiirin devamı konusunda yardım talebi veya şairlerin aralarında şaka yollu atışması neticesinde ortaya çıktığı tespit edilmiştir. Şiirinin devamını isteyen şairle (müstecîz) şiiri devam ettiren şair (mücîz) veya şairlerin söylediği beyitlerin muhteva analizi yapılarak aralarındaki farklara işaret edilmiştir. İcâze türü şiirlerde şiire ekleme yapılmasını isteyen şairle şiiri devam ettiren şairin söylediği kesitlerin aynı uzunlukta olmadığı görülmüş, bunun sonucunda muhteva, vezin ve kafiye birliğini gerektiren icâze türü şiirlerin tarafların söylediği kesitler itibariyle esnek bir yapısının olduğu sonucuna varılmıştır. Buna ilaveten bazı icâze örneklerinde vezin ve kafiyeye bağlı kalınmasına rağmen konu değişiminin meydana geldiği de tespit edilen hususlardan biri olmuştur. İki veya daha çok şairin birlikte şiir inşâd etmesi şeklinde temayüz eden icâzelerde genelde edebî bir gayenin ön planda olmadığı müşahede edilirken bazı şairler ise ekleme yaptığı beyitlerde üslup açısından son derece zengin bir anlatım örneği sergilemişlerdir. Araştırmanın vardığı sonuçlar itibariyle vurgulanması gereken bir başka husus öncesinde bir hazırlık yapmaya imkân vermemesi dolayısıyla icâze türü şiirlerin kısa şiirlerden meydana gelmesidir. Şairlerin farklı saiklerle söylemiş olduğu icâze örneklerinde vasıf, hiciv, gazel, şikâyet gibi farklı temaları işlemiş olmaları bu şiirlerle ilgili zikre değer bir başka özelliktir. Netice olarak icâze türü şiirler eskiden beri Arap toplumunda şairin gücünü ve maharetini gösteren, yaşanılan ortamın edebî zevkini yansıtan, toplumun sosyokültürel yapısına dair önemli veriler ihtiva eden bir şiir türü olarak tebarüz etmiştir. (shrink)

Hz. Peygamberin vefatıyla birlikte, hilâfet tartışması başta olmak üzere ashap birçok problemle karşı karşıya kalmış, sorunlar çözülmüş gibi görünse de bu dönem, sonradan ortaya çıkacak olan mezhep ve fırkaların oluşum sürecini tetiklemiştir. Hilâfetin ilk otuz yılında yaşanan olumsuz hadiselere, Emevî devletinin kurucusu Muâviye (ö. 60/680)’nin izlediği siyaset anlayışından kaynaklanan bazı olumsuzluklar da eklenince ümmet arasında fırkalaşma dönemi başlamıştır. Önce bazı Emevî sonra da bazı Abbasî halifelerinin yanlış uygulamalarına şahit olan Ebû Hanîfe (ö. 150/767), çözüm odaklı görüşleriyle ümmetin bu (...) ihtilaf dönemine damga vurmuştur. O, aklî bilgiyi önceleyen ve nassların açıklanmasında kullanan düşünürlerin başında gelmektedir. Onun itikadî eserleriyle İslâm düşüncesine kazandırdığı yenilikçi yaklaşım özellikle de akaide dair ilk metin kabul edilen el-Âlim ve’l-müte‘allim’deki görüşleri, eleştiri oklarının kendisine yönelmesine sebep olmuş, onu hadis taraftarlarının galiz ithamlarının hedefi yapmıştır. Ehl-i Rey’in lideri ve Mürcie’nin iman akîdesinin destekçisi olmasının da bu eleştirilerde payı büyük olmuştur. Ayrıca onu kendilerinden sayan Mu‘tezile’ye eleştiriler yöneltmesi; Mu‘tezile mensuplarınca onun herhangi bir itikadî eseri olmadığı iddialarını dillendirmesine sebep olmuştur. Diğer taraftan Zehebî, el-Âlim ve’l-müte‘allim’in Ebû Hanîfe’ye değil, Ebû Mukātil es-Semerkāndî’ye nispet edildiğini söylemiştir. Bu görüş F. Kern, J. Schacht, W. Madelung ve U. Rudolph gibi bazı müsteşrikler tarafından kabul görmüş ve Ebû Hanîfe’ye nispet edilen itikad eserlerinin otantik olup olmadığı tartışmalarını beraberinde getirmiştir. Özellikle Schacht tarafından bazı varsayımlar yapılarak, el-Âlim ve’l-müte‘allim’in Ebû Hanîfe’ye aidiyeti reddedilmiştir. Hatta Schacht bu eseri ilk dönemin Mürcie kaynaklarından biri kabul ederek, Ebû Hanîfe’ye ait olmayışının en büyük delili saymıştır. Ancak Âlimlerin çoğunluğuna göre el-Âlim ve’l-müte‘allim ve kendisine nispet edilen diğer eserlerindeki itikadî görüşler Ebû Hanîfe’ye aittir. Bu kanaatin oluşmasında etkili olan en büyük faktör, Hanefî-Mâtürîdî ekolünün mimarlarından olan Mâtürîdî (ö. 333/944) olmuştur. O, el-Âlim ve’l-müte‘allim’in râvilerinden birisi olduğu gibi, Te’vîlât’ında bu eseri Ebû Hanîfe’ye nispet etmiş ve eserden nakillerde bulunmuştur. Onun Kitâbü’t-Tevhîd’deki büyük günahlara dair görüşleri de el-Âlim ve’l-müte‘allim’de bu konuda yer verilen görüşlere benzemektedir. Bu araştırmada; el-Âlim ve’l-müte‘allim’in rivayet zincirinde bulunan ve eserin Semerkant’ta yayılışına katkı sunan âlimler hakkında kısaca bilgiler verilmiştir. Eserin içeriğini oluşturan itikadî münakaşalardan; imanın mahiyeti, iman-amel ayrılığı, imanda eşitlik, din-şeriat ayrımı, büyük günah ve ircâ meseleleri o günün güncel konularıdır. Bu başlıklar üzerinden, eserin Mâtürîdî üzerindeki önemli izleri de tespit edilmeye çalışılmıştır. Hanefî-Mâtürîdî düşüncenin itikadî nüvesini teşkil eden bu eserin, günümüze kadar geçirdiği sürecin değerlendirilerek kaynak kritiğinin yapılmış olması, araştırmayı benzerlerinden ayırmaktadır. (shrink)

Eski Arap şiiri, Atlâl göç edilen yurt veya sevgiliden geride kalan kalıntılar olarak adlandırılan sanatsal bir olgu ile belirginleşmiş olup Arap edebiyatı alanlarındaki yazarlar ve eleştirmenlerin ilgisini çekecek kadar çarpıcı bir şekilde yayılmıştır. Bu olgu, Batı Afrika şairleri tarafından yazılan Arap şiirlerde de bariz olmuştur. Zira Afrikalı şair, geçmişte yaşadığı değerli hatıra ve anıları hatırlatarak ağlayıp sevgilisinin atlâlleri ve onun evlerinin kalıntılarının üzerinde durmuştur. Bu itibarla çalışmam, bu bölgenin şiirinde yer alan emsal kaside mukaddimeleri, örnekler sunarak bu şiirdeki özelliklerini, tezahürlerini (...) ve anlamlarını öğrenmeyi amaçlamaktadır. Aynı şekilde bölge şairlerinin ilkel tanıtımlarına yansıyan duygusal deneyimlerinde özetledikleri psikolojik ve sosyal nedenlerin açıklamaya hedeflemektedir. Bu araştırmanın önemi, Batı Afrika edebiyatçılarını tanımaya yardımcı olan çalışmalardan biri olması, Arap dili ve ilimlerine, özellikle şiir sanatına ne ölçüde ilgili olduklarını göstermektedir. Bununla birlikte, klasik Arapça şiir yazma becerilerini ve kabiliyetlerini de ortaya koymaktadır. Araştırmanın sınırlarına gelince, mekânsal olarak Batı Afrika bölgesiyle (Mali, Gine, Senegal, Nijerya, Gambiya) ve zamansal olarak ise on dokuzuncu yüzyılın şairleriyle sınırlıdır. Araştırmada Batı Afrika Arap şiirindeki atlâl konusuyla ilgili kasideleri toplamak, önemini ve özelliklerini açıklayıp tahlil etmek için betimsel analitik yöntemini kullanıldı. Yapılan bu araştırma sonucunda bir takım bilimsel sonuçlara ve bulgulara ulaşılmıştır. Bunların en önemlileri ve öne çıkanları şu şekilde sıralayabiliriz: Afrika Arap şiirinden seçmiş olduğumuz şiir örneklerinin değerlendirilmesi sonucunda, Batı Afrika Arap şiirleri, klasik edebiyatında bilinen “قفوا ”, “عوجوا”, “ لمن الظعن” ve “ لمن الطلول” gibi geleneksel atlâl şiir kalıplarını içerdiği de tespit edilmiştir. Batı Afrika şairlerinin klasik Arap kasidesinin girizgâhı ve usule bağlı kalmalarının yanı sıra, bazıları onun yerine konunun özüne girmeden önce besmele ile, Allah'ı övme ve peygamberimize salavat getirme gibi dini nitelikli kalıpları kullanmak suretiyle kasidelerinin girizgâhını oluşturduklarını saplanmıştır. Batı Afrika şairleri, sevgilinin terk ettiği diyardaki kalıntılar üzerinde durmak yerine; kültürlerine uygun türbe ve deniz gibi yerleri üzerinde durmayı tercih etmişlerdir. Ayrıca Câhiliye dönemindeki şiirinde geçen Suad, Hind, Mayya, Leyla vb. gibi isimleri de bırakarak yerlerine; Zeynep, Meryem ve Havva gibi kendi sosyal çevrelerinde öne çıkan bayan isimlerini kullanmayı uygun görmüşlerdir. Böylece şiirlerinde bu anlamda yenilikler yaşandığı söylemek mümkündür. el-Âmidî gibi Edebiyat eleştirmenlerin bahsettiği mukaddime talaliyye’nin farklı anlamları, sevgilinin terk ettiği diyardaki kalıntılar üzerinde durmak, hakkında soru sormak, sevgilinin adı, oturduğu diyarı ve onu çevreleyen yerler, şairin durduğu vakti, terkedilen yeri hayvanalar, yağmur ve rüzgâr tarafından tahrip edilmesi, şair terkedilen eve hitap edip onunla konuşmak ve ona soru sorup sorguya çekmek, ona selam vermek ve dua etmek ve benzer anlamlar Batı Afrika şairlerinin Atlâl şiirlerinde de bulunmaktadır. Bahsi geçen bu mukaddimeler beyit sayısı bakımından farklılık gösterebileceği, ancak bu beyitler genellikle az sayıda olduğu bu çalışmadan anlaşılmaktadır. Şairler, amaçlarına ulaşmak için bu mukaddimeler vazgeçilmez bir giriş olarak görmektedirler. Ayrıca, atlâl şiiri söyleyen bölge şairleri durumu yaşadıklarını ya da sevdikleri tarafından terk edilmeleri şart değil, ancak atlâl şiiri birçok şair arasında kabul görmüş bir sanat geleneğidir. Bu çalışma aracılığıyla Batı Afrika Arap şiirindeki mukaddime talaliye, şairlerin yaratıcılık ihtiyacına bir yanıt ve onların şiirsel yeteneklerini geliştirmek için bir gerekçe temsil ettiği da açıkça görülmektedir. Son olarak mukaddime talaliye şairlerin şiirsel malzemeleri için gerekli bir sanatsal üslubu olduğunu da söylenebilir. (shrink)

İslam tarihinde Müslüman topluluk içinde ilk fikrî ve fiilî anlaşmazlıklar Hz. Peygamberin (s.a.v.) vefatının ardından başlamış daha sonra Hz. Osman ve ardından Hz. Ali döneminde olayların büyümesiyle Hâricîlik mezhebi tarih sahnesine çıkmıştır. Sıffîn savaşını bitirmeyi ve Müslümanlar arasında barışı temin etmeyi hedefleyen Tahkîm olayı başka bir ayrılıkla neticelenmiş, Kur’ân’ı-Kerîm’in hükümlerine uyulmadığı gerekçesiyle Müslüman topluluktan büyük bir grup ayrılarak Nehrevan’a çekilmiştir. Çoğu taşradan gelmiş, eğitim seviyesi düşük askerlerinden oluşan ve daha sonra Hâricîler diye isimlendirilen bu grup, kendi içlerinde de anlaşamamış pek (...) çoğu aşırılık yanlısı bir tavırla Emevî ve Abbasî Devletleri döneminde isyan etmiş ve muhtelif şiddet olaylarına karışmıştır. Hicrî üçüncü asrın sonlarında İbâdiyye hariç, başta Ezârika olmak üzere aşırılığa meyleden veya şiddete başvuran Hâricî gruplar dağılıp yok olmuştur. Hâricî kitleler içerisinde ortaya çıkmış olan İbâdiyye kendi dönüşümünü sağlayarak ve hatta fikir ve yöntemlerindeki yumuşaklık sebebiyle halktan gerekli desteği alarak bir yandan Kuzey Afrika’da 132 yıl hüküm süren Rüstemîler Devletini kurarken diğer yandan da fikrî bünyesini inşa etmiştir. Günümüzde Kuzey Afrika, Umman ve Zanzibar’da yedi milyona yakın nüfusa sahip olan bu mezhep pek çok açıdan etüt edilmeyi hak eden bir topluluk ve bir fikir akımıdır. İbâdiyye, hicrî ikinci asra dayanan yazılı eserleri ve yüzyıllarca biriktirdiği deneyimi ile İslam dininin inanç, davranış ve siyaset esaslarının tedvini için sosyo-politik zeminin anlaşılmasında değerli verilere sahiptir. Öte yandan mezhebin her açıdan objektif olarak ele alındığını söylemek mümkün görünmemektedir. Hicrî üçüncü asrın sonlarından itibaren yazılan fırak ve makālât türü eserlerde çeşitli gerekçelerle Hâricîlik için kullanılan pek çok yerici ifade, aidiyeti iyice araştırılmadan İbâdiyye’yi teşmil edecek şekilde kullanılmıştır ve halen de kullanılmaya devam etmektedir. Burada asıl dikkat edilmesi gereken önemli bir husus, ehl-i biꜤdat yahut ehl-i küfre ait olduğu değerlendirilen pek çok şahıs, düşünce veya ekolün ilmi açıdan tevsiki yapılmadan İbâdiyye’ye nispet edilmiş olabileceğidir. Bu makalede İbâdiyye’nin tarihi derinliklerine inilerek hem inanç sahasına yeni birtakım fikir veya tespitleri kazandırmak hem de mezhebin doğru bir şekilde anlaşılmasına katkı sunmak için İbâdiyye’ye nispet edilen bazı fikir, şahıs yahut alt grupların durumu ele alınmıştır. Bu amaçla temel fırak ve makālât eserleri, İbâdiyye’nin muteber klasik ve çağdaş kaynaklarıyla mukayeseli olarak kullanılmış ve İbâdiyye’ye nispeti tartışmalı olan alt grupların mezhebe aidiyeti tespit edilmeye çalışılmıştır. (shrink)

Şiir, masal ve destan yazarı olan Feqîyê Teyran, tasavvuf edebiyatının önemli şairlerinden biridir. Yaşantısı üzerinde derli toplu bilginin bulunmadığı müellifin şiirlerinin derlendiği Divan adlı eserinde en uzun manzume olan Şéx Sen’anî, dikkat çekici ve oldukça öğretici bir hikâyedir. Hikâyenin Fars, Türk ve Kürt edebiyatında tasavvuf meşrepli şairler tarafından sıkça kullanıldığı görülmektedir. Hikâyede; Hristiyan kızın sevgisine ulaşmak için elindeki maddî-mânevî makamları terk eden, içki içen, Hıristiyan olan, zünnar bağlayan şeyhin yolculuğu üzerinden Feqîyé Teyran, mecâzi aşktan ilâhi aşka seyr-i sülûku anlatmaktadır. (...) Bu aşk; Muhaddis, mutasavvıf ve adı kaynaklarda Abdürrezzâk olarak bilinen şeyhin ibretlik kıssasında, vahdet-i vücût anlayışı içerisinde değerlendirilmektedir. İlâhi nûrun mazharını sevdiğinde gören Şéxin hikâyesinde Feqî, ilâhî isim ve sıfatların hüküm ve eserlerinin zuhûrunun insanda gerçekleştiğini anlatmaktadır. Vahdet-i vücûd ilkesi ile alakalı vahdet-kesret, tecellî, cezbe, hayret, cemâl, yakîn, aşk gibi tasavvufî kavramların eserinde geçiyor olması, varlığın birliğini ispatlamak için geçerli, sağlam ve ikna edici hususlar olarak öne çıkmaktadır. (shrink)

Bu araştırma, Birinci Mushaf Projesi’nden yarım asır sonra gerçekleşen önemli bir projeyi ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Bu proje, hicrî 84 ve 85 yılları arasında Irak’ın Vâsıt şehrinde zamanın Kûfe ve Basra (Irâkeyn) valisi Haccâc b. Yûsuf’un (ö. 95/714) girişimi ve Emevî Halifesi Abdülmelik b. Mervân’ın desteğiyle uygulamaya koyulmuştur. Projenin yürütülmesini ise Hasan-ı Basrî (ö. 110/728) üstlenmiş ve hafızlar, kâtipler ve kârîler gibi çok sayıda uzman kişiden oluşan komisyonlara başkanlık etmiştir. Bu çalışmada Giriş’in ardından bu projeye yol açan etkenlerden söz edilmiştir. (...) Bunların başında da üçüncü Halife Osman’ın başlattığı Kur’an metninde birliğin sağlanması düşüncesi gelmektedir. Daha sonra bu projenin sahibi Haccâc’tan bahsedilmiş, bu projenin nerede ve ne zaman gerçekleştiği, projede yer alan önemli şahsiyetlerin kimler olduğu şeklindeki bir dizi soru cevaplanmıştır. Daha sonra Proje’nin hedefleri hakkında ayrıntılara girilmiş, Haccâc’ın Osman Mushaf’ında toplam on bir harfte değişiklik yaptığı isnâdında bulunan rivayetler tartışılmış, bu rivayetler incelenerek eleştiri süzgecinden geçirilmiş ve İkinci Mushaf Projesi’nin Hz. Peygamber ve hulefâ-i râşidîn döneminde gerçekleştirilen Birinci Mushaf Projesi’ni tamamlayıcı mahiyette olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ardından İslam devletinin tanık olduğu siyasi çalkantıların ardından İkinci Mushaf Projesi’nin akıbetinin ne olduğu hususuna değinilmiştir. (shrink)

Müslümanlar 8. yüzyılın başlarından 897/1492’e kadar Endülüs’te siyasî varlıklarını devam ettirmişlerdir. İber Yarımadası’ndaki Müslümanların ilk devleti olan Endülüs Emevî Devleti'nin 422/1031’de yıkılmasından sonra, çok sayıda şehir devleti kurulmuştur. Mülûku't-tavâif denilen bu küçük şehir devletleri, 5/11. yüzyıl sonlarında Hıristiyan güçler karşısında zaman zaman yok olma tehlikesi yaşamışlardır. Bu durum karşısında Mağrib'teki Berberî asıllı Murâbıtlardan yardım istemişlerdir. Mağrib’ten gelen yardımlar sonucunda Endülüs’te 483/1090 yılından itibaren Murâbıtlar, ardından 541/1147'den sonra da Muvahhidler hâkimiyeti başlamıştır. Muvahhidlerin 7/13. yüzyıl başlarında yıkılmasıyla Endülüs’te yeniden Mülûku’t-tavâif dönemi (...) ortaya çıkmış ve kısa zaman içerisinde Benî Ahmer dışındaki devletler yok olmuştur. Bu devlet, yaklaşık iki buçuk asırlık dönem boyunca ayakta kalmayı başarmıştır. Bu dönem boyunca da diğer devletlerle farklı yönlerden temaslarda bulunmuştur. Gırnâta Sultanlığı’nın en yoğun ilişki içerisinde bulunduğu devletlerden biri de, Mağrib’te, Cebelitârık Boğazı’nın güneyinde yer alan Merînîler Devleti olmuştur. Muvahhidlerin haleflerinden olan bu devlet, kendisini Endülüs cihadı açısından da onların varisi olarak görmüştür. Endülüs’te Hıristiyan güçlere karşı devam eden mücadelede de Merînîler ve Benî Ahmer genellikle işbirliği içinde olmuşlardır. Muvahhidlerin ardılı olan bu iki devlet, din, dil, kültür, soy olarak da ortak özelliklere sahiptiler. Öncelikle savunma amaçlı askerî zeminde başlayan ilişkiler, bununla sınırlı kalmamış, farklı alanlarda etkileşimlerle devam etmiştir. Bu çalışmada Benî Ahmer ve Merînîler devleti arasındaki çeşitli ilişkiler ve etkileşimler ele alınacaktır. (shrink)