Kitābu’t-Taḥrīş ve Kitābu’r-Rudūd: Kim Kimi Etkiledi?

Kader 22 (1):1-29 (2024)
  Copy   BIBTEX

Abstract

Ḍırār b. ʿAmr ve ʿAbdullāh b. Yezīd el-Fezārī, dönemlerinin önde gelen kelâmcıları arası yer almışlardır. Onlara dair bilgilerimiz çok uzun bir süre sadece makâlât ve tarih kitaplarındaki anlatımlara dayanıyordu. Yakın tarihimizde bu eksikliği gideren gelişmeler oldu. Ḍırār’ın günümüze intikal eden ilk ve tek eseri olan Kitābu’t-Taḥrīş, 2014 yılında neşredildi. Bu eser, doğrudan kelâm alanıyla ilgili olmasa da mezheplerin dağılımı ve fikirleri hakkında bilgiler ihtiva eden en eski Muʿtezilî kaynaklar arasında yer almaktadır. Ḍırār bu kitabında farklı dinî grupların rivâyetleri birbirlerine karşı nasıl kullanıp suistimal ettiklerini konu edinmiştir. Eserin özelliği sadece ihtiva ettiği rivâyetlerde değil, meseleyi ele alış ve anlatım tarzında da bulunuyor. Ḍırār bu çalışmasıyla sonraki nesilleri birçok yönden etkilemiştir. ʿAbdullāh b. Yezīd el-Fezārī, eserlerinin günümüze ulaşması bakımından daha şanslıdır. Bir proje kapsamında 2014 yılından itibaren onun tam on bir eseri yayımlanmıştır. Bunlar arasında kelâm ilmine hasredilmiş birçok neşir yer almaktadır. Böylece çağdaş İslâm araştırmacıları ʿAbdullāh’ın fikirlerini az sayıdaki makâlât referanslarından bağımsız olarak doğrudan kendi kaleminden öğrenme imkanı elde etmiş oldular. Bunun ötesinde bu çalışmalar erken dönem kelâm ilminin en eski kaynakları arasına girmiştir. Bu yayımlar arasında özellikle Kitābu’r-Rudūd dikkat çekmektedir. Sebebi ise Kitābu’t-Taḥrīş ile olan benzerliğinden dolayıdır. Neredeyse her iki kitabın tamamı birbirinin aynısıdır ve karşılıklı atıflar içermemektedirler. Bu tür bir yazım faaliyeti günümüzde tereddütsüz intihal olarak adlandırılırdı. İki mütekellim arasında kronolojik farklar olmadığından kimin kimden etkilendiğini söylemek ilk aşamada zordur. Ḍırār ve ʿAbdullāh’ın birbirlerinden haberdar oldukları anlaşılıyor: İkisi de Kûfe’de yaşamış, Abbâsî halifesi Hārūn er-Reşīd döneminde (786-809) Bağdat’a geçmişler ve orada Hişām b. el-Ḥakem’le (ö. 179/795) imâmete dair Yaḥyā b. Ḫālid el-Bermekī’nin (ö. 190/805) rehberlik ettiği aynı münazara ortamında bulunmuşlardır. Eserlerin özgünlüğü ve etkisi hasebiyle bu çağdaş hemşehrilerden kimin kime kaynaklık etmiş olabileceği sorusu merak uyandırıyor. İkisinin de hem rivâyetleri merkeze alan bir eser vermek için hem bu tür bir telifin fikir babası olmasına delalet eden gerekçeleri var. Bu makalede, öncelikle ikisinin biyografik benzerlikleri takdim edilmiş, akabinde iki eser arasında mukayeselere yer verilmiştir. Kıyaslama, eserlerin hayat öyküleriyle uyumlulukları ve eserlerin tertip ve düzeni üzerinden yapılmıştır. Yöntem olarak aralarındaki paralelliklerden çok farklılıklara odaklanılmıştır. Son olarak ikisinin dayandığı ortak bir kaynağın varlığı sorgulanmıştır. Bu emârelerden hareketle kimin kime öncülük etmiş olabileceğine açıklık getirilmek amaçlanmıştır.

Other Versions

No versions found

Links

PhilArchive



    Upload a copy of this work     Papers currently archived: 103,449

External links

Setup an account with your affiliations in order to access resources via your University's proxy server

Through your library

Analytics

Added to PP
2024-07-01

Downloads
14 (#1,321,670)

6 months
6 (#572,300)

Historical graph of downloads
How can I increase my downloads?

Citations of this work

No citations found.

Add more citations

References found in this work

Kit'bu’t-Tahrîş ve Kit'bu’l-Mak'l't’ın Tahkikinde Esas Alınan El Yazmaları Üzerine.Hüseyin Hansu - 2023 - Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25 (47):267-282.

Add more references