Abstract

Son devrin önde gelen âlimlerinden Arapkirli Hüseyin Avni, ilk tahsilini babasından ve doğup büyüdüğü bölgenin (Malatya ve civarı) âlimlerinden almış olup, daha sonra Beyazıt Medresesi müderrislerinden Bayburtlu Hüseyin Hüsnü Efendi ile Şeyhülislâm Bodrumlu Ömer Lutfi Efendi’nin ders halkalarına devam ederek her ikisinin de icâzetli talebelerinden olmuştur. Kelâm ve hadis ilmine katkıları ile daha çok öne çıkan Hüseyin Avni, her yılın ramazan ayında padişahın meclisinde yapılan ve devlet erkanının da katıldığı huzur derslerine muhatap ve mukarrir olarak iştirak eden seçkin kişilerdendir. Bir dönem eser telif etmek maksadıyla eğitim faaliyetlerine ara vermek istemişse de öğrencilerinin ısrarlı taleplerine karşı koyamayıp ders vermeye devam etmiştir. Eldeki mevcut bilgilere göre Hüseyin Avni, eğitim faaliyetlerini Beyazıt Camii ve Laleli Camii medreselerinde sürdürmüş, ders halkaları neticesinde başarılı olan iki ayrı öğrenci grubuna icazet vermiş ve bu faaliyetinden ötürü resmî devlet nişanı ile taltîf edilmiş muteber bir şahsiyettir. Hüseyin Avni, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde resmî eğitim kurumlarında müderris ve idareci olarak çalışmış, eğitim komisyonlarında üyelik yapmış, Cumhuriyet’in kurulmasının akabinde ise Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi’nde kelâm ve hadis tarihi dersleri vermiştir. İlahiyat Fakültesi’nden 1934 yılında emekli olduktan sonra ömrünün kalan yirmi yılını şahsî kütüphanesinde kitaplarıyla baş başa geçiren Hüseyin Avni, 1954 yılında vefat etmiş ve Edirnekapı Şehitliği’ne defnedilmiştir. Yakın talebelerinden M. Hazmi Tura’nın ifadesiyle “metin bir hâfıza ve süratli bir intikale sahip, tam bir zühd ve takvâ âbidesi” şeklinde tavsif edilen Hüseyin Avni, İslam Ansiklopedisi’nin verdiği bilgilere göre üçü nahv, biri kelâm ve biri de ahlaka dair olmak üzere toplam beş eser telif etmiştir. Bunun dışında, hakkında yapılan bir yüksek lisans tez çalışmasında, hadis ilmine dair yayınlanmamış beş ayrı eserinden ve çoğu kelâm alanında olmak üzere muhtelif dergilerde neşredilmiş makalelerinden söz edilmektedir. Hüseyin Avni’ye dair kitap, tez, sempozyum tebliğleri ve makalelerde onun, İlm-i Kelâm isimli eseri ve kelâm ilmine katkıları gündem edilmiş, İlm-i Usûli’l-Hadis isimli eseri ve hadis usûlüne dair el yazma notları neşredilmiş olup aldığı ve verdiği icazetlerden de söz edilmiştir. Ancak kendisinin verdiği icazetin metnine ve muhtevasına dair bilgi veren herhangi bir çalışmaya rastlanamamıştır. İşte çalışmamıza konu olan bu Arapça metin, Hüseyin Avni’nin ifadesi ile istifâde ettiği selef âlimlerinin izini takip ederek, kendisinden icazet isteyen öğrencilerinden İbrahim Hakkı b. Musa ed-Darendevî’ye verdiği milâdî 1905 tarihli bir icazetnamedir. Söz konusu icazetnameyi alan İbrahim Hakkı b. Musa ed-Darendevî’nin kim olduğuna dair herhangi bir bilgiye erişilememiş olsa da aslında bu metni önemli kılan husus, Hüseyin Avni’nin ilmî biyografisine dair portreyi netleştirecek birinci elden otobiyografik verilere sahip olmasıdır. Söz gelimi Hüseyin Avni’nin ilim tahsiline başlama sebepleri, nerede hangi hocalardan ders aldığı, tasavvufa olan ilgisi ve Ahmed Ziyâeddîn Gümüşhânevi ile bağlantısı, ilmin faziletine dair düşünceleri netleşmektedir, Arapça ve Farsça konusunda ehliyetini belgeleyen icazetname, Hz. Peygamber’e uzanan ilmî silsilesi, İmam Buhârî’ye uzanan iki ayrı hadis senedi, talebelerinin şahsında bütün Müslümanlara tavsiyeleri, bu icazetnamede bizzat kendi dilinden kayıt altına alınmıştır. Dahası onun Arap diline ve edebiyatına vukûfiyetini gösteren veciz ifadeler ve kavram tercihleri, mantık ve felsefeye hâkimiyetini çağrıştıran ıstılahlar, hadis ilminin teknik konularını anımsatan terimler ve isnadın önemine dair görüşleri, selef âlimlerine duyduğu derin hürmet ve muhabbetin göstergelerini de bu icazet metninin satır aralarında bulmak mümkündür.