W swojej najnowszej książce Etyka a problem podmiotu (2022) Piotr Duchliński, Andrzej Kobyliński, Ryszard Moń i Ewa Podrez podejmują zagadnienia podmiotu i podmiotowości w perspektywie etycznej. Zabierają głos w filozoficznym sporze o podmiotowość, który rozpoznają jako podstawę wielu współczesnych problemów kultury. Jako przedstawiciele filozofii chrześcijańskiej wyrażają swój sprzeciw wobec wszelkich prób osłabienia kategorii podmiotu w etyce, jednak w celu zapoczątkowania dialogu z przedstawicielami innych nurtów filozoficznych podejmują próbę sformułowania koncepcji podmiotowości mocnej bez odniesienia do kategorii metafizycznych. W czterech rozdziałach recenzowanej (...) monografii autorzy zwracają uwagę na takie aspekty podmiotowości, jak: racjonalność, narracyjność, autonomia, integralność i autentyczność, oraz poddają analizie koncepcje podmiotowości w wersji mocnej i słabej. Pozwala im to ukazać spór o podmiotowość jako fundamentalną debatę naszych czasów, mającą nie tylko implikacje etyczne, lecz także niekiedy trudniejsze do przewidzenia konsekwencje bioetyczne, prawne i społeczne. Różnorodność i bogactwo podejmowanych zagadnień zachęcają do konfrontacji z zajętym przez autorów stanowiskiem i podjęcia z nim rzeczowej dyskusji. ----------------------------------------- Zgłoszono: 02/01/2024. Zrecenzowano: 03/04/2024. Zaakceptowano do publikacji: 24/04/2024. (shrink)

Celem artykułu jest charakterystyka filozofii chrześcijańskiej w kategoriach tradycji badawczej. Za Larrym Laudanem uznano, że tradycja badawcza nadaje się do eksplikacji pojęcia filozofii chrześcijańskiej. W tym celu autor przybliża najpierw kluczowe pojęcie tradycji badawczej, następnie analizuje pojęcie obrazu świata, które zawsze jest związane z określoną tradycją badawczą. Kolejnym krokiem jest konstrukcja projektującej definicji filozofii chrześcijańskiej jako tradycji badawczej. W artykule wykazano, że filozofia chrześcijańska jako tradycja badawcza jest tradycją pluralistyczną i zdemokratyzowaną. Na zakończenie sformułowano kilka deklaracji metaprzedmiotowych, odnoszących (...) się do metody uprawiania filozofii chrześcijańskiej. Metodą tą powinna być dyskutowalność, czyli niedyktatorska gra zachodząca między przedstawicielami różnych tradycji badawczych wyznających odmienne obrazy świata. (shrink)

Polemizując z poglądami Kanta i Hegla, Goethe stworzył własną filozofię przyrody i filozofię człowieka. Jego zdaniem ludzie są cząstkami świata przyrody, dlatego poznają siebie w takiej mierze, w jakiej poznają przyrodę. Humanistyczny światopogląd Goethego jest trudny do pogodzenia z doktryną chrześcijańską, ponieważ sprzeciwia się dualizmowi ciała i ducha oraz zakłada istnienie pełnej wolności, będącej podstawą autonomicznego kształtowania przez człowieka własnego środowiska życiowego. Tym niemniej Goethe nie zamykał się na pewne treści religijne, które poszerzają perspektywę widzenia świata, a nawet dość chętnie (...) wypowiadał się językiem mistyki religijnej i korzystał z bogatej symboliki chrześcijańskiej. To człowiek jednak jest dla niego wyłącznym panem Ziemi i tylko od niego zależy, jak będą przebiegać na niej procesy rozwoju. Główny bohater Fausta uosabia niezbywalną życiowo potrzebę czynnego poznania i działania oraz metafizyczną potrzebę wieczności, respektującej wymogi skończoności i czasowości wszelkiego istnienia. W oczach Lowitha Goethe jest myślicielem zawsze aktualnym, bo jego poglądy są zgodne z duchem każdego czasu. Mimo, że przedstawi on najgłębsze prawdy o człowieku i świecie, to pozostał – niestety – w dużej mierze nierozpoznany i niedoceniony przez współczesnych mu intelektualistów i działaczy społeczno – politycznych. (shrink)

Book review: Polska filozofia chrześcijańska XX wieku. Stanisław Kamiński, Kazimierz Marek Wolsza [Polish Christian Philosophy: Stanisław Kamiński and Kazimierz Marek Wolsza]. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie, 2019, ss. 232.

Książka _Józef Tischner _opublikowana przez Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie w ramach serii „Polska Filozofia Chrześcijańska XX wieku” jest wieloautorską monografią napisaną pod redakcją Jarosława Jagiełły. Publikacja wprowadza czytelnika przede wszystkim w filozofię sławnego „księdza na manowcach” i autora popularnej _Historii filozofii po góralsku_, ale wzbogacona jest również w rys biograficzny tego myśliciela oraz zwraca uwagę na czasy, w których przyszło Tischnerowi żyć i filozofować, co w jego przypadku miało duży wpływ na tematykę, którą podejmował. Ponadto w (...) wydaniu tym znajdziemy wybór oryginalnych tekstów Tischnera z jego czołowych dzieł filozoficznych (wydanych jeszcze za jego życia), jak _Filozofia dramatu_, _Myślenie według wartości _czy _Spór o istnienie człowieka_. Głównymi autorami artykułów w monografii są ludzie, którzy poświęcili się studiom nad myślą tischnerowską – Jarosław Jagiełło oraz Mirosław Pawliszyn. Redaktor publikacji – Jarosław Jagiełło – nie tylko znał księdza Tischnera osobiście, ale dotąd pozostaje jego wiernym uczniem i kultywatorem jego myśli, która, na tle współczesnych filozofii, pozostaje niezwykle oryginalna. O tym, z jakimi tradycjami filozoficznymi Tischner natomiast polemizuje (tomizm, marksizm), oraz o tym, o kształt których koncepcji nieraz zacięcie walczy (odpowiedzialność, człowiek), pisze Miłosz Hołda. (shrink)

Celem artykułu jest rekonstrukcja hipotezy odnowionego traducjanizmu. Hipotezę tę sformułował o. Stanisław Ziemiański, polski jezuita, przedstawiciel filozofii chrześcijańskiej. Przedmiotem badań naukowych przedstawionych w artykule były artykuły i książki, w których autor sformułował hipotezę odnowionego traducjanizmu. Sformułowana hipoteza była także przedmiotem debaty, która jednak nie doprowadziła do żadnego rozstrzygnięcia merytorycznego. Artykuł jest podzielony na dwie części. W pierwszej przedstawiono argumenty, które wspierają hipotezę traducjanizmu. W sposób szczególny skoncentrowano się na omówieniu sposobu wykorzystania nauk przyrodniczych w argumentacji filozoficznej. W drugiej części dokonano (...) krytycznej oceny przedstawionych argumentów. Wykazano za pomocą argumentacji filozoficznej, że koncepcja o. Ziemiańskiego ma charakter naturalistyczny i prowadzi do eliminacji pojęcia duszy. W artykule zastosowano metodę rekonstrukcji treści tekstu z uwzględnieniem analizy logicznej i metodologicznej. Dzięki zastosowanej metodzie uporządkowano materiał badawczy i poddano go ocenie logiczno-metodologicznej. W zakończeniu wskazano, że warto jest rozwijać nawet tak kontrowersyjne koncepcje jak o. Ziemiańskiego, gdyż inspirują one do twórczego myślenia i prowadzą do rozwoju filozofii chrześcijańskiej. Tego typu hipotezy mają wartość, gdyż prowokują do twórczej debaty, której owocem może być modyfikacja niektórych rozstrzygnięć w zakresie antropologii i etyki, podtrzymywanych mocą samej tradycji. Przykład z hipotezą odnowionego traducjanizmu wyraźnie pokazuje, że można swobodnie wrócić do przeszłości i wydobyć z niej coś wartościowego, a następnie przedstawić to w taki sposób, aby przyciągnąć uwagę współczesnego czytelnika, którego cechuje niechęć do zbyt wyrafinowanych spekulacji filozoficznych. (shrink)

Stosunek polskiej filozofii katolickiej do Augusta Cieszkowskiego był ambiwalentny. Z jednej strony, uważano go za wybitnego filozofa polskiego, żarliwie religijnego i inspirowanego tradycją chrześcijańską, z drugiej strony, jego myśl budziła liczne zastrzeżenia doktrynalne (ewolucyjna perspektywa religii, możliwość realizacji Królestwa Bożego na ziemi, wątki panteizujące, ograniczanie wolnej woli, uzurpowanie sobie prawa do absolutyzmu poznawczego, jeśli chodzi o "Boże plany", uznanie Boga przed stworzeniem świata za nierozwiniętą jeszcze Możność, "elitarna" koncepcja nieśmiertelności jednostkowej za zasługi). Z dzisiejszej perspektywy filozofia Cieszkowskiego budzi opór (...) ze względu na próbę "totalizacji" rzeczywistości i eksponowanie utopijnego modelu ustroju teokratycznego. (shrink)

Krytyka metafizyki bytu jako podstawy dla dyskursu teologicznego stworzyła potrzebę odnalezienia odmiennego rozwiązania dla tradycyjnego układu wyjaśniającego zależności i różnice między filozofią a teologicznym wymiarem myślenia, rozumem a wiarą religijną. Nowe zadanie wyznaczone przez ontologię bycia przeszło przez trzy etapy religijno-teologicznych powiązań. Po wstępnym katolickim etapie nastąpiło zbliżenie z konfesją i teologią protestancką, by w ostatnim okresie rozwojowym opuścić całkowicie religię chrześcijańską. Martin Heidegger buduje autorską wersję teologii, zbliżając się do poetyckomitycznej koncepcji sacrum.

Methods of Ethics Sidgwicka wyrosły w dużej mierze z rozważań autora nad pewnym rodzajem argumentu za istnieniem Boga opracowanego przez jego poprzedników z Cambridge zajmujących się filozofią moralną. Twierdzili oni, że Bóg sam nieustannie i coraz wyraźniej objawia się za pośrednictwem zdroworozsądkowego doświadczenia moralnego. Podjęte przez Sidgwicka analizy zdroworozsądkowej moralności podważają tę tezę. Dowodzą one, że zdrowy rozsądek jest zarówno utylitarny, jak i egoistyczny. Żadnego z tych stanowisk nie mogła otwarcie przyjąć moralność chrześcijańska. W rezultacie, moralność zdroworozsądkowa okazuje się (...) niespójna. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie estetycznej wrażliwości karolińskiego mnicha i erudyty Walahfrida Strabona. Podstawą analiz stał się spisany przez Strabona botaniczny poemat De cultura hortorum. Kontemplacyjne rozważania wczesnośredniowiecznego poety dowodzą, w jak ścisłym zespoleniu trwały dwa odległe, a jednocześnie jednak tak bardzo bliźniacze światy - antyczny i chrześcijański. Wyznacznikiem tej koincydencji był nie tylko uniwersalizm języka łacińskiego, ale także stopniowo przyswajana, uświadamiana i konwertowana sztuka i filozofia. Walahfrid zajmuje bardzo ważne miejsce w procesie kształtowania myśli estetycznej. Jest ogniwem łączącym (...) Alkuina, przepowiadającego ideę ładu, z Janem Szkotem Eriugeną, który wspomniany ład odważył się spektakularnie zdefiniować jako chrześcijańską estetykę opartą na myśli Greków i Rzymian. (shrink)

The article is a result of the thorough historical, philosophical and philological study on the treatise “On the Sublime”. The treatise, whose date of origin is supposed to be the first century a.d. and created by an unknown author, together with the writings by Aristotle and Horace has laid the foundations for modern aesthetics and criticism. The known parts of the treatise concern the feeling of sublimity in literature, in art, and in political life.

Giacomo Leopardi is one of those authors whose texts oscillate on the border between literature and philosophy. It is true that Leopardi does not use traditional forms of philosophical expression, but the fact is that most of the considerations of the Italian thinker are expressed by the simultaneous conduct of two discourses: literary and philosophical. Leopardi experimented almost every form of literary expression, but he went down in history mainly as a poet, who contained a significant part of his highest (...) beliefs in poetry. The practice of philosophizing through poetry is nothing new in literature, and the various connections between literature and philosophy are almost ancient, but the ongoing discussions in the world of Italian critics about the relationship between Leopardi and philosophy suggest that the reflective lyrics of the famous poet from Recanati are an noteworthy case. This article is a reflection on the use of figures of speech in the process of explaining the worldview by Leopardi, with particular emphasis on metaphor, and on the overall impact of the poetic medium on the presentation and shaping of adopted ideology. (shrink)

The aim of the text is an elaboration of the Moses Mendelssohn’s aesthetics and its connections to the German philosophical thought of Enlightenment. I analyze the issue of sensations and so-called mixed sensations and I argue that they are the necessary condition of cognition. I present the relations between aesthetics and ethics and I elaborate so-called theory of three faculties. I argue that sense is an element conjoining action and cognition.

Nadzieja radykalna to nadzieja obecna dotąd w dyskursie religijnym. Począwszy od Nietzschego tematyka ta zaczęła się również pojawiać w dyskursie filozoficznym. Punktem wyjścia artykułu jest myśl Ernesta Blocha, który uczynił z nadziei centralną kwestię rozważań filozoficznych, choć nie udało mu się rozwinięcie tej idei. W tym względzie pierwszeństwo przypada Nietzschemu, który dążył do złączenia filozofii z problematyką nadziei. Ostatnim filozofem, którego poglądy zostaną wzięte pod uwagę jest Quentin Meillassoux, dążący w ostatnich latach do filozoficznego podtrzymania nadziej dotąd kojarzącej się z (...) religią. Punktem docelowym rozważań, oprócz próby oceny propozycji każdego ze wspomnianych filozofów, jest sformułowanie wniosków odnoszących się do konsekwencji pojawienia się problematyki nadziei radykalnej na gruncie filozofii. Wskażę na sposób współczesnego filozofowania, który zdaje się otwierać szanse na powiązanie tej problematyki z filozofią. Can Philosophy substitute for religion? Philosophies of Radical Hope from Nietzsche to Meillassoux Radical hope is hope that could be found in religious discourse. Starting from Nietzsche, the concept entered also philosophical discourse. The article takes as its starting point the thought of Ernest Bloch, who placed hope at the center of philosophical thought, although, he was not able to develop the idea. In this respect, priority should be given to Nietzsche, whose views were taken up by Quentin Meillasoux, who has been aiming to philosophically uphold hope that has been usually associated with religion. The end point of the present deliberation, in addition to an attempt at evaluating the abovementioned philosophers’ propositions, is formulation conclusions concerning the consequences of the appearance of the problematics of radical hope in the field of philosophy. I will point to a way of contemporary practice of philosophy, which appears to open up opportunities to tie in this problematics with philosophy. (shrink)

The last few years are the time of the ongoing integration of Europe and its vivid discussion about it. The thorny issue is the role and the place of Christianity in the life of Europe. Pope John Paul II had authoritatively taught on the issue. His teaching is a kind of antidote against those who are in favour of Europe without God. The European culture is not a monolith since it is inhabited by many nations with a different characteristic but (...) all are rooted in the same values of the Good News acknowledged on the Continent. The present time – and especially the centuries after the Enlightenment – seems to be the time of abandoning Christianity. As the result of such a process, Europe witnessed two totalitarian systems responsible for numerous crimes. A human being wanted – without God’s participation - to decide about right and wrong. They were tempted like the first parents in Eden. They were changed from godlike humans to objectified ones – from “homo sapiens to homo demens”. John Paul II and many authors dealing with the processes of mankind underlined the need to build unity in Europe in close connection to Christianity. Christianity is an important element of culture in which the man is not restricted to his mortal life but opens up for a supernatural perspective. Through Christianity the European culture is richer and the man fully developed. Taking Christianity into consideration in his life, man can discover the truth about himself and his true relation to God. Only the truth allows man to grow and achieve his perfection, whereas falseness condemns him to the degeneration. (shrink)

Celem artykułu jest rekonstrukcja i krytyczna ocena modelu tomistycznej filozofii człowieka, który został opracowany przez o. Romana Darowskiego. Analizy mają charakter metateoretyczny. Ich przedmiotem są teksty napisane przez o. Darowskiego w różnych okresach jego twórczości filozoficznej. W sposób szczególny uwzględniona została jego praca _Filozofia człowieka_, która miała kilka wydań. Zastosowana metoda badawcza polegała na treściowej i logicznej rekonstrukcji modelu filozofii człowieka przedstawionego w pracy _Filozofia człowieka_. Model ten został poddany krytyce metodologicznej, która pokazała, że w obecnej sytuacji kulturowej ma on (...) już tylko wartość historyczną. Może jednak stanowić dobry punkt wyjścia do dyskusji nad kierunkami rozwoju współczesnej antropologii tomistycznej. Rozwój ten powinien dokonywać się w krytycznym dialogu z naukowym obrazem świata. (shrink)

In this essay I would like to outline the Christian perspective on solving economic issues based on documents of the Catholic Church. The term ‘economic personalism’ appeared in literature several years ago and has been used as a proposal of a new economic model which is supposed to be a synthesis of achievements of economic sciences and Christian moral theology. Pope John Paul II is believed to be one of its precursors or even founding-fathers. We shall sum up these significant (...) elements of papal personalism under the following heads: (1) A man is a person, namely an independent existence in material and personal, spiritual and material sense, rational and free. All these characteristics of a human being constitute a basis for his dignity and greatness; (2) A man is a free being. This means that he has to make choices between various values. Human freedom is closely related to the truth. The final objective of human freedom is love; (3) We can protect ourselves against alienation by acting and being together with others. We will avoid the danger of alienation when we make ourselves a gift for the other person and especially for God. Economic personalism develops John Paul II’s personalistic view in a creative way. Its program can be summarized by the following theses: (1) a man is the centre of economy; (2) a human being is the most important economic good; (3) work is part of the man’s calling; (4) reproducibility of goods is subordinated to the man’s integral development; (5) the right to participate constitutes inalienable human right; (6) the principle of subsidiary is an „intellectual” frame for social and economic order; (7) the market should not be absolutized; (8) solidarity with the poor and social justice constitute a basis of each economy. (shrink)

The issue of neo-kantism and modern criticism is one of the problems discussed by representatives of various philosophical currents in Poland in the late nineteenth and early twentieth centuries. For neo-kantism — with its heteronomy and problems with the delineation of individual positions in it — and, in particular, a strongly undefined modern criticism, practically showing no ideological unity, led to the view that everyone who felt obliged to stick to a scientific discipline, i.e. proclaimed the need to make philosophy (...) more scientific, or only made a superficial accession or acceptance of a general idea, or only some element of it, could find a place within them. It is interesting that even today it is not easy to deal with this problem. It seems that, on the one hand, neo-kantism and modern criticism — primarily in Polish philosophy at the turn of the 19th and 20th centuries — can be almost treated synonymously; on the other hand, they are, from one point of view, mutually exclusive options, and, from another, complementary in nature. The article attempts to present, mainly on the basis of two representatives of philosophical thought of that time, viz. Stanisław Kobyłecki and Marian Massonius, the similarities and differences that emerged in the understanding of modern criticism in connection with the publication entitled _Filozofia nowokrytyczna _[Modern Crititical Philosophy], in which “the turn to Kant” was even put into the formula of “modern criticism”. (shrink)

XIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa pt. „Filozofia XVII wieku — jej źródła i kontynuacje. Klasycy filozofii XVII wieku i ich współczesna recepcja”.