Abstract

Ali Kuşçu (ö. 879/1474) Nasîrüddîn Tûsî’nin Tecrîdü’l-i‘tikâd’ına yazdığı şerhte birkaç radikal tutum sergilemiştir. Dikkate değer argümanlarından biri, astronominin Aristotelesçi doğa felsefesine ihtiyaç duymadığı yönündeki ısrarıdır. Bu duruşu ve Arz’ın sükûnette olduğuna dair geçerli ampirik kanıtlar olmadığı konusunda Tûsî ile hemfikir olması sebebiyle Kuşçu, dönen Arz varsayımından “aldatıcı hiçbir sonuç çıkmaz” sonucuna varmıştır. Bir sonraki nesilden Abdülalî el-Bircendî (913/1507’de etkin), hem Aristotelesçi doğa felsefesinin reddi hem de Arz’ın sükûn durumunun ispatlanamazlığı konusunda Kuşçu’yu çürütmeye niyetliydi. Bircendî bunu yapmak için, Tûsî’nin et-Tezkire fî ilmi’l-hey’e adlı eserine yazdığı şerhte, astronomi ile iştigal edenler için Aristotelesçi doğa felsefesi ve metafiziğin gerekliliğine dair güçlü bir savunma takdim eder. Bunu yaparken Tûsî’nin, ampirik kanıtlar eksik olduğu için doğa felsefesi kullanılarak Arz’ın hareketsizliğinin savunulabilir biçimde kanıtlanabileceği, şeklindeki görüşünü teyit etmektedir. Bircendî’nin uzun tartışması epey ikna edicidir ve Arz’ın gerçekten dönüyor olması durumunda “dairesel eylemsizlik” olarak adlandırılabilecek teklifi de dahil olmak üzere bir dizi ilginç fikir içerir.