Abstract

Bu çalışma Ebü’l-Hasan el-Eş’arî’nin (ö. 324/935-36) âlem anlayışının Ehl-i Sünnet’in kozmoloji anlayışına etkisini ihtiva etmektedir. Bu bağlamda onun âlem ve âlemin unsurlarına (cevher, araz, cisim, mekân, hareket, nedensellik) yönelik fikirleri ele alınıp irdelenmeye çalışılmıştır. Eş’arî’nin, mensubu olduğu Mu’tezile’den ayrıldıktan sonra dakîk konularda aldığı birikimi kendi yöntemiyle nasıl mezcettiği ve başta Eş’arî’lik ekolü olmak üzere Ehl-i Sünnet ekolüne aktardığı tespit edilmiştir. Bu açıdan Eş’arî’nin mezkûr fikirlerinin Ehl-i Sünnet’in kozmoloji anlayışında yer edinip-edinilmediğine değinilmiştir. Öte yandan Ehl-i Sünnet’in kozmoloji anlayışının kurulmasında başat rol oynayan kelâmcının Bâkıllânî (ö. 403/1013) olduğu yönündeki iddialara da cevap verilmeye çalışılmıştır. Bu iddiaların aksine Eş’arîlik ekolünün kurulmasına öncülük eden Eş’arî’nin dakîk konulardaki görüşlerinin Ehl-i Sünnet’in kozmoloji anlayışının meydana gelmesinde öncü rol oynadığına yer verilmiştir. Çalışma Eş’arî’nin âlem anlayışı ve bu anlayışın Ehl-i Sünnet’in kozmoloji anlayışına etkisi ile sınırlı tutulmuştur. Öte yandan yer yer diğer kelâm ekollerinin ve kelâmcıların dakîk konulardaki görüşlerine de başvurulmuştur. Bu minvalde argümanlar getirilmeye ve analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada ayrıca deskriptif ve mukayese yöntemi kullanılmıştır.